Атырау облысының әкімі Серік Шәпкеновтің алғы сөзі

Құрметті пленум қатысушылары!
Ардақты қаламгерлер мен қонақтар!
Бүгінгі «Жұмысшы мамандығы және Қазақстан жазушылары» тақырыбындағы пленум – еліміздің рухани және өндірістік әлемін жақындастыратын маңызды алаң. Осы басқосуға Атырау облысында төр ұсыну – біз үшін үлкен мәртебе. Бүгінгі іс-шараға Қазақ­стан Жазушылар одағының Басқарма төрағасы Мереке Құлкенов ағамыз арнайы келіп қатысып отыр.
Өндіріс пен әдебиет – бұл екеуі алғашқы қарағанда әртүрлі бағыттар секілді көрінгенімен, шын мәнінде, ел дамуының қос қанаты. Бірі – еңбекпен елдің экономикасын өрге сүйресе, екіншісі – рух пен ұлттың жан дүниесін кемелдендіреді.
Атырау – тек мұнай мен өнеркәсіптің ғана емес, еңбек адамының отаны. Мұнда зауытта, мұнай кенішінде, құрылыс алаңында еңбек етіп жүрген қарапайым жұмысшының өмірі – нағыз эпопея. Сол эпопеяны көркем тілмен шынайы жеткізу жазушы қауымының қолында.
Қазіргі қоғамда еңбек адамының бейнесін көркем шығармалар арқылы жаңаша таныстыру – уақыт талабы. Өйткені нағыз қаһарман – таңның атысынан күннің батысына дейін тер төгіп жүрген жұмысшы. Біздің рухани кеңістігімізде осы бейнені жаңғырту, жастарға үлгі ету – жазушылар мен зиялы қауымның ортақ міндеті.
Қазақ әдебиеті әрқашан қоғам тынысын дөп басып, қарапайым халықтың мұң-мұқтажын, еңбегін арқау еткен. Алайда бүгінгі заман жұмысшы образын жаңаша пайымдауды, жаңа көзқараспен суреттеуді талап етеді. Жазушылар қауымы осы міндетті абыроймен атқару жолында еңбек етіп келеді және келешекте де еңбек адамының рухани әлемін терең танытып, оның қоғамдағы орнын айшықтай түсуі тиіс.
Біз, жергілікті билік, әрқашан шығармашылық өкілдерімен бірлесе жұмыс істеуге дайынбыз. Өйткені әдебиет арқылы біз өңіріміздің ғана емес, тұтас елдің құндылықтарын насихаттай аламыз.
Бұл жиын шығармашылық пен еңбектің тоғысқан, рухани дамуға бастайтын маңызды алаңы боларына сенімдіміз.
Құрметті қаламгерлер!
Сіздердің еңбектеріңіз – қоғамның айнасы. Осы пленумда туған ойлар мен ұсыныстар болашақта жаңа шығармаларға, тың бастамаларға жол ашады деп сенемін.
Баршаңызға жемісті пікір алмасу мен сәтті жұмыс тілейміз!
Рақмет!

 

