Алма Қыраубаева

---

Қожа Ахмет Иассауидің ұстазы Арыстан баб бір түйір құрманы ұртында талай жыл сақтап жүріп, шәкіртіне тапсырған екен. Алланың аманатын шәкіртінің қолына ұстатқанына бұ дүниеде ең үлкен іс тындырдым деп кетіпті.Ұстаздың ұртындағы Құрма – оның жиған білімі, рухани, адамдық қасиеттері. …Бұрын ұлттық кадрларға деген көзқарастың қиын тұсында жоғары оқу орнын бітірген адамның төлқұжатындағы тіркелген жеріне қарап, басы алтын, аяғы күміс болса да ауылына жіберетін. Кең Қазақстанның әр түкпірінен келген, білімі болғанымен, сүйеуі жоқ сары үрпек балапандай, талай жігіттер құм-құмның арасына барып, сіңіп жоғалып та кеткендері болды. ІІІығармашылық адамына өсу үшін өзіндік орта керек екені ескерілмеді. Ал Алматыда тіркеліп алған, көбіне өзге ұлттың өкілдері қамшыласаң да, сыртқа бармайды. Амалын тауып үстел басына ие болып, ғылыми атақ қууына олардың мүмкіндігі зор еді.

Осы күндерде 1968 жылдан әл-Фа­ра­би атындағы Қазақ Ұлттық уни­вер­си­тетінің қазақ әдебиеті кафедрасында қыз­мет істеп жүрген Тұрсынбек Кәкі­шев әдеби үйірме жүргізетін. Үйірмеде не­бір талапты жігіттер бар. Олардың бі­лімі мен мәдениеті басқалардан ерек­ше екенін танып алған үйірме же­тек­шісі оқуларын бітірген соң әлгі ба­лаларды соңына ертіп, Оқу ми­нистр­лігіне тартты. Сондағы жігіт­тер­дің айтуынша, алдыңда атақаздай бас­тап бара жатқан – Тұрсынбек аға, соңы­на имене ерген жасөспірімдер: Жан­ғара Дәдебаев, Серік Негимов, Бо­латжан Әбілқасымов, Балтабай Әбдіғазиев, Ж.Әбішевтер болатын.
Оқу министрінің сол кездегі орын­басары Әуезхан Қанафиннің алдына әл­гі жігіттерді қаздай тізіп отырғызып қой­ды да, болашағы бар, білімді, елге тұт­қа болар азаматтар екенін, сондық­тан Алматыда қалдыру керектігін айт­ты. Әуезхан Қанафин: «Жақсы мұғалім ауылға керек емес пе?», – депті.

---

ХХ ғасырдың 50-ші жылдары әдебиеттану ғылымына бір топ жас жігіт келіп, сол кезеңде репрессияға ұшыраған аға ғалымдардың орнын басып, өздерін бірден танытқан болатын. Бұл шоғырдың ішінде З.Ахметов, М.Базарбаев, З.Қабдолов, А.Нұрқатов, С.Қирабаев, Р.Бердібаев сияқты белгілі азаматтар жүретін. Солардың ортасында Тұрсынбек Кәкішев бар болатын.
Әділін айтқанда, ұлылар мен алыптар тобы ұлттық әдебиеттанудың іргетасын қалап, өмірге әкелсе, оның керегесін керіп, уығын қадап, жоғары дәрежедегі ғылым ретінде қалыптастырған – осы үркердей топ. Бұл топта өзінің өте маңызды еңбектерімен ерекше көрінген ғалым – Тұрсынбек Кәкішевтің болғанын ашық айту керек. Оның еңбектері бірнеше саланы қамтиды. Ғалым қазақ әдеби сынын тереңінен зерттеп, оны жеке ғылыми салаға айналдырды, арнайы пән ретінде білім жүйесіне енгізді. Тұрсекең архив жазбаларын ақтарушы ғалым болды. Соның арқасында көптеген жаңа деректер тапты, «Садақ» журналын жария етті, қаншама тың ойлар мен тұжырымдар жасады. Әсіресе, Сәкен Сейфуллиннің мұрасына қатысты, Мағжанның тағдырына байланысты өте мәнді де маңызды мәліметтер тапты, екі ұлы ақынның арақатынасын ашып көрсетті.
Тұрсекең – өр мінезді, ұлтжанды азамат. Турашыл ол өмірге әр түрлі құбылыс пен оқиғаға сын көзбен қарай білді, ойын бүкпесіз, тура айтудан тайынбайтын.

