
XV Құрылтайға одаққа мүше барша қаламгерлер, ҚР Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Сауытбек Әбдірахманов, Астана қаласы әкімінің орынбасары Ермек Аманшаев қатысты. Айтулы жиынды министр Арыстанбек Мұхамедиұлы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Құрылтай делегаттарына жолдаған арнайы құттықтауын оқып ашты. Бес жылда бір келетін жиынның басы Қазақстан Жазушылар одағының Басқарма төрағасы Нұрлан Оразалиннің есепті баяндамасымен басталды. Құрылтайдың алғашқы бөлімін төраға өзі жүргізіп отырды.
Сәбит ДОСАНОВ:
– Сіздердің барлығыңыз, әрқайсыңыз маған қымбатсыздар. Біз бір ананың – Әдебиет атты ұлы ананың перзентіміз, бауырымыз. Бауырын сағынбайтын бауыр бар ма?!
Асыл сөз дейтін ұғымды білдіретін әдебиеттің жауапкершілігі де, тарихи миссиясы да аса зор. Нобель сыйлығының лауреаты, атақты физик Жорес Алферов: «Физика ғылымын дамыту үшін орта мектептерде әдебиет пәні сабағын арттыру керек!» – депті. Феодализмді құртқан зеңбірек адамзат қоғамы қаламға тәуелді», – деп Наполеон тегін айтты дейсің бе?! Олжас Сүлейменовтің: «Шекспирі жоқ елде Ньютон да болмайды», – деген сөзінде терең мән бар. Мұны айтып тұрғаным өздеріңіз білесіздер, жаһандану ұлттық құндылықтарды жайындай жалмап, алпауыт мемлекеттердің өзі дағдарыстан есеңгіреп, әлем отқа оранып жатқан аса қиын кезеңде Тәуелсіз Қазақстан барлық қиыншылықтарды ерлікпен еңсеріп, жарқын болашаққа «Мәңгілік Елге», «Нұрлы жолмен» жүріп келеді. Мұның сыры не, құпиясы қайсы? Бұған бір сөзбен жауап берер болсақ, оны сақтап тұру одан да қиын. Қиын істің қиюын өзіне тән кемел ойлы кемеңгерлікпен, ерлікке тән ерен еңбекпен шешіп келе жатқан Нұрсұлтан Назарбаевтай көреген көсемі бар ел бақытты. Бақытымыздың мызғымас алтын діңгегі Ұлт көшбасшысы ұдайы айтып келе жатқан – ауызбіршілік. Бірлік бар жерде тірлік бар.
Менің ұғымымда жауапкершіліктің үлкені оқырмандарымызға ұсынар шығармаларымыздың көркемдік деңгейі ғана емес, ең алдымен зиялы қауымның татулығы. Елдің тұтастығынан, ұлт мүддесінен қымбат ештеңе жоқ. Оны ауызбіршілік арқылы ғана ұстап тұра аламыз. Менің қаламдастарыма, тағдырластарыма айтар тілегім – бірлік, бірлік, тағы да бірлік! Өсер елдің арманы, өшер елдің жанжалы көп екенін ұмытпайық, бауырларым!
Сөзімнің басындағы әдебиет жайлы ойға оралғанда, ұлылардың бірі айтқан: «В момент серезного обострения обстоновки резко возрастает роль деятелей культуры», – деген сөзі ойға оралып тұр. Қайшыласқан қарама-қарсы идеологияның мылтықсыз майданында жазушының жауапкершілігі мен тарихи миссиясы да ұлғая түспек.
Екі съезд аралығында ғана емес, Нұрлан Оразалин 22 жыл төраға болған одақ қызметін мен қанағаттанарлық деп қана айтып қоймай, ең жоғары баға мен зор құрметке лайық деп есептеймін. Нұрлан Оразалиннің төрт жыл бойы жанған отты жалаңаш қолымен ұстап, 39 мәрте сотқа жүгінуі – ерен еңбек қана емес, аса үлкен ерлік! Нәтижесі – көз алдымда сатылып кеткен Одақ үйі де, Олжас салдырған конференц зал да, Шығармашылық үй де Одақ еншісінде!
Мерейтойлар мен қазаның қыруар шаруасы, жанрлық кеңестер мен әдеби жыл қорытындылары, Пленумдар үзіліссіз, ашық жүріп жатыр. Үкіметтен бір тиын алмай, қаржы қиындығын да еңсеріп, орасан зор жұмыс істеген Оразалиннің іскерлігін, қайраткерлік қарымына оның оппоненттері де тәнті.
