Төлен ӘБДІКҰЛЫ,
жазушы, ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты

---

Адамның өлшеулі ғұмыры таусылған күні тірілермен мәңгілікке қоштасатыны жалпыға белгілі ақиқат. Бірақ рухани әлемге енген кезде осы ақиқат аздап өзгеріске ұшырайтын секілді. Өйткені адам тіршілікте тірі адамдармен ғана өмір сүре алмайды. Жаныңа жақын бақилық жандармен де сұхбаттасып, өткен-кеткенді еске түсіріп, шүйіркелесетін кездер болады. Ендеше олар сен үшін ешқайда кеткен жоқ,сенімен бірге, санаңда және олардың саған ықпалы тірілерден кем емес. Мен үшін сондай жандардың бірі – Әшірбек Төребайұлы Сығаев.

Әшірбек – шығармашылық әлеуе­ті­мен, азаматтық батыл ұстанымымен, кісілік келбетімен халыққа әбден та­ныл­ған тұлға. Әрине, мұндай атаққа адам бір күнде жетпейді. Ол үшін ұзақ жыл­дарға созылатын қажырлы еңбек, те­рең білім, «ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек» керек. Ол да бір кез­де албырт, болашақтан үміті мол, бі­рақ әлі ештеңе бітіріп үлгірмеген жас бо­латын. Консерваторияның актерлық фа­культетіне оқуға түсті. Тумысынан ақ­жарқын, әзілкеш, әдемі тенор даусы бар, өнерпаз жігіттің болашағына еш­кім күмән келтірген емес. Алайда сол кез­дің өзінде оның бойындағы қа­лам­герлік қабілет таныла бастаған. Ақыры сол қалам оны біржола шығармашылық әле­міне алып келді. Драмматургия жан­рын, театр өмірін, актерлардың шы­ғармашылық ғұмырын зерттеді.
Біздің алғаш етене таныстығымыз 1979 жылдан басталған-ды. Екеуміз Ор­талық комитетке бірдей қызметке алын­дық. Ол – Алматыдағы өнер бас­қар­масының бастығы, мен «Қазақ­фи­льм» киностудиясының бас редак­то­ры болатынмын. Бізді қызметке шақырған мә­дениет бөлімінің меңгерушісі Ми­хаил Иванович Есенәлиев. Адамгер­ші­лігі биік, парасатты кісі еді. Бөлімде өң­кей жазушылар – Әбіш Кекілбаев, Ма­рал Ысқақбаев, Илья Шуховтар іс­тей­ді екен. Біздің қызметтегі қарым-қа­­тынасымыз өзге бөлімдерге ұқса­май­­тын. Өзге жігіттер – Орталық ко­­­митеттің этикетіне сай, түймелері тү­гел салулы, галстуктері қисаймаған, екі оқтауды қа­тарынан жұтып алғандай, сі­ресіп ба­ра жатқанда, біз қиқы-жи­қылау, анек­дот айтып, езуіміз жиылмай жү­ре­ді.
Бірде асханада отырғанда ғылым бөлімінде істейтін Казаков деген жігіт біз­дің қасымызға келіп:
– Сырттарыңыздан сіздерге қы­зығып жүремін, сондай көңіл­ді­ жүре­сіздер. Не туралы айтасыздар, отыруға бола ма қастарыңызға? – деп өтінгені есімде.
Ішіміздегі ең жасымыз – Әшірбек. Өзі актер, өзі әнші. Қалжыңсыз жүре ал­майды. Көбірек жыртақтайтын екеу­міз болармыз. Бұрын ұстаз, мектеп ди­ректоры болған Марал бізді алғаш­қы­да жөнге салмақ болып еді, соны­сынан ештеңе шықпады ғой деймін.
Әшірбек бас қосқан кештерде оты­рыстың гүлі еді. Әнді айтқанда про­фес­сионал әнші ме деп қаласың. Сөзге шебер, әзіл-қалжыңы атқылап жатқан фон­тан секілді. Кейде ышқырын ұс­тап, басын қылқитып, «р»-ды айтпай, Ленин болып ойнағанда, апырмай, осы актерлықты бекер тастап кеткен жоқ па деп ойлайсың.