Сейіт ҚАСҚАБАСОВ,
Қазақстан ҰҒА,
ҚР Мемлекеттік сыйлығының иегері.

---

Сонда Тұрсекең: «Жақсы әде­биет­ші Алматыға да керек», – депті.
Университеттің бір факультетін қа­тарлас оқып бітірген, сыралғы жол­дас­тың айтқан сөзінен қайтпайтын, өзі сенбей айтпайтын сырын жақсы білген Ә.Қанафин қанша қиын болса да келіскен. Содан сайдың тасындай әлгі жі­гіттерді алып, М.Әуезов атындағы әде­биет институтының директоры Әди Шә­ріповке келген. Оларды аспирант, лаборант етіп Ә.Шәріповке де өткізіп ғы­лыми тақырып беріп, өзі жетекші болып, қорғатып шығарған. Бұл оқиға бір емес, талай рет қайталанған. Екінші бір дүркінде келіп орналасқан жігіттер Құлбек Ергөбеков, Шәкір Ыбыраев, Ба­қытжан Майтанов, Анарбай Бұл­ды­баев болатын.
Т.Кәкішевтің жәй адамның қия­лына кіре бермейтін бұл ірілігін көріп, Әуезов институтының «қалтқысыз жұ­мыс істеуіне жаны күйетін сергек» кі­сі­лер: «Институтқа жерлестерін тық­па­лап жатыр», – деп арызданған. Тек­­серушілер қарап жіберсе, Қазақ­станның картасы түгел екен, сонымен, әңгіме тәмам болған.
Сондағы жігіттер: Жанғара Дәде­баев, Серік Негимов, Балтабай Әб­ді­ғазиев, Болатжан Әбілқасымов,Шәкір Ыбыраев, Құлбек Ергөбек, Бақытжан Майтанов, Анарбай Бұлдыбаев. Сол аза­маттардың бәрі ғылым қайрат­кер­лері, көрнекті тұлғалар. Сондай-ақ, уни­верситет сахнасынан әдемі сопрано дау­сымен ән шырқаған Гүлнәзияны (бүгінде Әду келіні) консерваторияға ертіп апарып, тыңдатқанын көзімізбен көрдік. Алматыдағы «таныстығын, та­мырлығын пайдаланып», талантты шә­кірттеріне жол тауып беруден жа­лықпады.
Тұрсынбек Кәкішевтің тікелей же­тек­шілігімен және оппоненттігімен бүгінге дейін елуге жуық докторлық, кан­дидаттық ғылыми еңбектер қор­ға­лып шыққан. Дайындалып жатқандары қан­шама! Олардың ішінде Өтеген Күмісбаев, Дандай Ысқақов, Жандос Смағұлов, Нұрболат Жуанышбеков, Асқар Егеубаевтар бар.
Артында сұрауы жоқ қалып бара жат­қан біраз ақын-жазушыларды ті­рілт­кен. Саттар Ерубаевтың таңдама­лы­лары, Сабыр Шәріповтің екі том­ды­ғы, Жиенғали Тілепбергеновтің, Ел­жас Бекеновтің шығармалары
Т.Кә­кішевтің жанашырлығымен жа­рық көрген. Қалтасына жылан салып жүретін шығыстың бір данасынан: «Қалтаңыздағы жыланнан қорық­пай­сыз ба?» – дегенде, дана айтыпты: «Ба­тырлықтың бірнеше түрі бар. Әуелі қауіптің мөлшерін білмеген адам батыр болады. Екіншісі – қорықса да, білдірмейді. Үшінші – білімнен туған батырлық. Білімді адамның саралап білгенін, біліксіз адам батырлық дейді. Қорықпайтын себебім сол», – депті. Жиырма сегіз кітаптың, 600-ден астам мақаланың туындыгері Т.Кәкішевтің қорықпайтын себебінде содан іздеген дұрыс, абзалы. 1994жылы Сәкеннің 100 жылдығы тойланды. Жезқазғанда басталған Сәкен тойын Ақмолада жалғастыру оңай емес-ті. «Қысылтаяң кезде бір-ақ жерден атқарса болмай ма?», «Сәкеннің Ақмолаға қатысы қан­шалықты дәрежеде?» дегендей күдікті сұрақтар туып, ел азаматтарына жүгіріс болған. Тіпті, «Сәкен кім еді?» дейтін әр түрлі орталарға дәлелі мен сөзін бірде өткізіп, бірде өткізе алмай қалып, іштей қыстыққан кездер де аз болмаса керек. Әйтеуір, Сәкен тойын Ақмолада өткізуге шешім қабылданған. Бірақ оның қажеттілігін жете ұғып бол­мағандар жағы да көп еді. Сонда алаң­да лықсыған халықтың алдындағы Тұрсынбек Кәкішевтің сөзі ашуы кемерінен асқан кезде қаһарланып өз баласын қамшының астына алатын айбынды атаның әрекетіндей шықты. Кең аспанда саңқылдаған дауыс:
– Неден қорқасыңдар! Неден жас­қа­насыңдар! – деп алып, Сәкен Сей­фуллин деген қазақта дара туған тұл­ғаның халыққа сіңірген сансыз еңбегін, қоғамдағы өрелі қызметін, сұлулық нышанына айналған қасиетін, жаны таза, ары таза жанды саясаттың шыр­ға­лаңына қалай салғанын, тартқан аза­бын, «Тар жол, тайғақ кешудегі» қиын тағдырын, Ақмолада Совдепте істеген жыл­дарын, атылғанын айтты. Аяушы­лық сезіммен емес, ар биіктігін айтты. Қазақшалап бастап, орыс тіліне көшті. «Сөз­дің қуаты – шындығында» екенін ұқ­паған адам жоқ. Сәкен Сейфуллин сынды алып тұлға алаңнан қарап тұр­ғандай әсерленді.
Сілтідей тынған халықтың біразы үнсіз жылады.