Қазақ­стан Жазушылар одағының Басқарма төрағасы Мереке Құлкеновтің баяндамасы

Қазақ­стан Жазушылар одағының «Жұмысшы мамандығы және Қазақ­стан жазушылары» деп аталатын көшпелі пленумына қатысушы қаламгерлер!
Ел Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев 2025 жылды «Жұмысшы мамандықтары жылы» деп жариялады. Бұл – мемлекет­тің еңбек адамына деген зор құрметінің айқын көрінісі. Бұл – қарапайым жұмысшының, еңбек адамының қоғамдағы орнын биіктетіп, оның абыройын қайта асқақтату, көркем образын жасау жолындағы тарихи қадам.
Президентіміз бұл бастама арқылы ел дамуының басты тірегі – еңбек майданының нағыз қаһармандарын қайта тануға, олардың жарқын бейнесіне тағзым етуге шақырып отыр. Ендеше, қазақ әдебиеті бұл заман мен қоғам талабынан туындап отырған орынды ұсынысқа өз тарапынан үлес қосуға тиіс деп санаймын.
«Қазақ жұмысшы табы қай өңірде қалыптасты?» деген заңды сұраққа, әрине, «Атырау аймағында қалыптасқан» деп батыл жауап бере аламыз. Себебі патшалық Ресей XVII ғасырдың аяғы XVIII ғасырдың басында Қазақ­станның маң даласына аш көзін қадай бастады. Өз империясының шығыс шекараларын нығайту, оңтүстіктегі елдерге апарар жаңа сауда жолдарын іздеу мақсатында жылма-жыл қазақ даласына «саудагер» деген лақап атпен әскери топографтары мен жер қойнауын зерт­теушілер топтарын жіберіп тұрды. Бір ғажабы, біздің ата-бабамыз жарғақ құлақшындары жалпылдап, мал соңында жүргенде алғашқы мұнай көзі жөніндегі мәлімет­тер 1717 жылы I Петрдің жарлығымен ұйымдастырылған Жем өзенінің төменгі ағысы арқылы Хиуаға әскери-топографиялық экспедициясының басшысы Бекович-Черкасскийдің жазбаларынан, одан іле-шала географ Северцевтің 1860 жылы жарияланған есебінен табылған.
Біз мұны неге айтып отырмыз?
Осы кең байтақ Қазақ­станның жер қыртысын зерт­теушілерге жергілікті қазақтар қызмет істеген. Біздің «жұмысшы табының негізі Атырау өңірінде қалыптасты» деген пікіріміз осыдан туындайды.
XIX ғасырдың аяғы XX ғасырдың басында Ресейдің, Британияның мұнай өндірушілері Лемандар, Астаховтар, Нобельдер қазақ жеріне алғашқы бұрғыларын қадап, Қарашұңғылдан, Доссор мен Мақат­тан тұңғыш мұнай фонтандарын атқылат­ты.
Сол кез­де осы мұнай компанияларының негізгі жұмыс күші қазақтың жарлы-жақыбайлары болатын.
Біздің халқымыз XVIII – XIX ғасырлары мұнай іздеп келген алпауыт­тардан зорлық-зомбылықтың неше түрін көрді. Ке­йін патша өкіметі құлап, Совет өкіметі орнаған кез­де Лениннің өзі 1918 – 1920 жылдары қазақ мұнайын өндіру және оны пайдалану жөнінде тарихи декрет­терге қол қойды.
