Ордалы Оңтүстікті басқарғанына жыл толған әкім Жансейіт Түймебаевтың атқарған іс-әрекетіне жергілікті халық тиісті баға беріп, талдау жасауда. Біздің мақсат – бір кездері білім саласын басқарған басшы-әріптес бейнесіне бүгінгі күн тұрғысынан тұлғалық ерекшелігін зерделеуге талпыныс.

---

Оңалбай АЯШЕВ,
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры, педагогика ғылымының докторы, профессор, ҚР ҰҒА-ның корреспондент-мүшесі, ОҚО мәслихатының депутаты

---

Түймебаев туған топырақ – Бәйдібек баба мен Домалақ ана мәңгілік мекен еткен қасиетті жер. Есіркеп Қойкелді батыр мен оның он мың­нан астам сарбазына пана болып, таң на­ма­зында бастарын сәждеге тигізген киелі үңгір – Ақмешіт орналасқан топырақ. «Текті ұл туған жердің то­пырағына тартып туады». Ел басқарып отыр­ған қазақтың арда азаматтары туралы ой­лағанда есіме ескіде естіген осы бір есті сөз тү­седі.
«Аққан су астындағы топырағына қарай лай­ланып тазарады, адам барлық асыл қасиетін туған жердің топырағынан алады» деген да­налардан шыққан ой осындайда айтылса керек. Адам бойындағы туған жер феномені – жүрек­пен ғана сезілетін, тілмен жеткізу мүмкін емес құпия жұмбақ сыр. Адамның кіндік қаны там­ған жер алысқа жібермей, жіберсе де қол бұл­ғап шақырып тұратындықтан болар, аталған тұл­ғалар туған жерге келіп, қызмет етіп, туын тік­кен азаматтар. Сыртта көп жүріп, еліне орал­ған бір сәтінде адамзаттың Айтматовы «Ту­ған жердің топырағына табаным тигенде ал­пыс екі тамырым иіп қоя береді. Сірә, сол то­пырақтың, сол ауаның бір тілмен айтуға кел­мейтін бір құдіреті бар ғой», – деген екен. Та­балдырықтан асқан тау, туған жерден биік тұ­ғыр жоқ.
Жансейіт Қансейітұлы – жұмбақ тұлға. Се­беп:
Біріншіден, өнегелі еңбек жолы. Оңтүстікте туса да ес жиған жастық шағынан бастап сырт жақта, елден жырақта жүрген оның Алматыдан басталған арман сапары Астанамен жалғасып, Ре­сей асып, Түркиядан тоқтаған. Ел басқара­тын адамға алған білімі ғана емес, терең өмір­лік таным–түсінік те маңызды екенін осыдан-ақ аңғаруға болады. Оның алғашқысын Ел­­басы жанында қызмет еткен жауапты жыл­дар құрайды. Бұл тағдыр әр пенденің маң­дайына жазылатын бақ емес. Әлем мойындаған бүгінгі заман лидері, қайраткер, күрескер, ел аманатын арқалаған Ұлт көшбасшысымен қоян-қолтық қызмет етіп, ақыл-кеңесін алып отыру – Түймебаевқа тартқан Тәңір сыйы. Бей­бітшілік пен қауіпсіздік жаршысы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың алғыр да бі­тімгер саясаткерлігі мен көпұлтты ел, тарих алдындағы жоғары жауапкершілік сезімін көре жүріп қалыптасты.
Маргарет Тетчэрдің біздің Президентімізді кө­реген, әлемдегі ең ірі және ықпалды бес саясаткердің бірі деп атауы да тегін емес. Ұлт көшбасшысының тұлғалық қасиеттерін өзіне өнеге тұтып, мектебінен өткен облыс әкімінің іс-әрекетінен Елбасына еліктеушіліктің бай­қалуы заңдылық. Ұлт намысының қамшыгері, нарықтық экономиканың терең білгірі, мықты стратег, тәуелсіз ел ұрпағының ұлы тәлімгері атанған Нұрсұлтан Назарбаевтың тәлім-тәр­биесін көріп, тәжірибе жинаған Жансейіт Түй­мебаев – істің адамы. Бұл – қазақта бар «қос­шы болуға жараған, басшы болуға да жа­райды» деген нақыл сөзге дәлел. Елбасының бойынан табылатын ізденімпаздық, алысты болжай алушылық, кадр таңдаудағы талғам­паз­дық, адамдармен қарым-қатынаста объек­тив­тілік таныту сынды толып жатқан басқару­шылық қабілеттерін бойына сіңіре алған.