---

Жастық шағымда ғылымның қадірін ұқтырған бір адам болса, ол ұстазым – Тұрсынбек Кәкішев. Себебі ол кісі ғылым туралы ғана емес, алдымен сол ғылымдағы адамгершілік пен адалдық туралы айтатын. Дұрысы адам өміріндегі туралық пен әділдікті ту ету арқылы ғылымдағы мән-жайды баяндайтын. ХХ ғасырдың басындағы қазақ әдебиетінің тарихы, сын жанрының қалыптасу жолдары туралы дәріс оқығанда қазақ халқының бұралаң тарихы әдебиет тарихымен бірге әдіптелетін. Идеологияның қайнаған қазанындағы «итжығыс тіршіліктің арасынан» құр сүлдері шыққан әйгілі тұлғаларымыздың іс-әрекеті архивтік құжаттар, партияның жасырын-ашық қаулы-қарарлары арқылы өрілетін.
Асылы Тұрсекеңнің тумысынан тура айтатын мінезі оның архивке жүгіну дағдысын қалыптастырған деген ойдамын. Ғалымның барлық еңбектерінде тарихи, архивтік құжаттардың сөйлеп тұратыны кездейсоқ құбылыс емес. Ол тұп-тура Тұрсекеңнің мінез қырларымен ұштасып жатыр. Қырыққа жуық кітап жазған қазак әдебиеттану ғылымында Тұрсекеңдей ғалым бірді-екілі ғана. Әрине, ғылыми еңбек санмен емес, сапамен бағамдалатынын ескерсек, бұл жерде толымды-толымды тақырыптарды сан-тарауға тармақтап алып кетуге болады. Бұл жұмыстың алда атқарылатынына да сеніміміз мол.

Шәкір ЫБЫРАЕВ,
фольклортанушы, филология ғылымының докторы, профессор.