Бұл-дағы біздің алғашқы жұмысшыларымыздың тағдыры болатын.
Қазақ елін 1930 жылдары жайлаған ашаршылық кезінде де, халықты жаппай қуғын-сүргінге ұшыратқан 1937 – 1938 жылдары да қазақ еңбеккерлері мұнай өндіріп, Совет өкіметіне түйемен «қара алтын» жөнелтіп жат­ты.
Ал 1935 жылы Ембі мұнайын өндіру жөнінде сол кез­дегі Гурьев (қазіргі Атырау) қаласында КСРО Ғылым академиясы ұйымдастырған үлкен ғылыми-тәжірибелік конференция өт­ті. Сол алқалы жиынның нәтижесі ретінде «Большая Эмба» («Үлкен Ембі») ат­ты көлемі 921 бет­тік кітап дүниеге келді.
Қазақ баласының жүрегін сыздататын осы кітапта біздің жер асты байлықтарымызды, соның ішінде, мұнай, газымызды қалай игерудің жан-жақты жолдары мен тәсілдері белгілі ғалымдардың аузымен баяндалды.
Ал 1949 жылы қазақтың ұлы ғалымы Қаныш Сәтбаев Гурьевке қайта келіп, қазақ мұнайының және онда еңбек етіп жатқан мұнайшылардың жағдайын жақсарту туралы әңгіме қозғады.
Бұл қазақ мұнайшыларының тағдыры сөз етілген үлкен жиын болды. Сонымен қатар ол басқосуда басқа мамандықтар да (балықшы, малшы) туралы әңгіме қозғалды. Себебі қазақ халқының социализм құрылысы кезінде өзінше қалыптасуының алғышарт­тары жасалып жатыр еді. Идеологиялық тұрғыдан алғанда, коммунистік жүйе кезінде әдебиет­те социалистік реализм әдісі үстемдік ет­ті. Ол өзі жартыкеш реализм болды, өйткені шындық жартылай жеткізілетін. Бірақ талант­ты да тегеурінді қаламгерлер ретін тауып, астарлап болса да, айтатынын айтып жат­ты.
Айталық, Ғабиден Мұстафиннің «Миллионері», Зе­йін Шашкиннің «Теміртауы», Ғабдол Слановтың «Жанартауы», Зейнолла Қабдоловтың «Ұшқын» мен «Жалын» романдары, жұмысшы, еңбек адамы тақырыбындағы сол социалистік реализмге негізделген совет әдебиетінің алғашқы қарлығаштары болатын.
Содан соң совет­тік әдебиет­те өндірістік роман жанры пайда болды. Ол жанр адам еңбегінің басқа да салаларын, мәселен, ауыл шаруашылығын қамтыды.
Осы тұрғыдан да талай-талай жаңа, сол заманның талаптарына сай жазылса да, өмір шындығын паш етуге талпынған шығармалар жарық көрді. Еңбек адамын, оның өмір жолы мен өндірістік жетістіктерін насихат­тайтын тұтас бір жазушылар тобы қалыптасты.
Алайда қазақ деген халықтың, соның ішінде, әр салада еңбек еткен, заманның зорлық-зомбылығы мен қорлығын көрген қарапайым еңбеккерлердің шынайы, қарама-қайшылықтарға толы образдары жасалмады. Бізді өкіндіретін де осы.

