Мұхаммед пайғамбар (с.ғ.с.) және қазақ поэзиясы
25.08.2015
7523
1

Жұрт арасында өзін қарапайым ұстап, «өзінде бармен көзге ұрып тұрмайтын» Өтеген Күмісбаев жетпіс бес жылдық ғұмырында әдебиет әлемінен бір алыстаған емес. Игі жақсылардың көзін көріп қана қоймай, сөзін көкейіне тоқыған ғалым, жыр сүлейлері кезген мекеннің киесін сезінетін ақын. Шығармашылық ізденісте осы қалпынан жаңылмай, ойы асқақтай беруіне тілектес «Қазақ әдебиеті» газеті.

 Отеген Кумисбаев

Өтеген Күмісбаев

Ұлы Абайдың: «Алла мінсіз, әуелден пай­ғамбар хақ, Мүмін болсаң үйреніп сен де ұқсап бақ» деген сөзін аталарым аузынан тастамай айтып отырушы еді. Сонда осы сөздерге балалықпен онша мән бермеппіз. Менің аяулы анам әкеме тұр­мысқа шыққанда аса қадірлі жасауы ре­тінде Құран Кәрім кітабын қоржынға сала келіпті. Оқта-текте бізден жасырып оқып отырғанын байқап қалушы ем. Құран кітабы көбінесе ескі кебеженің түбінде ақ матаға ораулы жатушы еді.

Анда-санда үйге келіп, шежіре, жырларын ақтаратын Сыр жырауларының аузынан осынау бір қасиетті, арайлы күн шуа­ғын­дай қуатты хазіреті Мұхаммед (с.ғ.с.) есі­мін жиі естуші ем. «Лә иләһа илла Аллаһ, Мухаммадур расулуллаһ» деген тегеурінді темірдей тіркес есімде қалыпты. «Ол кім еді ата?» – деп, атақты Үбісұлтан жыраудан сұрап қалғанымда: «Ол бар ғой балам, Алланың Елшісі» – деп, домбыра перне­лерін бір сипап өтіп, ғажайып жырын бас­тай жөнелетін.

Маған қажылыққа екі мәрте барып қайту бағы бұйырды. Алла мен оның Рахым пайғамбары бір сәтке де тілімнен түскен жоқ. Қағбаны жетінші айналғанда әзер дегенде өкпем қысылып, Қағбаның қабыр­ға­сына қолым тиіп, білген дұғаларымды ай­тып, сипай бастағанымда ағыл-тегіл жылап тұрғанымды өзім де байқамаппын. Сондай Ұлы тұлғаны – хазіреті Мұхаммедті (с.ғ.с.) әлемге жолдаған Аллаға алпыс мың рет алғысымды айтсам да артық болмас еді.

Мединедегі атақты әл-Харам мешітінде жатқан Рахым пайғамбарының (с.ғ.с.) тұсынан өтіп бара жатқанымда өз-өзімнен балаша езілгенімді жасыра алмаймын. Көз жасым тұла бойымды жуып кеткендей болды. Былай шыққасын да басым айналып мең-зең болып отырып қалыппын. Ал­ла Тағала маған тоқсан жас ғұмыр берсе соның тең жартысын дүниенің жарық жұлдызы боп, адамзаттың баласын бақыт­қа бастаған Ұлы мәртебелі Алла Елшісіне берер едім деп, қиялдадым. Сонда деймін-ау, дүниежүзінің ерекше кемеңгері, жарық жұлдызы Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) жүз сегіз жыл ғұмыр сүрген болар еді деп, армандаймын? Мейірім пайғамбарының (с.ғ.с.) басында ешқандай белгі жоқ, ескерткіш соғылмаған. Бірінші рет тағзым еткенімде мен соған таңғажайып таңырқағаным бар.

Ақырғы демі үзілгенше үмбетін ізгілікке үндеп, Айша анамыздың төсіне басын сүйеп жатып о дүниеге аттанып кеткен сүйік­ті Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) өмір сүй­ген өлмеген Адам екенін ғасырлар дәлелдеп келеді. Ислам үшін адам айт­қы­сыз азаптарды басынан кешіп, аш жүріп, жалаңаш жүріп, жаралы боп сұлу денесінен қан мен тер қоса аққанда арымай, шаршамай-шалдықпай, тас лақтырғанға ас лақ­ты­рып, мейірім жасаған жарқын нұрдың иесі Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) күллі адамзат әулетіне айнымас асыл үлгі болып қалды. Ұлағаты мол ұлы Ұстаздан әлемнің асқан ойшылдары мен данышпандары дархан үлгі алып келеді.