---

Іштегі суық намыс кенеттен көте­ріл­ген асқақ рухтың тегеурініне шыдай алмай, жас болып шықты. Сол күні Сәкен тойына жиналған жұрт Кәкішевті халық қаһарманындай сезінді. «Әр аза­мат елінің бір-бір тұлғасына осылай еге бол­са, дүниеміз түгел болар еді-ау» дес­ті.
Университет аудиториясындағы мөл­діреген қыз-жігіттер бітімі бөлек, сөзі ерекше профессордың лекциясында оның Сәкенге деген сүйіспеншілігін қы­зыға тыңдап отырады. Ләйла Мұхтар­қы­зы да «Сәкенге берілгеніңді құрмет­тей­мін» деген екен. Сәкен – Т. Кәкішев­тің бүкіл өмірін арнаған адамы. Тек қана Сейфуллин өмірі мен шығарма­шы­лығы жөнінде көптеген кітап, мақа­лалар жазды.
Желтоқсан оқиғасында «Ерден ер­кек қалды, көлеңкеңнен үркек қалды» за­манды да көп болып көрдік. Бұл әр­кімнің жүрек жарасы ғой. Сонда жоға­ры­дан келген қысымға мызғыма­ған, үрей­дің ырқына берілмеген адамдар бол­ды. Оның бірі сол кездегі ҚазМУ-дың филология факультетінің деканы Тұрсынбек Кәкішев еді. «Мүк басқан, түк басқан ұлтшылдык» туралы еш­теңе айтылған жоқ. «Қырып-жойған» жиналыстар, бірін-бірі көзге түрткен ғайбаттаулардан бұл факультет аман болды. Алаңдағы жастардың суретін деканның алдына жайып тастағанда, «та­нитын студенті жоқ» болып шық­ты. Жазықсыз балаларды көзге түсір­мей, күрке тауықтай қанатының ас­тына басып отырды. Абайсызда шетке шы­ғып қалғаны болса, 103 қайта ай­налып кеп, ешбір сырғытпасыз орнын тауып жатты. Тағдырдың талқысына түс­кен шәкірттің тауқыметін реттеуге әкім­шілік пен факультеттің екі ара­сында неше рет жүргенін, неше бас­палдақты аттағанын елестету қиын. Соңында, жұрт деканның жүрек тал­ма­сымен ауруханаға түскенін естіді.
Темекі достан да сол жолы айы­ры­лыпты. Бір әңгімесінде «Аурухана­дан шыққан соң да тартып жүрдім. Бір күні екінші қабаттағы үйіме көтеріліп келе жатыр едім, жүрегі бар болғыр шан­шып кетті. Қолымдағы темекіні « Дәу де болса, сен кінәлісің ғой» деп лақ­тырып жібердім. Содан қайтып, қо­лыма алғам жоқ», – дейді. Бұл кісі – досынан айырылмайды, айырылса, қайтып қарамайтынын осыдан-ақ се­зесіз. Ұстаз Кәкішев кешіре алмай­тын бір нәрсені шәкірттері анық бі­ле­ді. Ол – екі сөйлеу.
Ұстаз Кәкішев жасамайтын бір қы­лық – кісі сыртынан ұсақ әңгіме айт­­­пайды. Кісімен келісе алмай, дау­ласып, тіпті дауыс көтерісіп қалған кез­­дерін де көргендер бар, соңынан сөз айтқанын естігендер жоқ. Тірлігі ай­қын, пікірі анық, жасырып- жабары жоқ адам болғандықтан да айбынды көрінеді.

