Қасым АМАНЖОЛ, журналист

– «Қазақ әдебиеті» газетінде жұ­мыс істеп жүріп оқырманға жақ­сы та­­нылдыңыз. Әдебиетке жақын жұрт сол кезде Сізді жақсы жазушы бо­лады деп күткен еді. Әдебиет ауы­лынан алыстауыңызға не себеп?
– Әу баста жазушы болуды ар­ман­дап, мақсат тұтып, өз-өзімді іш­тей дайындап сол салаға бет бұр­дым. Әдеби сын, қысқа әңгіме сын­ды жанрларда жазып та көрдім. Жаз­ған соң, жаңа дүние жазған дұ­рыс, оған кәсіби дайындықпен келу керек. Журналистиканың қар­балас тіршілігіне араласып кет­кен соң әдебиеттен бірте-бірте қол үзе бастадым. «Қазақстан» те­лерадио корпорациясына алғаш ба­р­ғанда әдеби бағытта радио­­-
ха­бар­ларға араластым. БАҚ-та радио мен телевидение арқылы берілетін ха­барлар алға шығып кетеді, ал жазу әлдеқайда терең еңбекті қа­жет етеді, әр сөйлемді мұқият қа­­райсың, керек болса қайта түзеп жа­засың. Ал телевидениеде жазудан гөрі айтуға, ойың­ды неғұрлым қысқа, нақ жеткізуге машық­тана­сың. Өмірдің ағысымен кеткен бо­лармын. Алдыңнан шығатын әлеу­меттік қажеттілік, отбасылық жағ­дай журналис­тиканың күн­де­лікті күйбеңіне түсіріп жіберді. «Күй­бең» деп журналистиканы тө­мендеткім кел­мейді. Журналис­тика – өз алдына үлкен сала, өте аб­зал, адал кәсіп деп есептеймін жә­не сол салада жүргеніме қуа­на­мын.
Бір адам селт еткізер дүние жа­за бастаса, оқырманның назары со­ған ауып, одан үміт күтетіні қа­лыпты құбылыс. 1990 жылдардың аяғы мен 2000 жылдардың басында қағаз газеттер жақсы оқылды. Дәл сол кезеңде жастар арасында аты – Қасым, тегі – Аманжол деген автордың пайда болуы оқыр­ман­ның ықыласын ұлғайтқан да шы­ғар. Өз басым әдебиетке адал бол­ғым келді, сол адалдықты сақ­тап әдебиетпен терең айналыса ал­­мағаным үшін өзімді кінә­лай­мын да. Бір жағынан, мұның бәрі әде­биеттен кеткеніме сылтау із­деу… Негізінде жазатын адам тәуе­келге бас тігеді, алаңдатқан бар­лық күйбеңнен бас тартып, өзін құр­бандыққа шала жүріп жазады.
– «Қазақстан» арнасында «Шын­ның жүзі» бағдарламасын жүр­гіз­діңіз. «Анық Абай» да ел есінде. Кейін­гі жылдары «Таң» телеарнасы­на бардыңыз, қазір «Азаттық» радиосындасыз. Қасым Аманжолдың мем­лекеттік БАҚ-та жұмыс істе­меуі­нің мінәйі бір себебі бар ма?
– Оның ешқандай себебі жоқ шы­ғар. «Қазақстан» телеарнасында жұмыс істеп жүрген кезде өзімді тәуелдімін деп ойлаған жоқпын. Өзім­ді журналист ретінде қашан да тәуелсізбін деп сезіндім, оған күмәнім болған емес. «Қазақстан» те­леарнасының сол кездегі басшы­лары мен журналистер арасындағы қарым-қатынас өте еркін болды. Телевизиялық жобаны шығарма­шы­лық тұлғаның потенциялы мен кәсіби шеберлігіне қарай табыстады, бюрократиялық басқару бай­қалмады. Ал одан кейінгі жыл­дарда Қазақстанда көптеген қо­ғамдық-саяси оқиғалар болды. Сол оқиғалардың бірқатарына қа­тысып, ақпарат тараттым. Тәуел­сіз ақпаратты тарату әлдеқайда қым­бат. Кейінгі уақытта мемле­кет­тік арналарда ақпарат беру мен тәуел­сіз арналарда ақпарат берудің ара­сы тым алшақтап кетті, мем­ле­кет­тік арналарда шектен тыс ләп­пайшылдық байқалды.