Арафат тауының етегінде тұрғанымда Алла Расулының (с.ғ.с.) соңғы қоштасу сөзі ойға оралды. Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) сол салауатты, күн шуағындай керемет сөздері бірнеше ғасырларға арнап кеткен кемеңгердің керемет жоспарындай, жырдай оқылады, тоқылады. Айтқан әрбір сөзі бір-бір дастан, бірегей симфониядай есті­леді. «Пайғамбарымыздың ақырғы құтбасын» алғаш рет қазақ тіліне жария еткен Қазақстан Діни басқармасының бұрынғы бас муфтиі Шейх Әбсаттар қажы Дербі­сәлі­ге ризалығымды білдіре отырып, аудармасынан үзінді келтіре кеткенді жөн санаймын:
«Ей адамдар! Айтқаныма зер салыңдар. Бәлкім, биылдан соң сендермен бұл жерде қайта жүздеспейтін шығармын. Халайық! Бүгінгі күн, осы ай, мына қала /Мекке/ қанша­лықты қасиетті болса, мал-жанда­рың, ар-намыстарың да соншалықты қа­сиетті, зорлық атаулыдан қорғалған.
…Уа, мұсылмандар! Сендерге киелі аманат қалдырып барамын, соны толық ұстансаңдар, ешқашан адаспайсыңдар. Ол Алланың кітабы – Құран» депті. /Шейх Әбсаттар қажы Дербісәлі «Исламның жау­һарлары мен жәдігерліктері» тарихи-фи­лософиялық және теологиялық зерттеулер, эссе-очерктер, жолжазбалар, сұх­­бат­тар. Алматы. «Атамұра». 2008 ж. 35-б./.
Егер осы өрелі аударманы әр мешіттің кіреберісіне іліп қойса, нұр үстіне нұр болар еді.

Америка ғалымы Майкл Харт өзінің «Ада­мзат тарихындағы ұлы жүздік» кіта­бын­да дүниенің бірінші ұлы тұлғасы етіп, әлемге өшпес нұр әкелген Мұхаммед (c.ғ.с.) пайғамбарымызды қойғаны тектен тек емес шығар.
Наполеонды, Бернард Шоуды, Гетені, Бисмаркті, Ламартинді, Родвеллді тізе бүктіріп таң қалдырған айрықша тұлғаны ғасырлар ғарышының төрінен көре бере­тініміз хақ екені айдан анық. Өзіне қас­тан­дық жасаған жауына тіпті құс балапанына да мейіріммен қарап кешірген ізгі, сүйіс­пен­шілікті, сабырлы, өте көркем мінез иесі Мұ­хаммед (c.ғ.с.) туған үйін көргенімде тіл аузым байланып тұрып қалыппын. Құда­йым-ау, неткен қарапайымдылық, неткен жұпыны үй, кәдімгі сүйек пен еттен жарал­ған, пейілі теңіздей шалқар парасат иесінің мынандай үйде шыр етіп дүниеге келгеніне аң-таңсың. Үй орнына «Медине кітапха­на­сын» салыпты. Ұзап кеткенше Пайғамба­ры­мыз (с.ғ.с.) туған үйден көзімді алмай қарай бердім.

Сонау ХV-ХVIII ғасырларда ғұмыр кешкен қазақ ақын-жырауларынан бастап, бүгінгі қазақтың жас шайырларына дейін парасат иесі Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) киелі есімін ілтипатпен еске алып отырады. Алдымен ауыздарына алатыны Алла, екінші Хақ, яғни пайғамбар дегені. Өсиет, өнеге айтса да, елді бірлікке, тірлікке, жақ­сы­лық жасауға, ізгілікке шақырса да бір Аллаға, пәрмән иесі пайғамбарға жүгініп отырады.
Әсіресе, мұндай дәстүр Шығыс шайырларында мол кездеседі. Жалаледдин Румиде, Хафизде, Аттарда, Санаида, Сағдида Құран Кәрімнің аяттары, ғаламның рахым нұры Мұхаммед Пайғамбарда (с.ғ.с.) үнемі ұшырасады. Әлем әдебиетінде айтулы із қалдырған жаппар иесі Елшісін Пайғамбар­дың (с.ғ.с.) салауатты, сардар бейнесін сан ға­сырлар, сан ұрпақтың, сан заманның өкілдері жазумен, жырлаумен, марапаттаумен келеді.