Екіншіден, Қазақстанның Ресейдегі Тө­тенше және Өкілетті Елшісі қызметін атқарған мерзім құрайды. Сауд Арабиясында консул бол­ған қазақтан шыққан тұңғыш дипломат Нәзір Төреқұловтың ізін жалғастырған Жан­сейіт Қансейітұлы елшілік қызметті абыройлы атқарды. Ресей – ертеден көршілес, шекаралас алып мемлекет. Екі ел арасындағы шекара әлем­дегі ең ұзын – 7,5 мыңнан астам шақы­рым­ға созылып жатыр. Әскери-саяси және эко­номикалық сипаттағы көптеген аймақтық ұйым­дар шеңберінде өзара белсенді әре­кеттесетін біздің ел мен көрші мемлекет – татулықтың тілекшісі. Өзара дипломатиялық қарым-қатынасының құрылғанына 25 жыл толған қос елдің тыныштығында елшіліктің ат­қарған еңбегі мол. Елбасының Ресейге елші­лікке Түймебаевты жібергені сондықтан болса керек. Сабақ ала білетін Жансейіт Қансейітұлы Ресей елінде елшілікте жүргенде үлкен өмір мек­тебінен өтті. Елдің ішкі және сыртқы сая­са­тына радикалды жаңа өзгерістер жасаған Петр І-ден басталған реформалардың нәтижелі мекені Ресейдің көп сырлы, әр алуан саясатын жете меңгеріп, тәжірибе жинақтады, машық­танды.
Үшінші, еліміздің бас ұстазы болған төрт жыл. ҚР Білім және Ғылым министрі қызметін Жан­сейіт Қансейітұлы абыройлы атқарды. Ел ұстаздарының сөзін сөйлеп, билік пен екі ортаға алтын көпір бола білді. Өзі де ұстаздық қызмет атқарғандықтан, әріптестерінің мұң-мұқтажына құлақ асып, тиісінше орындауға тырысты. Қайнаған қызу тірліктің ортасында жүрді. Оны көзіміз көрді.
Төртіншіден, өмір жолында елеулі із қал­дырған жеті жыл – бізге бауырлас, ниеттес, ті­лектес Түркия Республикасында Төтенше және Өкілетті Елші қызметін атқарған мерзім. Еңбегі еленгендіктен 1-ші сыныпты Төтенше және Өкілетті Елші атанды. Экономикасы жағынан дүние жүзі бойынша 16-орынды, Еуропа бойынша 6-орынды иеленетін Түр­киядан Жансейіт Қансейітұлының үйренгені көп. Әлемдегі туристердің келуі жағынан 1-орында тұрған, ислам ескерткіштері мен византиялық сәулет құрылысымен танымал Ыстамбулдай, жанартаулардың атқылауынан қалыптасқан өзгеше табиғи көріністер мен үңгірлерге бай Каппадокиядай қалалары бар Түркия – тарихи, сәні жарасқан ел. Нұрсұлтан Әбішұлының сенімді өкілі бола білген Жан­сейіт Қансейітұлы елшілікте жүрген жылдары олар­мен тәжірибе алмасты, дос арттырды, өсті, көркейді, толысты. Үлкен ғұмыр жолын меңгерді. Түркиядай алып мемлекетте елшілік қызмет атқарған кезеңде де ел экономикасының өсуіне үлкен үлес қосты. Жақында Түркістан қаласында өткен «Түркі әлемі және ақпараттық кеңістік» атты халықаралық журналистер фору­мында «2016 жылғы үздік дипломат-елші» атағымен марапатталуы – еңбектің жемісі.
Осылай өрбіген өмір баспалдағымен Жан­сейіт Қансейітұлы туған жерге оралып, 2016 жылдың қазан айында Оңтүстік Қазақстан об­лысы әкімі болып тағайындалды. Басшыға әділ баға беру үшін бұл мерзім қас-қағым сәт. Десе де, он екі ай – ел басқарған азамат өзін то­лық көрсетуге мүмкіндік беретін қомақты уа­қыт.