– Дәл осы алшақтау «мемле­кет­тік арнада жұмыс істесең ләппай­шыл­сың, тәуелсіз арнада қызмет ет­сең оппозициясың» деген көз­қарас­ты қалыптастырған шығар, бәл­кім?..
– Мемлекеттік арнаның ләп­пай­шыл болуы мен қоғамдағы құ­бы­лыстарға жедел әрі кәсіби түр­де үн қата білуі оны басқарған топ-менеджерлердің қайраткерлігі мен тәуекеліне көп байланысты. Мысалы, 2000 жылдардың басында «Қазақстан» арнасынан «Шын­ның жүзі» сияқты хабар беріліп, оған билік орындары туралы ашық пікір айтып жүрген немесе сол кезеңде оппозицияда болған Ал­тынбек Сәрсенбайұлы сияқты аза­маттар қатысып, саяси сипат­ сұхбат бере алатын. Бұл сол кез­дегі мемлекеттік медианы бас­қар­ған азаматтардың тәуекеліне, аза­маттығына өлшем бола алады. Ал кейінгі кезде, шамасы, медиада он­дай менеджерлер болмай кел­ді.
– Демек, билік тарапынан, «пә­лен адамның эфирге келуіне бол­май­ды» деген шектеудің болатынына күмәнмен қарайсыз?..
– Әрине, билік біртекті зат емес. Билікте де әртүрлі күштер, әр­түрлі тұлғалар, әртүрлі қарама-қай­шылықтар бар. Сондықтан ме­дианы басқарған адамдар тұлға ре­тінде белгілі бір позицияларды қор­ғай алмай қалған болар деп ой­­лаймын. Кездейсоқ адамдар бас­­­қарған сияқты болып көрінеді. Егер тарихқа көз жүгіртсек, бір кез­де «Қазақстан» арнасын Шерхан Мұртаза, Сағат Әшімбаев, Ка­­мал Смайылов сияқты тұлғалар бас­қарды. Ол кісілердің биліктің ал­дында өте үлкен орны, беделі бар еді. Ал енді Ғалым Доскен мен Ер­лан Қариннің ортасындағы адам­дар тұлға ретінде көп тәуе­келді мойнына ала алмай, үлкен арна басшысы ретіндегі өз миссияларын толық сезіне алмағандай көрінеді. Бұл қазақ телеви­зия­сы­ның қоғамдық-азаматтық институт ретінде кенжелеп, бәсекеге іле­се алмай қалуына себеп болды.
– «Таң» телеарнасында жұмыс іс­те­ген уақытта Украинаға барып «Май­даннан» ақпарат тараттыңыз. Жур­налист ретінде бұл тәжірибе қан­дай ой салды, біз неден ұтылып жүр­міз?
– Тым жауыр сөз болса да айтайын, журналистика – жауынгер жанр. Ол Махамбет айтып кеткен ереуіл ат сияқты. Қоғамда орын ал­ған елеулі оқиғаны көзбен кө­ріп, оның басы-қасында жүріп, мей­лінше нақты ақпаратты ха­лық­қа жылдам жеткізуі керек. Жур­­налистиканың әлемдегі мис­сия­сы осы. Украина оқиғасы 2013 жылдың соңында басталып, 2014 жыл­дың ақпанында революция бол­ды. Одан бергі уақытта Шығыс Ук­раинада Ресей мен Украина ара­сында локальды соғыс басталып кетті. Киевтегі «Майданға» елі­міздегі кей белсенділер өзде­рі­нің имиджі үшін, бәлкім азамат­тық позициясын байқату мақса­тын­да барып-келіп жүрді. Бірақ қа­зақ медиасы бұл туралы жур­на­лис­тік өнім жасауға талпынған жоқ. Әлеуметтік желіде отырып ал­дық та, бірімізді-біріміз кінәлай бас­тадық: Мемлекеттік арналар неге көрсетпейді, «24 Kz» арнасы­ның Украинада филиалы бар емес пе? – деп ренішімізді айтып жат­тық. Әлеуметтік желідегі реніш еш­теңені шешпейтін еді, бір уа­қыт­та одан жалыға бастадым, өзі­ме іштей «Сол жерге неге бар­мас­қа», – деген сұрақ қойып, мүм­кін­діктерді қарастырып, барып кел­дім. «Майданнан майданға де­йін», «Қырым» атты 2 бөлімді де­ректі-публицистикалық, ре­пор­­таж­дық фильм түсірдім. Оған Қазақ­стандағы арнаулы қызметтер тыйым салып компания басшы­лы­ғын қысымға алып, екінші бөлі­мін эфир­ге шығартпай қойды. Ол әри­не, менің жеке көзқара­сым­мен жа­салған авторлық хабар болды. Қа­зіргі талаппен қарасам, басқаша ба­ға беруім де мүмкін. Мен жаса­ма­сам да, басқа бір қазақ журналисі жа­сауға тиіс дүние еді. Сол тұр­ғыда мұндай кәсіби талпыныстар көп болуы қажет деп есептеймін.