Мұхаммед Пайғамбардың (с.ғ.с.) сенім­ді­лігі, табандылығы, қайырымдылығы, жо­марттығы, биязылығы, кішіпейілділігі, тақуалығы, отағасылығы, сабырлылығы, боямасыз болмысы, бауырмалдығы, те­рең­­дігі, аманатқа адалдығы, хас мұсыл­ман­дығы, әсемдігі, әйелдерге деген сүйіс­пен­шілігі, әлі де талай заманалардың заң­­ғар кітаптарының көркі боларында шәк жоқ.
Қазақтың ауызша-жазбаша жәдігер­ле­рінен, лиро-эпостардағы Абай, Ыбырай, Сұлтанмахмұт, Жамбыл, Тұрмағамбет, Сүйін­бай, Мәшhүр Жүсіп, Әділқожа, Майлы­қожа, Мағжан, Ілияс, қазақтың кітаби ақын­дарының, әнші-ақындарының шығар­мала­рынан парасат иесі пайғам­бары­мыз­дың (с.ғ.с.) есімі ерекше орынға ие екені шындық.

Алла Елшісінің өзі Сөз шеберлігін ерекше бағалаған. Орынды айтылған ойлы сөз­ді екі мәрте қайталатып, тыңдаушыға тыңдаттырып, құлақтарына әбден сіңіріп отырған. Қадірлі, қанатты сөз мәйегін қадірлей білуге баулыған. Сайып келгенде, Иран, Тұран әдебиеті Хазіреті Мұхаммед мектебінің шамшырақтары. Ардақты, атақты ақындар шындық сардары Пайғам­бар­дың хадистерін өз шығармаларында пайдаланып отырған.

Гетенің айтуынша: «Бұл елде әр түрлі заман­дарда ұлы адамдар өскен. Бірақ Ислам әлемі олардың бесін ғана мойындайды. Мәуләнә Жалаледдин Руми, Хафиз, Фирдоуси, Әнуәри, Низами. Бұлардан бас­қа­ларын түгелдей жоққа шығарған. Яғни ақын деп мойындамаған. Әдебиетші ретін­де танымағандардың арасында небір мықтылары бар. Мен олардың қолдарына су құюға да жарамаймын», – дейді кемең­гер Гете. (Фетхуллаh Гүлен. Ғаламның ра­қым нұры Мұхаммед Пайғамбар Саллалаhу Аләйhи Уәссәлләм. Алматы. 2007, 518-б.)

Оңтүстікте өмір сүрген қазақтың көр­некті ақындары өлең, мысал, дастандарында Хақ Тағала Елшісін ілтипатпен айтып отырады: «Ақырын берсін Ысламның, Шапағат етсе пайғамбар, әзелгі сөзім Пайғамбар», – дейді Майлықожа шайыр (Майлықожа. Алматы. 2009, 118-б.), «Әуелі ақыр Мұхаммат Құдай досы, Әзірет, Әбубәкір, Омар, Оспан (138-б. сонда), «Бер­гі атамды сұрасаң, Ақ пайғамбар, Әлі арыстан» (238-б.), «Пайғамбардың қабірін үш мәртебе құшақтап» (246-б.), «Пайғамбар ғайып ісін болжаған жоқ. Басыңнан өткен күнді сана деді» (246-б.), «Патша Омар әділдікпен тапты сауап, қабірін пайғам­бар­дың қыпты тауап», – дейді Майлықожа (248-б.).

Мейірім Пайғамбарының (c.ғ.с.) құдірет күшін, кешкен қиындықтарын, көрген ке­ре­меттерін көп жырлағандардың бірі Мәш­hүр Жүсіп атамыз болса керек. Ақын «Мұхаммед пен Әбужаhил» деген өлеңін­де:

…Әшім жасы көзінен саулап ақты,

Жалынып Мұхаммедке жылап бақты.

