Мұрат АХМАНОВ,

қоюшы-режиссер,

ҚР Еңбек сіңірген әртісі 

___________________________________________________________________

М.Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрында Қазақ айтыс өнерінің атасы, айтулы тарихи тұлға Сүйінбай Аронұлы туралы «Сүйінбай» драмалық эпосы сахналанды. Драма авторы – драматург, ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты – Иран-Ғайып. Спектакльдің қоюшы-режиссері – ҚР еңбек сіңірген әртісі М.Ахманов. Сүйінбай ролінде – Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Бекжан Тұрыс.

___________________________________________________________________

«Сүйінбай» – халықтар досты­ғына негізделіп, түп-тамырын тереңге жайған толағай туынды.
Эпос оқиғасы: Сонау… Бөрілі Байрақты Біртұтас Ұлы Түрік Қа­ға­натының – іштен-сырттан бір­дей… өлездене іріп-шіріп, енді-гәрі бұрынғыша біте-қайнасып-бірік­пестей – бытырап, тоз-тоз – бо­лып, тым-тырықай… «Тұрымтай – Тұсына, Балапан-Басына» кетіп жат­қан – аң-босқын, ала-шапқын – зұлматты келеңсіз тұсынан – бас­­талып, содан – соңғы… «алты-ба­­қан – алауыз, қырық-пышақ – кер-абыз», бір кезгі… туысқан ха­­­лықтардың өзара «қанды-қыр­ғын­­дарын» – қамтып, XIX-ғасыр­дың орта шеніндегі, күн аралатпай «қырылысқан – қырғи-қабақ ағайын», Қазақ-Қырғыз атты «Ене Тау­дың емшегін тел емген», төсек­те – басы, төскейде – малы қосыл­ған, көршілес екі елдің, қалай — дүр­­дараз-ыдырасып, қалай­­ша – қайта бауырласа-ымыра­лас­қан­дығы жайлы… Қойылым, бү­гін­гі Көрерменді, «Ұлы Дала Теат­ры­мен» қауыштырады.
Біз спектакль режиссері Мұрат АХМАНОВТЫ премьера жөнінде аз-кем әңгімеге тарттық.

– «Сүйінбай» спектаклін дайын­дауға қанша уақыт кетті. Актерлерді қалай таң­дадыңыз?
– Дайындалуға екі ай уақыт берілді. Оның біразы театрдың гастрольдік сапары мен театр фестивалінің уақытына тұспа-тұс келді. Astana Musical теат­ры М.Әуезов театрына гаст­роль­дік сапармен келіп, қойы­лым­дарын Алматылық көрермен на­зарына ұсынды. Гастрольдер мен фести­валь­ге театрдың актерлері белсене араласты. Ал «Сүйінбай» көп­шілік сахналы (массовка) үлкен қойы­лым болғандықтан актерлердің барлығының басын қосу қиындау болды. Дегенмен, ак­терлердің бас-аяғын жинап пре­мьераны көрер­менге ұсындық. Мұндай маңызды қо­ғами тақы­рып­тарға уақыт мо­лы­нан берілгені жөн. Оның үстіне, көк­тем-күз мезгі­лін­де барлық театрлардың актерлерін сериалдар мен фильмдерге, клип­терге ша­қыру науқаны басталады. Біздің пре­мьера осы қызған шаққа дөп ке­ліп қалды, бұл қиындықтың бар­лығын еңсердік деп ойлаймын.
«Сүйінбай» – театр басшылы­ғына Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Асхат Маемиров кел­ге­лі қолға алынған алғашқы пре­мьера. Режиссер ретінде Асхат Мае­­миров мырзаға, балетмейстер Гюзель Мұхамеджанова, ассистент Аридаш Оспан­баева ханымдарға осы премьера­ның дайындығына кәсіби пайдалы көмек көрсет­кендері үшін алғыс ай­тамын.
– Әдетте сіздің қойылым­да­рыңыз­да сөз аз болатын. Бұл қойы­лым кейіпкерлері ақын, яғни сөз көп. Бұл қиынды қалай қиыстыр­дыңыз?
– Роль берілген уақыттан бас­тап оның сөзін жаттап дайындалу актердің жеке міндеті. Бекжан Тұрыс бұл міндетті ойдағыдай алып шықты. Театр мамандары ара­сында жиі айтылатын «Жақсы спек­такль көргің келсе оныншы пре­мьераға бар» деген сөз бар. Бұл сөз­дің жаны бар, өйткені актер өз ро­лін ойнаған сайын сіңіреді, те­ріні илегендей иін қандырып, иге­реді.