– Дәл қазір сондай оқиға болса біз­дің арна журналистері барар ма еді? Еліміздегі БАҚ-тың сол кездегі де­мократиялық жағдайы мен қазіргі жағдайында қандай айырмашылық бар?
– Айналасы үш жылдың ішін­де телеарналар өзгерді деп айта ал­маймын. Оқиға болды, қазақ жур­налисі де диваннан тұрып, оқи­ға болған жерге барып, ағыл­шын, поляк, грузин журналистері тә­різді хабар түсіріп келуге бо­ла­ты­нын көрсетті. Ондай оқиға бол­май-ақ қойсын, әрине, бірақ егер әскери қақтығыс болып жатқан жер­ге журналистер барар болса, тек қана сәттілік тілеймін. Ел ішін­де болсын, ел сыртында болсын – ақпарат жабық болмауы ке­рек. Ақпаратты жасырған кезде қо­ғам қараңғылыққа, қиянатқа бір табан жақындап, кері кете бас­тайды. Ақпаратты жасыру – қо­ғам­ның мешеулігі мен биліктің оз­бырлығының көрінісі. Өзіне се­німді билік ақпаратты жабумен ай­налыспайды. Саяси журналис­ти­камен айналысқан азамат қым-қуыт оқиғалардың ішінде жүруі ке­рек. Оған телеарна басшылары мүд­делі болмаса, журналист бас­шы­лықтан талап еткені жөн.
– Журналистердің батылдығы қо­ғамды алға жылжытады дегенге се­несіз бе? Әлде жүйе қаншалықты тұн­шықтырған сайын журналистер со­ған бейім бола бере ме?
– Жақында «Азаттық» радио­сы­ның тілшісі Сәния Тойкен АҚШ-та «Журналистикадағы ба­тыл­дығы үшін» деп аталатын әйел жур­налистерге берілетін өте бе­дел­ді халықаралық сыйлықты ал­ды. Ол Қазақстандық журналис­ке тұңғыш рет беріліп отыр. Сә­ния­ға дейін, менің білуімше, бұл сыйлықты Орта Азиядан өзбек­­-
с­тандық журналист қана алған еді. Сәнияның жүлде алғаны жайлы ақ­паратты отандық бірді-екілі ба­сылым болмаса, ешкім берген жоқ. Неге? «Азаттық» бұл туралы жаз­­ды, жариялады. Бірақ оған қы­­зығушылық танытқан мемле­кет­тік БАҚ-ты көрген жоқпын.
– Демек, Қазақстандағы қоғам­дық пікірді қалыптастыруда мем­ле­кеттік БАҚ-тың ықпалы зор…
– Әрине. Мемлекеттік арна­лар­дың қолында үлкен күш бар. Ол қоғамдық пікірді қалыптастыра алады, өкінішке қарай қалаған ар­наға бұра да алады.
– Жуырда ҚР Ақпарат және ко­­ммуникациялар министрі Дәурен Абаев «Қазақстандағы 1,5 млн. адам қазақстандық ақпарат айдынынан тыс өмір сүреді» деді. Бұған қар­­сы тұруға елдегі журналистердің қауқары жете ме, әлде тікелей ми­нистрлік шара қолдануы керек деп ойлайсыз ба?
– 1,5 млн. деп солтүстік аймақ тұр­ғындары мен мемлекеттік тілді қол­данбайтын азаматтарды, негі­зінен тек ресейлік медианы тұты­натын адамдарды айтып отырған болуы керек…
– Кімді меңзесе де олар осы ел­дің азаматтары ғой.
– Дәл мұндай нақты санға кү­дікпен қараған болар ем. Өйткені, оны қандай әлеуметтік зерттеуден алғанын білмеймін. Ондай санды ауызға аларда, әсіресе, мем­ле­кеттік қызметкер өте абай болған жөн.