Тәуелсіздігіміздің отыз жылының ішінде қаншама компаниялар, соның ішінде, бірлескен кәсіпорындар пайда болды.
«Қазақтүрікмұнай», «ТеңізШевройл» компанияларында қазақтың талайлы тағдыры жатыр. Ұлдарының басынан кешкен қиындықтар, қыздарының кім болса соның шылауында кеткен ауыр да қайғылы жағдайын осы жақта өмір сүретін кез келген қазақ біледі. Бірақ өкінішке қарай, дәл осы тақырыпқа арналған бірде-бір көркем шығарма жоқ.
Бүгінгі қазақ жазушыларының міндеті осы опырайып тұрған олқылықтың орнын толтыру, қазақтың қарапайым еңбеккерінің әлемдік деңгейдегі көркем бейнесін жасау.
Біз бүгін Атыраудағы көшпелі пленумымызда осы өзекті мәселені жан-жақты талқылап, ойға ой қосып, нақты ұсыныстар негізінде әдеби шығармалар арқылы жұмысшы мамандықтарының абырой-беделін арт­тырудың «жол картасын» әзірлеуге кірісуіміз керек.
Президентіміз Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ұлт­тық құрылтайдағы жұмысшы мамандықтарға қатысты ойларында мемлекет басшысының қалыптасқан ахуалға көңілі толмайтыны мен жазушылар қауымына айтар жасырын назы жатқан сияқты.
Шынында да, соңғы кез­де әртүрлі жанрлар мен тақырыптар дамып жатса да, қарапайым еңбек адамының талғамы биік оқырманның көңілінен шығатындай көркем бейнесін жасай алмай келе жатқанымызды қалай жасырамыз?
Құдайға шүкір, қазақ әдебиетінде аса талант­ты, жазушылар мен ақындардың тегеурінді тобы қалыптасып келеді. Олардың міндеті – мың өліп, мың тірілген қазақ деген халықтың тағдырын, ержүрек мінез-құлқын сурет­тейтін, кезінде бүкіл әлемді мойындатқан Әуезовтің «Абай жолындай» кесек туындыларды дүниеге әкелу.
Тәуелсіз Қазақ­станда бірлескен кәсіпорындар, қазақ жерасты байлығын игеріп жатқан шетел компаниялары көптеп еңбек етуде. Алайда солардың бірде-біреуі қазақ әдебиетіне олжа салатын талант­ты қаламгерлерге меценат­тық көмек көрсеткен емес. Бұлдағы, шетелдің белгілі компанияларымен бірлескен кәсіпорындар құрған кез­де қазақ мәдениеті мен әдебиетін ешкім еске алып, ескермейтінінің айқын дәлелі. Әйтпесе басқасын айтпағанда, қырық жыл қазақ мұнайын үздіксіз игеріп жатқан «ТеңізШевройл» компаниясы дәл осы күнге де­йін өзінің тарихи көркем шежіресін жасайтын бір кітапқа демеуші бола алмағанын немесе тиісті тапсырыс беріп, жазушыларға мүмкіндік жасамағанын қалай түсінеміз?
Бұл қазақ руханиятындағы әлі шешімін таппаған талай өзекті мәселелерді бірігіп талқылайтын уақыт­тың жеткенін дәлелдейді.
Осы көшпелі пленумға Қазақ­станның түкпір-түкпірінен келіп отырған жазушылар еңбек адамы, жұмысшы мамандықтары туралы тақырыпты қалай зерт­теп, қалай жазуды жан-жақты талқылап, тиісті шешімдер қабылдайды деп сенемін.
Ерен еңбегімен ірі компаниялар мен жеке кәсіпкерлердің табысын еселеп жатқан жұмысшы қауымы туралы көркем шығармалар жазатын талант­ты авторларға жан-жақты жағдай жасау сол бизнес құрылымдарының қасиет­ті борышына айналуы керек деп санаймын.
Осы пленумымыздың соңында Атырауда өмір сүріп, еңбек етіп жатқан бірнеше өндіріс басшылары мен кәсіпкерлердің қатысуымен Қазақ­стан жазушыларының тұңғыш шығармашылық аукционын өткізгелі отырмыз. Алла қолдап, осы игі ісіміз нәтижелі болғай!