---

Тұрсынбек Кәкішұлы қазақ әдеби сынының бастау-көздерін тапты, туу, қалыптасу заңдылықтарын ашты, даму жолдарын анықтады. Сынтану ғылымының негізін қалады. Әдеби сын тарихы бойынша қазақ әдебиеті тарихында алғаш рет арнаулы және жалпы теориялық лекциялық курстар дайындады, олардың оқу бағдарламалары мен оқулықтарын жазып, жарыққа шығарды, қилы замандарда халық үшін жанын қиған ақындар мен жазушылардың әдеби мұрасын жинап, баспадан бастырып, ел игілігіне ұсынды. Сәкеннің көркем бейнесін жасау мақсатында көз майын тауысып Алматы мен Мәскеу, Бішкек пен Ташкент, Орынбор мен Қазан архивтерін ақтарды. Сәкеннің табаны тиген, тіпті “азап вагонында” жүріп өткен жерлерді түгел шарлап шықты. Ресей, Қытай, Түркия, Моңғолия, Иран, Польша, Франция елдерін аралап, олардағы қазақтардың тұрмыс-салты мен әдет-ғұрпын, сөз өнері мен қол өнері үлгілерін зерттеп, зерделеді. Нәтижесінде бірнеше зерттеу, эссе кітаптарын шығарды, теле және радио хабарлар тобын дайындады. Қазақ әдебиеттануында жаңа ғылыми бағыттың негізін қалап, оны бір тұтасқан салаға айналдырды, ғылыми мектебін қалыптастырды. Отандық ғылымға еңбек сіңірді. Қоғамдық ойдың жаңғыруына, жаңарып дамуына үлкен үлес қосты.

Жанғара ДӘДЕБАЕВ,
әдебиет зерттеушісі, академик.

---

Т. Кәкішевтің ұстазы – Есмағамбет Ысмайылов. Үлкен ұстаздан бел жаз­бай еңбектенуді, ғылымға берілуді қа­лап алған секілді.
1960 жылы қазақ әдебиетінің 1917-1929 жылдар арасындағы қайнап тұрған мәселелерінен кандидат­тық­дис­сертация қорғап, 1971 жылы қазақ әде­би сынының туып-қалыптасу жол­дарын анықтаған докторлық диссер­тация жазған, отыздай қалың кітапты дүниеге әкелген профессор Кәкішевтің шығармашылық жолына зер салсақ, әр жыл сайын кітап шығарып отырған екен. Бірде үй ішінде түрегеп жүріп ой­ланатынын, жазғанда төгілген ой­дың ырқымен тапжылмай, он алты сағатқа дейін жұмыс істей беретінін ес­тігеніміз бар.
Қағазға түскен үнсіз сөздер ер­теңі­не аудиторияға кірісімен жанданып, қуаттанып, бірде зұлпықардай жар­қыл­дап, ұйқыдағы сананы оятса, бірде сүңгі болып еріншек ойларды түрт­кі­лейді. Бірде мәуелі ағаш болып қызық­тырады. Мынадай бір қанатты сөз бар екен: «Өзі болмайын деген адамды бол­дыра алмайсың. Бүкіл елді бірден биік деңгейге тағы жеткізу қиын. Бірақ өз жан дүниеңнің мәуелі ағашын же­тіл­діруге болады. Оның жемісінен жұрт­қа дәм татқызудан артық бақыт жоқ».
Университетке «қазақ әдебиетінің та­рихы Бұқар жыраудан, сыны кеңес дәуірінен басталады» деген сеніммен келген студенттер профессордың лек­циясында жаңа бір әлемге кіреді. Әде­би сын жазба әдебиетке тән жанр бол­­ғанымен, жақсыны ардақтау, жа­ман­дықты мінеу сияқты эстетикалық таным-түсініктер халық шығарма­шы­лығына да, ежелгі жазба әдебиетке де ортақ екенін, сын тарихы көне бастау­лар­мен сабақтасатын дүние екенін алғаш осында естиді. «Көркем туынды­ға таптық тұрғыдан қарап, алла-құдай араласып кеткендерін, діни мерездер» деп тапқан кезде ең зор теперішті көр­ген дарын — Иасауи. Тіпті үріккеніміз, шошынғанымыз сонша, өмір бойы Түркістанда жасап, өзінің бар шығар­ма­сын сонда жазғанын ескермедік. Мәйіті сонда жатқанын ғана емес, Әзірет Сұлтандай әлемдік мәні бар ке­сенесі түрғанын да көзімізге ілмедік. Небір зиялыларымыздың өздері «Хикметтер» деген еңбегінің атынан шошып, қадір-қасиетіне жетпеді… Со­нымен, қалыптасып қалған қате түсініктен құтылғанда ғана өз тари­хымыздан өзекті арналар табамыз. Қазақтың сыни ой-пікірін зерттеген уақытта еуропалық тұрғыдан қарау, бейімдеу қатерлі де қате. Әр халық өзі­нің көркемдік таным-білігінен өнікті ой тапқанда ғана адамзат әлеміне бе­кер келмегендігін түсінеді, ұғады», – дейді.
Студенттер ұстазының 50 жыл-дар­дан бастап, алашқа ортақ мұрат­тарды көтерудің, ылғи алғы шебінде болып келе жатқанын бірі біліп, бірі білмеуі де мүмкін. 1956 жылы «Қазақ әдебиеті» газетінің бетінде, қазақ тілі мен қазақ мектептеріне Орталық Ко­митеттің қаулысымен (10 желтоқсан) төнген қатерді жан-жүрегімен сезініп, шы­рылдай дауыс көтеріп, халық қасі­ре­тіне үн қосқан азаматтар Р.Бердібаев, Т.Кәкішев, М.Дүйсеновтер болатын. 1988 жылы қайта қүрудың кездерінде аяулы арыстарымызды құрбандыққа бер­ген бұрынғы партиялық қателік­тер­ді жөндеу керектігін, алаш қоз­ға­лы­сының қайраткерлік іс-әрекеттеріне дұрыс баға берудің ңажеттілігін алғаш батыл көтерген кісілердің бірі. Халық­аралық «Қазақ тілі» қоғамының да бел­сенді жанашыры, айбынды қол­дау­шысы болды.