Қазір ақпараттық қауіпсіздік де­ген сөзді жиі айтамыз да және ол көбіне «есікті тарс жауып, басқа ел­дердің ақпарат құралдарын ел іші­не кіргізбеу» деген секілді при­митивті түсінікке ұласып кетеді. Бұл еш логикаға сыймайтын позиция. Euronews, ВВС, әл-Жазира се­кілді ақпараттық алпауыт­тар­дың өкілдігі Қазақстанда неге ашыл­масқа?.. Олардың тілшілері Қа­­зақстан Республикасының заң­да­рын сақтай отырып, қазақстан­дық медианы дамытса жақсы емес пе? Бәсеке ұлғайған кезде сапа кө­теріледі.
– «Шынның жүзіне» Алтынбек Сәр­­сенбайұлы келіп сұхбат бергенде қазақ басылымдарының табысы аз екенін айта келе, оның табысының көбеюі қазақ оқырманының әлеу­мет­­тік жағдайының жақсаруына ті­келей байланысты деп еді. Өзіңіз­дің замандасыңыз Дархан Әбдік 2010 жылғы сұхбатында, «Қазақ тіл­ді журналистердің жұмыс іздеу ая­сы тар», – деген екен, жақында бер­ген сұхбатында содан бері еш­теңе өзгерген жоқ деді. Бұл туралы сіздің көзқарасыңыз қандай?
– Меніңше, қазақ тілді жур­на­лис­­т­ердің жұмыс іздеу аясы кеңейіп келеді. Бірақ жанрлық жа­­ғынан тар­лық байқалады. Қа­зақ­стандық БАҚ көбіне «біз көңіл кө­теретін те­леарнамыз, көңіл кө­теретін радиомыз, тек жұлдыздардың өмірі ту­ралы жазатын журналмыз, сая­сат­қа қатысымыз жоқ» деген позиция ұстанады. Дәл осы нәрсе, ме­ніңше, журналистерді жанрлық тұр­­ғыда тар шеңберге қамап, кә­сіби жетілуіне кедергі болып отыр. Сауық-сайранның арнасы болған соң барлық кейіпкер әнші-би­ші­лерден құралатыны белгілі. Қа­зақ­стандық арналарда түрлі жанрлар қанат жайса, журналис­тика да дамиды. Телеарналар өзара бәсе­ке­ге тү­сіп, біреуі бере алмаған та­­­­­­қы­рып­ты екіншісі эфирге шы­ғаруы керек. Қоғамдағы мәселе те­леарналардың әрқайсысында әр қырынан, әр тараптан талқыланса, ішкі бәсеке күшейіп көрермен үшін күрес бас­талады. Уақыттың өзі салмақты хабарлармен де рейтинг жинауға болатынын дәлелдеп отыр.
– Дәл осы кезде сізге Ерлан Қа­рин тарапынан ұсыныс айтылса, «Қа­зақстан» Ұлттық арнасына ба­ра­сыз ба, барсаңыз қандай бағдар­ла­ма жасар едіңіз?
– Ерлан Қарин Қазақстан те­ле­радио корпорациясына бас­шы­­лық­қа келген бетте осы арнаға қыз­­мет етуге шақырды. Ерлан мыр­­заның бұл ықыласына ризамын, рахмет, бірақ әзірге келі­сі­мімді берген жоқпын. Ал бо­ла­шақ­та жасайтын жобалар туралы көп­теген факторларға байланыс­ты, әзір ештеңе айта алмаймын. Өмір көрсетер, сәті түссе, жур­на­лис­тика саласындағы телевизия­лық-саяси жобаларды жасауға дайын­мын.
– Егер «Анық Абай» секілді бағ­дар­­лама жасау мүмкіндігі туса, кім жай­лы жасар едіңіз?
– «Анық Абай» – Абайдың ту­ға­нынан дүниеден өткеніне дейін­гі аралықты қамтитын 30 серияға жос­парланған бағдарлама, оның 15-і түсірілді. «Абайдың өлімі» де­ген тақырыппен аяқталуы тиіс еді. 15 серияның ішінде Абай­дың жастық шағы, достары, әдет­тері, әйелдері мен балалары, ба­уыр­лары туралы деректерді қам­­­тыдым. Бұл жобаны жалғастырудың мүм­кіндігі болды. Алайда, дәл қа­зіргі сәтте «Азаттық» радиосының тв са­ласына жетекшілік жасап отыр­мын. Қазір мен үшін алдыма қой­ған нақты мақсаттарым маңыз­ды­рақ болып тұр. «Анық Абай» өте те­рең дайындықты қажет етеді. Ол ком­мерциялық жоба емес, қара­дүр­сін журналистикадағы шауып келе жатып, іліп алып кете беретін дүние емес, оған ішкі дайындық, үлкен жауапкершілік керек. Оны қолға алған соң бұрынғыдан гөрі басқа талаппен, басқа сапамен шығару керек. Оны әдебиеттану­дың, абайтанудың телевизиялық, публицистикалық тұрғыдағы ізденісі деп айтқан болар едім.