– Мен емеспін жел беріп желіктірген,

Сенімен күресуге ауыр әлімсақты, – дейді.

(Мәшhүр Жүсіп.

Шығармалар. 13 том, Павлодар. 2008,42-б.).

«Ғаршы, күрсінің баяны» өлеңінде ақын былай дейді:

…Көтеріп ол ғаршыны суға қойды,

Ол суды жел көтеріп буға қойды.

Сақтады құдіретімен сонда желді,

Нұрына Мұхаммедтің ғалам тойды.

(Мәшhүр Жүсіп, 13 том, 55-б.).

«Жеті тозақ баяны» деп аталатын бөлім де өзінше қызық құрылған. Бұл бөлім пай­ғам­бардың (с.ғ.с.) жеті ғарышқа көте­ріле­тінін сатылап баяндайды.

…Құдай – бір, пайғамбар – Хақ,

Құран біл – шын,

Бұйырған шариғаттың қылса ісін.

Айтқанын ғалымдардың қылсаң түзу,

Көрмейсің, иншалла, соның түсін.

(М.Жүсіп, 60-б.).

Бір Алла Мұхаммедтің нұрын қылды,

Ғаламнан он сегіз мың бұрын қылды.

Артылатын құдірет өзі барша жаннан,

Ғаламға көңілін оның орын қылды.

(Сонда, 110-б.).

Cонымен, пайғамбарымыз жеті ғарыш­тан небір ғаламаттарды, суреттерді, әре­кет­терді көріп, жетіншісінде барып Алламен жүздестіреді. Миғражға сапары­ның сан қилы сатысын, төзімділігін, көреген­ділі­гін, даналығын паш етеді, құлдық қа­си­еті­нің тереңдігін, ғаламдық рақымдылығын жырға қосады.
Жаратты қайғыменен жанның бәрін,

Барсың ғой сол жиында баршаларың.

Кандил нұрға пайғамбар рухы тұрып,

Көрсетті тамам рухқа Хақ дидарын.

(М.Жүсіп, 54-б.).

Мәшhүр Жүсіп барлығы жетпіс беттен асатын осы өлең қиссасында Мұхаммедтің Миғражға шығып, Алламен дидарласу жайын алғаш жырға қосқан аяулы ақында­ры­­мыздың санатына жатады.

Қазақ әдебиеті тарихына аты әлі кеңі­нен мәлім бола алмай келе жатқан ақын­дар да өткен. Солардың бірі алмастай тіліп түсетін өткір ақынның бірі Мұқан Балте­кеұлы (1873-1916) еді. Соның бір айтқаны былай екен:

Пайғамбар, мұрсал-нәбилер,

Әулие, қанша уәлилер,

Қалған жоқ өтпей бұлардан,

Мағына берген Құраннан.

(Қазақ поэзиясының антологиясы.

Алматы. «Ғылым». 1993, 204-б.).

Осы молда Мұқан науқасы меңдеп, алыс сапарға аттанғалы жатқанда елімен қоштасу өлеңін шығарады. Соңғы сөзінде Аллаға сыйынады, Хаққа (Пайғамбарға) жүгінеді.

Сырқат меңдеп бұл күнде,

Денемді тегіс тұр алып.

Науқасқа бер деп шипаны,

Ақырын Хақтан сұралық, – дейді.

Пайғамбарды (с.ғ.с.) «Хақ» деп, көп жырлаған ақындардың бірі – Тұрмағамбет Ізтілеуов екен. Бұл кісінің де басынан кешпегені жоқ. Фирдоуси «Шахнамасын» қайтадан қырық мың жол етіп жырлап берсе де, сол уақыттың өкіметі оны жарыл­қап, жарытқан жоқ. Алған аз ғана тиын-тебені нан, шайына, күнделікті күйбең тұрмысына ғана жетті. Бір өлеңінде бұл жағдайын да тілге тиек еткен. Ал енді қай уақытта болсын, бостандық жылдарында, түрме қапасында отырған кездерінде де Тұрекеңнің аузынан Алласы, Хақ пайғам­бары түскен жоқ.