Байқағанымыз, Жансейіт Қансейітұлы – асығыс шешімнен аулақ, эмоцияға берілмейтін, талапшыл жетекші. «Ақылды басшы алдырмас» деген осы болар?! Салқынқанды, сабырлы. Бас­қару ісінде тәжірибесі мол, шаршауды біл­мейтін шебер ұйымдастырушы. Қажет болған жағдайда батылдық таныта алатын, тез ше­шім қабылдап, жауапкершіліктен тай­салмайтын тәуекелшіл. Уақытты үнемдеуі – өзгелерге үлгі болатын ерекше қасиет. Соған қарамастан, өте қарапайым. Нағыз істің адамы. Елден шетте өткізген өмір-тіршілік бекерге кетпегені айдан анық. Көп талап етеді. Сұрақ қоя отырып, істің мән-жайын анықтап, түйінді жауабын қысқа қайырады. Сөйте тұра, жұрттың көңіл күйіне қатты көңіл бөледі. Адам ақылының шыңы – жақсылық пен жамандықты айыра білуінде десек, облыс әкімі үнемі өзіне өзі сұрақ қойып, есеп алып отырады. Әзірше, шымкенттіктерге сыр алдырған жоқ. Әртүрлі пікірлер, бол­жам­дар болған. Жалпы, Оңтүстік халқы Жан­сейіт Қансейітұлын дұрыс қабылдады.
Қош, сонымен әкімнің бір жыл еңбегі не көрсетті?
Оңтүстік – кие қонған қасиетті өлке екені белгілі. Ұлттық салт-дәстүр мен әдет-ғұрпы сақ­талған, қазақылықтың сәні бұзылмаған құт­ты мекен. Мұндай аймақты басқару мәр­тебе ғана емес, үлкен жауапкершілік.
Қысқа мерзімде облыс басшысы бұрынғы әкім­дердің іс-әрекеттерін жалғастырушы ғана емес, жаңашылдығымен, іскерлігімен ел на­зарына іліккен басшы. Елбасының «Халқы ең үлкен облыс бола тұра дотацияны ең көп ала­тын Оңтүстік Қазақстан. Ондай екінші облыс жоқ. Жинаған тәжірибеңді пайдаланып, ин­вестиция тарт» деген тапсырмасын орын­дауға алғашқы күннен бастап белсене кірісті. «Елге қызмет етуім керек» деген сөзді жиі айтады. Қор­даланған біраз шаруа оң шешімін тапты. Облыс шетелден инвестиция тартудан рес­публика бойынша 1-орынға шықты. Со­ның арқасында ауыл шаруашылығына салынған инвес­тиция көлемі өткен жылмен салыс­тырғанда 5,5 есеге өсті. Бұл – жақсы көрсеткіш. Ауыл-елді жиі аралап, шаруалармен бетпе-бет кездесіп, ақыл-кеңес беруі оны өзге әкімдерден өзгешелендірді. Жыл бұрын тағайындалғанда ма­мандығының филолог екенін алға тартып, шаруашылықты игере алмайтын шығар деген болжамды әкім жоққа шығарды. Іскерлік ма­мандыққа тәуелді емес. Бүгінгі таңда облыс­тағы шағын және орта кәсіпкерлік өсімі 105%-ға жеткен. Сондай-ақ, «Агроөнеркәсіп кешенін дамыту» бағдарламасының талаптарына сәйкес келетін көптеген кооперативтер ашы­лып, осы шаруашылықтарда 3 мыңнан астам жұмыс орны құрылған. Мұның барлығы әкім­нің істің көзін таба білер іскерлігінің көр­сеткіші.
Облыс әкімінің алғашқы кезден қолға ал­ған тағы бір саласы – туризм. Өңірге келген ту­ристер саны 55%-ға артқан. Шет елден, елі­міз­дің басқа аймақтарынан келушілердің қы­зығушылығын тудырып отырған «Сарыағаш» шипажайы мен «Қасқасу» тау шаңғы кешені, «Шардара» жағажай демалыс аймағы мен «Кө­не Түркістан» секілді жобаларды қолға алып, орын­далуын жіті қадағалауда. Енді Түйме­баевтың бастамасымен Оңтүстік туризм және сыртқы байланыстар басқармасы құрылғалы отыр. Бұл ұсынысты күні кеше ғана облыс депутаттары қолдады.
Халықтың жағдайының жақсы болуы жұ­мыс­сыздықтың жойылуымен тікелей байла­ныс­ты. Өңір халықты жұмыспен қамтуда да рес­публикада алдыңғы орынды иеленіп отыр.