Қазақ­стан Жазушылар одағының
«Жұмысшы мамандығы және Қазақ­стан жазушылары» ат­ты көшпелі пленумының

ҚАРАРЫ

«Біз жұмысшы мамандықтарын дәріптеу арқылы қоғамда еңбекқор және нағыз маман болу идеясын насихат­таймыз! Адал әрі табанды еңбегімен табысқа жеткен адамдар қашан да құрмет­ті, сыйлы болуы керек. Бір сөзбен айт­қанда, біздің қоғамда еңбекқорлық, кәсібилік сияқты қасиет­тер өте жоғары бағалануға тиіс. Өз кәсібін жетік меңгерген мамандар ұлт сапасын арт­тырады. Жұмыстың жаманы жоқ, кез келген еңбек – қадірлі!» – деп мәлімдеген Қазақ­стан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев 2025 жылды – «Жұмысшы мамандығы жылы» деп жариялады.
Қазақ­стан Жазушылар одағының осы тақырыпта Атырау қаласында өткізген көшпелі пленум жұмысына Жазушылар одағы Басқармасының хатшылары мен мүшелері, ҚЖО облыстардағы өкілдері, жергілікті басқару органдарының басшылары, белгілі кәсіпкерлер қатысты.
Пленумға қатысушылар ел өміріндегі еңбек адамының рөлін ерекше бағалап, қаламгерлер қауымының бұл тақырыпқа бұрыннан атсалысып келе жатқанын атап өт­ті. Жұмысшы табы пайда болғаннан бастап, қазақ ақын-жазушылары ел дамуының барлық кезеңінде аталмыш тақырыпты назарынан тыс қалдырған жоқ. Оған қазақ әдебиетінің өткені мен бүгіні куә.
Пленум барысында «Жұмысшы мамандығы жылында» Қазақ­стан қаламгерлерінің алдында тұрған міндет­тер мен мақсат­тар атап өтілді.
Қазақ­стан Жазушылар одағы Басқармасының төрағасы Мереке Құлкеновтің баяндамасы мен жарыссөзге қатысқан қаламгерлердің сөздерінде берілген бағалар мен аталған ұсыныстарды ескере отырып, Пленум төмендегідей қарар қабылдады.
Пленум Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың «2025 жылды «Жұмысшы мамандығы жылы» деп жариялау бастамасын қолдап, бұл бастаманың еңбек адамының қоғамдағы беделін арт­тыруда маңызды рөл атқаратынын атап өт­ті. Пленум Президент бастамасы баянды болып, жұмысшылар қауымының мәртебесін одан сайын арт­тыру үшін үкімет тиісті кешенді шешімдер қарастыруы қажет деп санайды. Соның ішінде, жұмысшылардың лайықты жалақы алуы, құқықтық және әлеумет­тік жағынан тиісті деңгейде қорғалуы, еңбекті қорғау және еңбек қауіпсіздігі жөніндегі іс-шаралардың дер кезінде атқарылуы секілді міндет­темелердің мемлекет­тік органдар мен жұмыс берушілер тарапынан қамтамасыз етілуі қажет деп санайды.
Пленум жұмысшы мамандықтарын насихат­тау, еңбек адамының абырой-беделін арт­тыруда әдебиет­тің де рөлі ерекше екенін атап өтеді. Кеңес дәуірі кезінде үстемдік еткен социалистік реализм әдісі, сөзсіз, еркін шығармашылықтың жолын бөгеді. Соған қарамастан, қазақ жазушылары өндірістік проза жанрын біршама дамыт­ты, классикалық үлгідегі көркем шығармаларды дүниеге әкелді.
Пленум бүгінде, Тәуелсіз Қазақ­стан тұсындағы сөз бен шығармашылық еркіндігі жағдайында еңбек тақырыбын жаңа мазмұнмен байытып, қазіргі заман талабына сай жаңа көркем туындылар жазу үшін ақын-жазушыларға бар мүмкіндік жасалып отыр деп санайды және де ол шығармалар маңдай терімен ел ырыздығын еселеп жатқан еңбек адамдарының болмысын мейлінше шынайы, ашық, оң үлгілер мен тәжірибемен қатар өмірде, еңбек қатынастарында, тұрмыста болатын объективті қарама-қайшылықтар жасырылмай жазылуы тиіс.
Сонымен бірге әдебиет­те еңбек адамының жарқын бейнесін ашу бір жылдық, науқандық сипат­тағы шара болмауы тиіс емес. Бұл – Қазақ­стан Жазушылар одағының ұзақ мерзімді стратегиялық бағытының құрамдас бөлігі болуы шарт. Бұл бағыт­та мемлекет­тік органдармен, қоғамдық ұйымдармен, шығармашыл қауыммен тығыз әріптестік орнату қажет.
Пленум еңбек тақырыбындағы шығармалар жазуға қаламгерлерді ынталандырудың бюджет­тен тыс мүмкіндіктерін іздестіру қажет деп санайды. Осы орайда Пленум Атырау облысының кәсіпкерлері қатысып отырған «Сөз – тарту» шығармашылық аукционының өткізілуін шығармашылық салаға отандық инвестиция тартудың алғашқы қарлығашы әрі ұтымды жолы деп санайды. Пленум мұндай іс-тәжірибе Қазақ­станның басқа да өңірлерінде, жұмысшы мамандықтары қамтылған экономиканың басқа салаларында өз жалғасын табу керек деп есептейді. Жазушылар одағының облыстардағы өкілдері осы бағыт­та нақты жобалар әзірлеуі қажет.
Пленум жұмысшы мамандықтарын насихат­тау ісінде Жазушылар одағының ресми басылымдары: «Қазақ әдебиеті», «Жұлдыз», «Простор», «Жалын», сияқты газет-журналдары белсенді түрде атсалысуы тиіс деп санайды. Сонымен қатар Жазушылар одағы жанындағы жанрлық секциялар осы бастаманы өз жұмыс жоспарларына енгізіп, осы бағыт­тағы жұмысты жандандыру қажет.

Атырау қаласы,
2025 жыл, 14 мамыр