– Қырғыз-қазақтың қарым-қа­тынасын бір-біріне сиам егіз­дерін­ше бай­лап қою арқылы жет­кізесіз. Бұл әдіс автор шы­­­ғар­машылы­ғында бұ­рын­нан бар, оны дәл осы тақырыпқа әкелу ойыңызға қалай келді?
– Мұны автормен келісе оты­рып шештік. Иран-Ғайыптың «Ке­ркеткен» деген пьесасында осын­дай кейіпкер бар. Онда ол қос-үрей деп аталған. Мұнда біз оны қос-үрей үшін емес, алып жер ша­рының бір алаңында қатар қо­ныс­танған екі ұлттың бейнесін шығару үшін пайдаландық. Қазақ-қырғыз түбі бір, тамыры терең, Алла Тағала қоңсы қондырған туыс елміз. Екі ел­дің қуанышы бір, қайғысы ор­тақ. ХІХ ғасырдың ортасында қар­ға тамырлы қазақ Хан Кенеден айы­рылып, екі елдің арасы ажы­рап, енді қосылмастай болған жағ­дайда Сүйінбай тек ақын ре­тін­де ғана емес, күрескер ретінде биік деңгейге көтерілді. Сүйінбай туралы әлі ұзақ зерттелуі тиіс. Бұл қойы­лым сол зерттеудің бастамасы ре­тінде қолға алынды. Бір-біріне сиям егіздерінше байланған қазақ-қырғыз екі елдің әлсіз тұсын, кем-ке­тігін жасырмай, әзілмен түйреп ай­тып отыратын жаңа көркем бей­не…
Және «Сүйінбай» қойылымын­дағы дұшпандасқан екі елдің бей­біт күйде қайта достасуы: Бүгінгі күн­гі – әлемдік тақырып. «Көпке» – Үлгі: Мысалы, Ресей – Украи­на…

– Сүйінбай тақырыбын Қата­ғанмен айтысынан бөліп қарау мүм­кін емес, сіз де осыған баса назар ау­дарған екенсіз. Қазақта Пір дең­гейі­не көтерілген адамның бірі – Пір Бекет, бірі –Сүйінбай. Бұл та­қы­рыпты халыққа өз деңгейінде жет­кізе алдым деп ойлайсыз ба?
– Қойылымда Айтыс басты мә­селе емес. Қойылым арқылы біз Сүйінбайдың қоғам қайраткері, кө­сем, шешен ретіндегі болмы­сын, атқарған ісін жеткізуді мақсат еттік. Ол қазақ халқы үшін басын бәйгеге тігіп, қанын төгіп, жанын қиған Хан Кененің жоқтаушысы. Хан Кененің бағасын халыққа, қа­ла берді келер ұрпаққа жеткізуде Сүйін­байдың орны өте айрықша. Қойы­лымның айтар ойы аса ау­қым­ды, егер мән беріп қара­саңыз айтыс сахнасына дейін де Сүйін­байдың образы біршама ай­қын­да­лып үлгереді. Оның күрескер, ба­тыр, шешен ретіндегі образын жан-жақты ашу актердің шебер­лі­гіне байланысты. Сахна патшасы – актер. Актер бар ынтасымен бұл рольді сіңіре алса бұл қойылым әлі де өз құзар-биігіне жетеді. «Гам­ле­тің бол­маса спектакль қойма» де­ген сөз жиі айтылады. Менің ойым­­ша, бұл спектакльде Сүйін­бай бар. Жә­не ол өз деңгейінде ха­лыққа жет­ті.
– Әңгімеңізге рахмет!

Дайындаған
Назым ДҮтБАЕВА.