Бір кезде облыс орталығы туралы «Шым­кент осылай дами берсе «үлкен ауыл» болады» деген сыни пікір болған. Елді елең еткізген бір жо­ба – «Шатқал» бағдарламасы осы олқылық­тың орнын толтырмақ. Қазақта «атаңнан мал қалғанша тал қалсын» деген нақыл сөз бар. Өзі бастап, облыс халқы түгел қоштаған шараның нәтижесі бүгінде жасыл желекке айналып, ауаны тазартып, қалаға көрік, сән сыйлап тұр. Осы бағдарламаны орындау барысында әкім­нің өзгелерді шабыттандыра алар қасиетіне куә болдық. Тал егу кезінде жылы юмор, қаза­қы қалжыңымен бәрімізді еңбекке жұмылдыра алды. Өзгелерді шабытттандыра отырып, жайлы аура қалыптастыру барлық басшының қолынан келе бермейді. Ойға алған идеяны, құрылған жоспарды жүзеге асуын өзіне міндет деп санайды.
Еліміздегі әрбір бесінші сәби дүниеге ке­летін біздің Оңтүстік шағын және орта кәсіп­керліктің дамуы бойынша облыстар арасында алда келеді. Облыстағы аудандарды жекелей дамытудың жаңа концепциясын дайындатып, оны аудан әкімдерінің баяндауында тыңдап, талқылауы да өңірдің өсіп өркендеуіне айрық­ша ықпал етіп отыр.
Жансейіт Қансейітұлы озат ұстаздарға пәтер кілттерін тапсыруы жағымды жаңалық болды. Ал олардың мәртебесіне ерекше мән беру­ді жиі ескертіп, алдағы жылы мұғалімдер үшін аудан-ауылдардан екі қабатты үй салу бастамасын көтерді. Мұндағы мақсат білікті ұстаздар мен мектеп басшыларын білімі нашарлаған аудан-ауылдарға қарай ауыстырып, сапасын көтеруді көздеп отыр. Бұл біле-білсек өте игілікті бастама дер едім.
Дипломат-әкімнің Оңтүстікке келуіне орай іргедегі тарихи көршіміз Өзбекстанмен де байланысымыз күрт күшейе түсті. Екі ел Президенттерінің жақсылықпен басталған жылы қарым-қатынасы ортадағы көптеген мә­селелердің оңтайлы шешілуіне тікелей сеп­тігін тигізіп жатыр. Мұндай мәміледен әсересе Оңтүстіктің жұрты үлкен үміт күтіп отыр. Өйт­кені ғасырлар бойы қоңсы қонған бауырлас ел­­дердің қатарласа дамуы бір-біріне бай­ла­нысты. Барыс-келістің жандануының арқа­сында трансшекаралық Өгем өзенінен суды бірігіп пайдалануға қол жеткізіліп, қажетті ауыз суды бөліп алуға келісті. Бұйырса, алдағы бес жылда облыстың 700 мыңға тарта халқы бар үш ауданы сапалы ауыз сумен қамтамасыз етілетін болады.
Бұдан бөлек те халыққа пайдасы тиетін жаңа жобалардың жүзеге аса бастағанын байқап отырмыз. Бұл да біздің кейіпкеріміздің дипломатиялық еңбегінің жемісі.
Таяуда ғана жалпы құны 17,5 млрд. мил­лиард теңгені құрайтын «Тассай» индустриалды аймағындағы трансформатор зауытының құрылысы басталды. 220 жұмыс орнын ашуға қау­қары бар зауыт 2018 жылдың екінші тоқ­санында толық іске қосылмақ. Бұл да оңтүс­тік­тің өндірісі өркендеген өңірге айналып келе жатқандығын байқатса керек.
Оңтүстік Қазақстан облысы іскерлік кли­мат­ты қалыптастыруда республика бойынша үздік үштікке енді. Мұнда өнеркәсіп саласы мен ауыл шаруашылығы жетекші секторлардың бірі саналады. Әсіресе, өңірде Елбасының «Қа­зақстанның Үшiншi жаңғыруы: жаһандық бәсе­кеге қабiлеттiлiк» атты Жолдауында белгi­лен­ген мақсаттар мен мiндеттердiң орындалуы көңіл қуантады. Өңірде экономиканы өрге сүй­реп келе жатқан локомотив жобалар да аз емес. Аймақта инвестиция тарту, инвесторларға қолайлы жағдай туғызу мәселесіне аса мән бері­ліп отыр. Бұл Елбасының ақпан айында өңiр басшысы Ж.Түймебаевты қабылдап, об­лыс өнеркәсiбi мен ауыл шаруашылығына ин­вестиция тартуға байланысты берген нақты тап­сырмаларының сәтiмен жүзеге асырылып жатуының айқын көрінісі санаймыз.