Менің ұсынысым – Одақ жұмысы қанағаттанарлық деп бағалансын, Одақ басшысы Нұрлан Мырқасымұлы Оразалинге Құрылтай атынан алғыс жариялансын! Одақ төңірегіндегі жел сөзге желікпей қаламына, халқына сүйенген Нұрланның қайсарлығына, қайратына қайран қаламын! Үлгі аларлық өнеге!
«Ресейдің ақындары қашаннан, Бірге туған оғымен Дантестің» – деп Евгений Евтушенко тап басып, тауып айтқандай, қызғаныш Нұрланды ғана емес, талайымызды қансырата талаған. Сұңқарларды көре алмайтын сұқсұрлар барда қызғаныш та өлмейді. Жарқ ете қалса бір жұлдыз қолдамаймыз, жала жауып, етектен тартып қорлаймыз. Қызғаныштың қызыл иті қаппаған қай жақсың бар, айтшы кәне, қазағым?! Аз болды ма содан тартқан азабың?! Таланттың жауы – қызғаныш. Моцартқа Сальеридің қолымен у берген де, жүрегі ақ, жаны пәк Дездомонаны өз қолымен өлтіріп, өзегін өрт, жандүниесін дерт шалған Отеллоны өкінтіп, өксіткен де сол жауыз!
Аяулы қаламдас-тағдырлас бауырларым! Біздерді бір-бірімізден алшақтататын айырмашылықтан гөрі басымызды біріктіретін мүдделер әлдеқайда көп. Соның ең бастысы – ұлт болып ұю, ұлттық рухты асқақтату, ұлттық ұлы идеяларға қызмет ету. Ұлы мақсаттар жолында іштарлықтың желкесін қиып, ұсақ құштарлықтардан биік тұрайық! Оған қоса біз қаламдастар ғана емес, тағдырластармыз! Біздің еңбегіміз ауыр, тағдырымыз қиын. Жазушылар бірімізді-біріміз қараласақ, бірімізді-біріміз жараласақ, бірімізді-біріміз аямасақ, бірімізді-біріміз аяламасақ, бізді кім қадірлеп, кім қастерлейді?! Адамдар бір-біріне көлеңкесін де, сәулесін де түсіреді. Аспандағы Ай мен Күндей айналаға үнсіз сәуле шашып тұрғанға не жетсін! Жамандық жасау әлсіздің де қолынан келеді. Мықты болсаң жақсылық жаса! Бір-бірімізге жақсылық жасауға асығайық! Адамдарға жақсылық жасаудан артық бақыт бар ма? Одаққа кім келсе де қаламдасымыз-тағдырласымыз – өз бауырымыз келеді. Сол жаңа басшыға деген өкпе-назымыз болса, оны жиып қойып, оған көмектесейік. Одақтың ғимаратына, шығармашылық үйге көз тігіп отырғандар көп. Ең бастысы – осы қасиетті қарашаңырақтарымызды сақтап қалуда бірлік, ірілік танытайық!
Одақтың жаңа басшылығына ұсыныс: кезінде Сәбит Мұқанов менің «Ақ аруана» атты повесімді оқып, «әдебиетке үлкен талант келді» деп, Әбділда Тәжібаев: «Күләш Ахметова – ақын!» деп мақала жазды. Біздің толқын ағалардың аялы алақанында өстік. Өкінішке қарай, бүгінде сол дәстүр – жастарға деген қамқорлық біздер, ағалар тарапынан жоқтың қасы. Одақта жаңа секция – жас әдебиетшілер секциясын ашу керек! Одақтың бір хатшы тек қана жас әдебиетшілермен жұмыс істеуі қажет. Біздің өкшемізді басып келе жатқан талантты жастар тобы – әдебиетіміздің болашағы, еліміздің ертеңі!
Хакім Абайдың: «Біріңді қазақ бірің дос, көрмесең істің бәрі бос», – деген ұлағатты сөзін ұлттың ұранына, бірліктің құранына айналдырсақ, қазақ алмас қамал жоқ! Оған құлақ аспасаң, өкініштен бөтен амал жоқ!
Қарғаша қарқылдамай, қыранша саңқылдайық!
Қарғаның қуанышынан қыранның қайғысы артық!