Көрмеймін тозағыңды осы халде,

Мен өзім Мұхаммедпін, қолым Алла, – деп жырлайды Тұрекең Исламға арқасын тіреп тұрып.

…Мұхаммед – тұла бойым, қолым Алла,

Құлшылық қол қусырып қыл не шақты.

Беремін бұл сөзімнің шархын шешіп,

Кімде-кім мұны айтқан десе лақты.

(Тұрмағамбет Ізтілеуов.

Шығармалары. Алматы. 2007, 265-б.).

«Қатын хикаясы» дейтін және бір өлеңінде ақын:

Жарайсың Рух Алла деді жаса,

Көрерсің соңырағы күн сансыз наша,

Ер болсаң ел атына пайғамбар боп,

Жүрер ең жол көрсетіп, жарлық шаша.

Күнінде қияметтің гүлдей жайнап,

Тұрарсың қабіріңнен нұрың таса – деп тебіренеді.

(Т.Ізтілеуов. Шығармалар. 354-б.).

Тұрмағамбет шайырдың «Мұхаммед туралы» деген толғауы жан тебірентерлік боп, шымырлап жүректен шыққан толғау­лар тобына енеді. Көзі тірісінде дұшпанда­ры­ның Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) көрсетпе­гені жоқ екен. Ақыр аяғында оның артынан қуғын салып, өлтіріп жібермек болған. Осы «Мұхаммед туралы» толғауында ақын оның жетім қалғанын, кәпірлерден көрген қорлығын, қашқанын, Әбу-Бәкір Сыдықпен Хира деген үңгірге тығылғанын айтады. Үңгір ішіндегі жылан індерін Сыдықтың үстіндегі жаңа шапанмен жыртып бітеуі, бір жыланның ініне тығуға шүберек жетпей Хазірет Сыдықтың табанын тіреп жабуы, табанын жыланның шағып алуы, оны мүбарак басын көтерген Мұхаммедтің тілімен жалап жылан зәрін кетіргені шебер тілмен баяндалады.

Әлгі шаққан жылан жалғыз едім, кінәм­ді кешір, үмбеттікке қабыл қыл деп, басын тасқа сабалайды. Сонда Мұхаммед (с.ғ.с.) айыбын кешіріп, кәлиманы үйретіп, «Үмбет қылдым махшарда», – дейді.

Кәпірлер бір опасыз ізшінің көрсетуімен Мұхаммедті өлтірмекке іздеп барады. Хи­ра тауының үңгіріне барып, қылыштарын ке­зеп жалаңдатады. Үңгірді айнала қа­майды.

Осы үңгірдің аузына

Бір өрмекші тор тоқып,

Шатастырып жамаған,

Бір көгершін бұл жерге,

Ұя салып және де,

Екі, үш күн жұмыртқалаған.

Мұхаммед кірсе осыған,

«Бұзылмас па еді бұлар деп?»

Сенбеді бұлар анаған.

Сол жерден кейін тарқады,

Еріп келген ізшінің,

Балшыға сөзін балаған, – дейді ақын.

Көрдіңіз бе, сөйтіп, Мұхаммед кәпір­лердің қылышынан аман-есен құтылып кетіп, Мединеге жетеді.

2001 жылы осынау таңқаларлық уақи­ғаның болған жеріне көппен бірге барып, әлгі Хира тауындағы үңгір басында толға­нып тұрғаным есімнен кетпейді. Адамзатқа келешектің күн сәулесін таратып кеткен, асыл текті Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) үңгірде жамбасына суық тас батып, ашы­ғып жатқан құлшылығына бас иіп, садаға кетпейміз деп ойладым.

О бастан Мұхаммедтің үмбеті едім,

Өмірін Пайғамбардың үлгі етемін, – деп ақын Серік Қалиевтің сөзімен мақалам­ды тамамдап, рахман нұрының иесі Мұстафа Мұхаммед Пайғамбардың (с.ғ.с.) рухына мың мәртебе тәубе еттім!

ПІКІРЛЕР1
Аноним 29.05.2021 | 22:44

Керемет

ПІКІР ҚОСУ

Ваш адрес email не будет опубликован.

Пікір