Осы ретте нақты деректердi сөйлетуді жөн кө­ріп отырмыз. 2017 жылдың 9 айында облы­сы­мызға 312,3 миллиард теңге көлемiнде ин­вес­тиция тартылыпты. Бұл 2016 жылғы көр­сеткiшпен салыстырғанда 23,5 пайызға көп. Жыл басынан берi шетелдiк инвесторлармен 60-тан аса iскерлiк кездесулер өтiп, түрлi жо­балар мақұлданған.
Жалпы, былтырдан берi өңiрге Германия, Израиль, Қытай, Түркия, БАӘ, Иран, Ресей, Фран­ция, Швейцария, Армения және өзге де мем­лекеттердiң өкiлдерi мен iрi компания­ла­ры­ның басшылары келiп кеттi. Олар Шым­кент­тегi индустриялық аймақтарды аралап, өңiрдiң инвестициялық потенциалымен та­нысты. Келiссөздер нәтижесiнде БАӘ мем­лекетiмен медициналық бұйымдар және дә­рiлiк заттар шығаратын алып зауыт салу жө­нiнде келiсiм жасалды.
«Евро-5» стандартына сай жанар-жағармай өн­дiретiн мұнай өңдеу зауытын салу жөнiнде Ре­сей инвесторларымен келiссөзге қол қойыл­ғанын да естіп, біліп отырмыз. Қытайлықтармен бiр­ге биоэталон және фосфор тыңайтқыштарын шы­ғаратын зауыт, күн электр стансасын салу туралы келiсiмшартқа қол жеткізілді. Бұл – нақ­ты жүзеге асырылғалы жатқан жобалар. Ал­дағы уақытта әрiптестiк кездесуге келген өзге де инвесторлар өз жобаларымен Оңтүс­тiкке атбасын бұрады деген сенiм мол. Өйт­кенi, өңiрде инвесторларға қолайлы жағдай жасалып жатыр. Нәтижесінде инвестиция тарту жөнiнен Оңтүстiк Қазақстан облысы республикада көш бастады. Бұл ретте өңiр басшысы Жансейiт Түймебаевтың ұзақ жылдар елшi болып қызмет атқарғанының да септiгi тиiп жатыр деуге негiз бар. Шетелдiктермен ғана емес, Алматы және Астана қаласының кә­сiп­керлерiмен де кездесiп, әрiптестiк ор­натуға шақырған облыс әкiмi селекторлық жиын­дарда да осы мәселенi ұдайы назарда ұстай­ды. Сондай жиындардың бiрiнде өңiр басшысы «Аудан-қала әкiмдерiнiң жұмысы сыртқы инвестиция тарту көрсеткiштерiне қа­рай бағаланатын болады. Сондықтан қарап отырмай сыртқы инвесторларды қызықтыра­тын жақсы жобаларды әзiрлеп, мемлекет тарапынан жасалынатын барлық жағдайларды тиiстi деңгейде атқарыңыздар» деген болатын. Инвестиция құйған шетелдiк компанияларға нақты шарттар қойылып, сол арқылы жер­гi­лiктi тұрғындар жұмыспен қамтылса, эко­но­микамыз iлгерi басатыны сөзсіз.
Бүгiнде бүкiл республикадағы сияқты Оң­түстiк Қазақстан облысы да «Ауыл шаруа­шы­лығы кооперативтерi» туралы Заңды нәтижелi iске асыру мақсатында кооперативтер құру жұмыстарына мықтап кірісті. Нәтиже жаман емес. Біздің облыс кооператив құру бойынша рес­публикада топ бастады. Қазірдің өзінде өңір­де кооператив саны 158-ге жетіпті.
Бұл – Жансейіт Қансейітұлының атқарған әкімдік қызметінің бірнеше нәтижелі тұстары. Жетістіктер мен жоспарланған жұмыстарды бір ғана мақала шеңберінде тізбелеу мүмкін емес. Ең құндысы, оң істер көп.
Үстелінің үстінде тұрған кітаптарға қарап отырып, менің ойыма француз философы Дени Дидроның «Кітап оқуды қойған адам ойлауды да қояды» деген сөзі түсті. Әкімнің шығармашылық іс-әрекеті Оңтүстік халқына сенім сыйлайды. Біз әріптес басшыға сәттілік тілейміз.