Қабдеш ЖҰМАДІЛОВ:
– Тәуелсіздік, Назарбаев дәуірі талай таланттарға жол ашты. Мәселен, жаңа ғана сөз бастаған Сәбит Досанов бір кезде «Ғасыр халтурщигі» деген атаққа ие болып, артынан сөз ілесіп жүруші еді. Енді, міне, заман өзгеріп еді сөз бастайтын серкеге айналды. Мен Жазушылар одағына, оның төрағасына айтатын сындарымды өткен Пленумда айтқанмын. Оны қайталап айтпаймын. Біржола сөйлемей-ақ қойсам деп едім. Бірақ Пленум мен Құрылтай арасындағы кейбір жағдайларды айтпасқа болмайды. Пленумда Нұрлан Оразалин: «Болдым, біттім.Мен кетем енді, рұқсат беріңіздер», – деп, елмен адамша қоштасып еді. Сосын «кеткен екен ғой, жол болсын!» деп қойғанбыз. Бірақ олай емес екен. Өзі тыныш отырғанмен, өзінің сөзін сөйлейтін адамдарды топтап қойған ғой. Солардың бірі – Тұрысбек Сәукетаев болып шықты. Ең алдымен, Тұрысбек өзін «Менің атам Қазаннан шыққан, татармын», – деп жариялапты. Жасы жетпіске таяғанда не түлен түртті мұны деп таң қалдым. Сөйтсем, оның да мәні бар екен. Қазір қарапайым қазақ болғаннан гөрі аз ұлттың өкілі болған тиімді екен ғой. Оларды төбемізге көтереміз. Аз ұлттың өкілдері жоғары тұрады. Тұрысбек Сәукетаев соны біледі екен. Өйткені, қанша айтқанмен, атасы Қазаннан шыққан ғой. Есепшотқа алуды біледі. Сонымен, аяқ астынан, Тұрысбек жетпіске келгенде татар боп шықты. Бұл – бір. Жарайды, болсын. Татарды да құрметтейміз. Татар болған соң арағайын есебінде менталитетті сақтау керек қой. Жоқ. Қазақтың көкпарына қойып кетті бірден. Мен туралы қанша сөз айтқан. «Ұрты толған уды Нұрланның бетіне бүрікті», – дей ме?.. Кісінің ойына келмейтін сөздерді ойлап тапқан ғой. Әр сөзінде «классик» деп қағытады. Классикте кеткен бір өші бар сияқты. Біз классик болармыз, болмаспыз, бірақ Сәукетайларды он орап алатынымыз анық. Сөйтеді дағы, сахнадан классикті түсіреді де «қабандай күркіреп Медетбек шықты», – дейді. Қабан деген шошқаның айғыры ғой. Бұл да классик. Сондай талантымызды Сәукетаев беті былш етпей қабанға теңейді.
Бұл Сәукетаев нені алға алып отыр? Бірінші, өзі аз ұлттың өкілі. Оған ешкім тиісе алмайды. Екінші, Наполеонына арқа сүйеп отыр. Міне, осындай бейберекет, әдепсіз істер болды. Бұл – бір. Екінші сөзім, солар, Сәукетай бар, басқасы бар, Нұрланды көтермелеу үшін не дейді дейсің ғой. «Мына Жазушылар одағының ғимаратын пәленбай сотқа қатысып, көкпарға түсіп жүріп сақтап қалды» дейді. Бекер сөз! Легенда. Нұрланды қаһарман қылып шығару үшін қайтеді? «Қарсы жақтан бір жаулар келе жатқанда солармен тіресіп жүріп, әрең Жазушылар одағының ғимаратын алып қалды» дейді. Бекер сөз. Жазушылар одағына ондай қауіп төнген жоқ. Жазушылар одағын білем мен. Соңғы он съезге қатысқан адаммын. Алпысыншы жылы одақтың төрағасы Ғабит Мүсірепов Мұхтар Әуезовтің қолдауымен Қонаевтың алдына кіріп, ет-сүт өнімдері жөніндегі министрлікке арнап салынған ғимаратты сұрап алған. Тартып алған деуге болады. Қазақтың үш ұлы перзенті – Қонаев, Әуезов, Мүсірепов қол қойып алып берген кейінгі ұрпағына. Үлкен ғимарат. Оны ешкім тартып ала алмайды. «Мен алам» дегендер қазақтың алдында қарабет болады. Естеріңізде болсын. Бұдан кейін де осы принципті ұстауымыз керек.
(Реплик