---

Әр ұлт ең әуелі өзін-өзі сүюі керек. Сосын барып басқа ұлт пен ұлысты аялауға тиіс.
Намысты нанға сатуға болмайды.
Ұлт мүддесін екінші қатарға қоятын қателікті енді бізге ешкім де кешірмейді.
Ұлттық идеология жасау үшін басқа ұлт өкілдеріне зиян келмейтіндей, қазақ мүддесін аяқ асты етпейтіндей етіп жүзеге асыру керек.
«Уәде – Құдай сөзі» екенін ешуақытта ұмытпау керек.
Зиялысы келіспей ел оңбайды.

Тұрсынбек Кәкішев.

---

Ұлы қорғаннан – маңғаз Парижге дейін шаң қапқан жолмен ырғалып та, әуесімен зымырап та бара жатып, хал­қының тағдырын талай салмақ­таға­нына күмән жоқ. Қазақстанда қазақ диаспорасын зерттеуге арналған жоқ институттың бар жұмысын мойнына салып алып, тарих тәлкегімен сан та­рапқа жол тартқан қазаң рухының ша­шылып қалған дәнектерін неше рет жиып әкелген көптеген ма­қала жазып, радиохабар, документальды фильмдер жа­сады. Илья Жақановты қанаттастыра жүріп, диаспораның рухани мұрасын жинақтауда көп іс атқарды. Жиырма баспа табақтың «Моңғол қазақтары» штабы жақында жарық көрмекші. «Қа­зақ әдебиетінің қысқаша тарихын» фран­цуз тіліне аударып бастыруды қол­ға алды.
«Шетелге барса, бума-бума кітап кө­теріп әкеледі», – дейді ере жүрген кі­сі­лер. Оның шет жағасын ғана кө­зі­мізбен көргеніміз бар. Қытай сапары­нан «Қазақ қиссаларының» 12 томы, елу шақты «Мұра», «Шалғын» журнал­да­рын әкеліп, зерттеу керектігін тап­сырып, қыруар жұмысты мойнымызға артып тастаған. Өзі тоққобдидан жаңа ғана заряд алғандай, тынымсыз еңбек­қор кісі жанындағыларды да зарядтау­дан тынбайды. Олар бір-біріне беріп, да­мыл­сыз электрлендіру жүйесі жүріп жат­қандай болады.
Профессор архив ақтарған адамды туы­сындай тәуір көреді. Өз өмірінің көп жылдарын өткізген архив-үйінің суық қабырғаларынан ыстық сәлем әкелгендей сезінетін шығар. Сәкеннің 1937 жылғы тағдырына қатысты құжат­тар­ды іздеу, бір ғана «Сандалтқан «Са­дақ­тың» шаң басқан беттерін табу, «Са­надағы жаралар» кітабының ма­те­риалдарын жүйелеу – бәрі архивпен бай­ланысты дүниелер. Ленинград кі­тап­ханаларынан «барон…» белгісі бар, осыдан жүз жылдай уақыт бұрын шық­қан кітапшалардың арасынан Т.Кә­кішев­тің сарғайған сұраныс қағазын кө­ріп таң қалғанымыз бар. Ол жерлерді де барлау-шыдай байқай кеткен. «Бә­лен кітапханада бәлен бар» деп шәкірт­терін жұмсап отырғанын жиі естисің.