– Жақында «1 студия» саяси ток-шоуына Арман Сқа­былұлы, Ермұрат Бапи, Дина Елгезек сынды жур­налистердің қатысуын қуана қа­был­даған жұрт, әлеуметтік желі­де ар­наның жаңа басшысына респект ай­тып жатты. Бұған қалай қарай­сыз? Негізінде еркін ойлы азамат­тар­дың эфирде ашық пікір айтуы қал­ыпты жағдай болуы керек еді ғой. Бұл балаңдық бізге қашан дарыды?
– Бұл соңғы оншақты жыл ішін­де телевидениенің сауыққа, те­лесериалға бөгіп қалғандығы­ның әсері шығар. Бұған дейін осын­дай азаматтар эфирден көрін­бей жүріп, барлығы бірдей эфирге шыққанда ағын судың арнасын ашып жібергендей әсер қалдырып жат­қан болуы мүмкін. Маған да со­лай әсер берді. Мен де қуандым. Бірақ балаңдық дертінен арылуға бірер хабар көмектесе алады деп ойламаймын. Ұзақ еңбек, ұдайы ізденіс, тұрақты батылдық керек.
– Осы азаматтардың эфирге келуі­мен ағын судың арнасы ашыла­тынына сенесіз бе?
– Сенгім келеді. Алайда, қан­дай да бір болжам жасаудан аулақ­пын. Болжам жасау қадірсіз іс, аңы­сын аңдайық. Ұлттық арна эфи­рінен бұдан былай да еркін ойлы азаматтардың дауысы естіліп жатса құба-құп.
– Журналист ретінде дәл қазір сіз­ді қай мәселе толғандырып жүр?
– Жуырда ғана «1 студия» сая­си ток-шоуында белгілі журналист Арман Шораевтың «Жур­на­лис­­тика факультеттерін жабу ке­рек» деген пікірі талқыланды. Ол белгілі бір мәселені анықтаушы фактор емес, бар болғаны жур­на­лис­тика саласына қатысты өткен жиын­да айтылған Арман мырза­ның бір ойы ғана. «1 студия» тал­қы­­лаймын десе журналистика са­­ласында одан да маңызды мәсе­ле көп еді… Алысқа ұзамай-ақ, жуыр­да ғана Парламентте мақұл­дан­ған БАҚ туралы заңға енгізіл­ген өзгерісті алуға болады. Дәл осын­дай мәселені талқылаудың ор­нына, бір азаматтың бір жиында айтылған ойын талқылау мем­лекеттік арна үшін лайықсыз кө­рін­ді.
Тағы бір байқағаным, біздегі ақ­­парат құралдарының бір кем­ші­лігі – тараптардың пікірін беруде бір­жақты. Екінші жақтың пікірін тың­­дамай бірінші жақтың пікі­рі­м­ен ғана хабар дайындау кәсіби тұр­ғыдан жетілмегендіктің көрі­ні­сі. Мысалы, жақында Бішкектегі Қазақстан елшілігінің алдында екі рет митингі өтті. Бірақ оған еш­қандай қазақстандық арна бар­мады, ақпарат бермеді. Әлем журналистикасы мұндай жаңалықты қалт жібермейді. Ал біздің елдегі БАҚ үнсіз. Екі ел арасындағы шие­­леністе біздің елдің жур­на­лис­­тері тек қазақстандық тарап­тың пікірімен шектеліп отыр. Мұ­ны «көрерменді манипуляциялау» деп айтуға толық негіз бар. Бұл түрімен біздің журналистика жаппай насихат құралына айналады.
– Ақпараттың дәл берілуіне біз­дің аудитория қаншалықты дайын?
– Дәл осы секілді «Қоғамдық те­леарнаны көруге халық дайын ба?» деген сұрақ Дархан Әбдіктің «Парасат майданы» бағдарла­ма­сында қойылды. Халық ақымақ емес, оның ақпараттық техноло­гия­­дағы кез келген соны жаңа­лық­ты жылдам қабылдап, қолдана алатынын көріп отырмыз. Олай бол­са, неліктен ақпараттық тұр­ғы­дағы ашықтықты қабылдай ал­май­ды? Халықтың сана-сезімі бір орында тұрып қалған жоқ қой… Қазақстан халқының да са­на­сы баламалы, бейтарап ақ­парат­ты қабылдауға дайын деп ой­лаймын.
– Бір сөзіңізде телеарналарды си­рек көретін адамның бірімін деп айт­тыңыз. Басылымдарды оқисыз ба?
– Өтірік айтпай-ақ қояйын, мер­зімді басылымдарды арнайы оқы­маймын. Интернет арқылы, әлеу­меттік желіде біреу бөлісіп, ұсын­са оқимын. Кеңсеге келетін Қа­зақстандағы белгілі басы­лым­дар­ды парақтап шығамын. Ақ­параттық тұрғыда қағаз газеттің күні өтті деп есептеймін. Бұл сө­зіме газетте жүрген әріптестерім ренжуі мүмкін, бірақ қағаз газетті оқу енді тек төмендей береді. Егер адамның қабілеті мен қарымы жетсе, мейлінше жаңа заманның медиасына ілесу керек.
– Біреуді культ жасау әдеті бір­те-бірте қалып барады дегенге қо­сы­ласыз ба?
– Иә. Өйткені, қазір культтарды құлату үрдісі басталып кетті. Оның айқын мысалын әлеуметтік же­ліде анық көруге болады. Мә­селен, Сіз қазір әлеуметтік желіге «Шахановты құрметтеймін» деп жаза қалсаңыз Сізді жан-жақтан талап жеп қояды. «Шаханов пәлен кезде ештеңе айтпады, түген уа­қыт­­та қайда қалды?», – деп шу­лай­ды. Яки «Олжас Сүлейменов үшін жанымды берем» деп жаз­саңыз, Сізді көзсіз табынушыға теңеп, ит-теріңізді басыңызға қап­тайды. Діни культтерді де құ­лату үрдісі қарқын алды, мәселен қа­зір әлеуметтік желіде сәләфи­лер­ді де, сопыларды да мақтай ал­май­сыз, екеуіне де қарсы пікір жау­дыратын адамдар жетеді. Әлеу­меттік желі қоғамның кіш­кен­тай ғана айнасы, ол айна уақыт өткен сайын кеңейе береді деп ой­лаймын.
– «ХХІ ғасыр – бұқаралық мә­де­ниеттің ғасыры болады» дегенге қалай қарайсыз?
– Мүмкін. «Жер-жиһан» бағ­дар­ламасы эфирге шыққанда жұрт Жалғас Ертайға тиісті. Жүргізгені, ша­масы өзін еркін ұстағаны ұна­май қалыпты. Бұл біздің толерант­ты емес екеніміздің бір дәлелі. Біз­де өзіне ұқсамағанды қабылда­мау, мейлінше сұмырай етіп көр­сету әдеті бар. «Ninety one» тобы­на қарсылық соның айқын мысалы. Мен ол топты тыңдаймын, клип­те­рін көрем, кіші ұлыммен қосы­лып шамамен айына бір рет үйде даңғырлатып қосып қоятынымыз бар. Өзіңе ұнамағанды жойып тас­тау ұлтқа жан ашудың, ата-баба дәс­түріне берілгендігіміздің бел­гісі емес, тоталитарлық қоғамның жемісі, біздің әлі совет екеніміздің кө­рінісі.
– Советке дейін бізде толерант­тылық болды ма?
– Неге болмады деп ойлайсыз? Бел­гілі бір дәрежеде болды. Оған сал-серілердің өмір-салты мысал бо­ла алады. Жалпақ тілмен айт­сақ, сол заманның «Ninety one»-ы сал-се­рілер. Егер сал-сері­лер тарихын оқы­саңыз олардың еркін­дігі бү­гінгі «Ninety one» тобының еркін­дігі­мен ұқсас. Сол себепті, өтірік стереотиптерді жасап алып, күллі халықты бір сипатты етудің қажеті шамалы. Ол дамуға әкел­мейді.
– Әңгімеңізге рахмет!

Әңгімелескен Назым ДҮТБАЕВА.