Арқалы кісіні көптің буы көтереді (Қалталы кісіні ақшаның буы көтереді). Мі­нез – адамның жан дүниесі. Ұстаз мінезінің сирек кездесетін, қалыптан тыс жағдайларын көру қызықты. Ағай­дың кейде ақ көңілдің қақпасын ашып жіберіп, қолға іліккен сезімді шашып-ша­шып тастайтыны бар. Біреуге ұнап жа­тады, біреуге ұнамайды. Адам бала­сы өзінің пенделік қалпын көрсетпесем деп әуре, байқағанға, ол кісі пенделігін көрсетіп істейді. Ондайда: «Қолыңмен іс­тегенді мойныңмен көтеру керек!» – деп, қастарын тікірейтіп қоятыны бар. Халықтың тілегінде идеал тұлғаға ай­налғаны сондай, жай адамға тән нәрсе – Кәкішевке тән емес…
Мақтау сөз – біздің мақтансүйгіштік бол­­мысымыздың арқасында айна­лым­да жүрген жалған тиын ғой (Ларош­фуко). Мақтануды жаратпайды. Артық мақ­тағанда жауын көргендей жақ­тыр­май қарайтыны бар. Жанына ылғи «оп­позиция» ұстап отырғанды ұна­тады. Ай­наласындағы жігіттердің қай­шы пі­­кір­лерін тыңдағанда, жарқы­рай түсіп ра­хаттанып кетеді.
Профессор Тұрсынбек Кәкішев — Ха­­лықаралық жоғарғы мектеп акаде­мия­сының және Ш.Айтматов акаде­мия­­сының академигі, Қазақстан Рес­­­пуб­ликасының ғылымға еңбек сіңір­­ген қайраткері, Қазақстан Жазу­шы­лар одағының Сәкен Сейфуллин атындағы сыйлығының иегері, көп­теген арнаулы кеңестердің мүшесі, әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық уни­верситетінің кафедра меңгеруші­сі.
Бірақ осы атақтың бәрі халықтың құр­метіне жетер ме екен? Тұрсынбек Кәкішевті білмейтін қазақ жоқ, теле­дидардан айтқан салмақты сөздері ар­қылы таныс болып, әр үйдің туысына ай­налған кісінің жүрген жерінің бә­рінде ақсақалдар алдына келіп сәлем­де­седі. Аналар ақ жаулығын маңдайына тигізеді.
Мына тынымсыз тіршілікте әр пен­денің бірдемесі жоғалып жатады. Жо­ғалғанын газетке жариялап, иесінің кім екенін ақша төлеп таныстырады. Ол – өмірдің заңдылығы. Ал оның заң­­­дылыққа бағынбайтын тұстары да бар екен. Ағаның жоғалтқан заты өзі іздеп табады. «Бас пайдасынан аса біл­ген жерден бастап адамның адам ре­тін­дегі нағыз өмірі басталмақ», – дейді бұрынғы өткен ойшылдар. Тұрсынбек Кә­кішев – шәкірттер ұғымында, халық­тың азаматына, білімнің беделіне айналған тұлға.