Әдетте шығармашылыққа ден қой­ған адам, қызмет, шаруашылық, ұйымдастыру жағына шорқақтау бо­лады. Әшірбек екі жағына бірдей еді. Істеген жерінде өз саласын тастай қы­лады. Мәдениет министрінің орын­ба­сары болып жүріп, кетіп қалғаннан кейін, екі-үш жылдан соң, келесі ми­нистр қолқа салып, өзіне бірінші орын­басарлыққа шақырғаны есімізде.Мұның бәрі оның білімді де білікті маман екенін білдіреді. Мәдениет саласындағы қызметкерлердің, жалпы шығармашыл қауымның арасында беделі үлкен болды. Өйткені, Құдай берген талантының сыртында, тура ай­тып, тура жүретін, бастықтарға жа­ғымпазданбайтын, азаматтық прин­ципінің беріктігімен, адамгершілігінің биік­тігімен ерекше еді.
Бірақ қалай десекте, Әшірбек, ең ал­дымен, әлемдік өнер тарихын, дра­матургия жанрын, сахна табиғатын бес саусағындай білетін талантты театр сыншысы. Шығармаларын қазақ өне­рінің энциклопедиясы десе болғандай. Қазақстанда ол зерттемеген бір де бір театр, бір де бір өнер қайраткері жоқ шығар.
Әйгілі Серке Қожамқұлов, Қапан Ба­дыров, Сәбира Майқанова, Қаукен Кенжетаев, Әзірбайжан Мәмбетов, Райым­бек Сейтіметов, тағы басқа өнер саң­лақтарымен сан рет сұқбаттасып, етене араласып, әр қайсысы туралы же­ке-жеке зерттеу еңбектерін жазды. Олар Әшірбекке өмірде айта бермейтін ішкі сырларына дейін айтатын. Өйткені, оның тазалығына, талғамына, кісілік қасиетіне, талантына кәміл сенетін.
2000 жылы Әшекеңнің «Сахна саңлақтары» атты кітабы Мемлекеттік сыйлыққа ие болды. Шынын айтсақ, сыйлық алудың да жолы көп. Қайсы біреулердің қалай алғанын көзіміз көр­ген. Ал Әшірбектің кітабы шаппай бер бәйге атындай кедергілерге жолықпай, қа­ра үзіп, бірінші келген. Сыйлық комиссиясының ішінде кежегелері кейін тартып, ештеңені ешкімге қимай отыратын талай кірпияз мүшелердің өзі бірауыздан мақұлдап, қолдағанына куә болғанбыз.
Халық ұлтқа айналу үшін алдымен өнер арқылы мәдениет жасауы керек. Әлемді билеп отырған жетекші ұлт­тардың бәрі өнерді дамыту арқылы эт­ностық деңгейден ұлттық деңгейге көтерілген. Өнердің өзінің даму тарихы бар. Ол тарих кейінгі ұрпаққа рухани азық болу үшін зерттеліп, зерделеніп, қағазға түсуі керек.Оны жасау бір емес, бірнеше ұрпақтың міндеті. Сол мін­деттің негізгі бөлігін жалғыз өзі жаса­ған Әшірбек секілді болып көрінеді маған.Қазақ театры немесе жекелеген ар­тистер төңірегінде материалдар қажет болса, Әшірбек жазған жиырмаға жуық кітаптың ішінен өзіме керегімді тауып алып отырамын.Ол ма­те­риалдар әлемдік өнер ұстанымдарымен салыс­тыра отырып зерделенген, бүгінгі зама­науи ағымдармен астастыра оты­рып талданған тұтас ғылыми еңбек бо­лып шығады.
Әлі есімде, қазақ өнерінің мақта­ны­шы Асанәлі Әшімовтің 60 жылды­ғын­да,ұмытпасам, Шымкентте Әшір­бек қағазсыз, ауызша баяндама жасады. 45 минут шамасында жасалған баян­да­мада оның сөйлеу мәдениеті, өнер та­биғатын терең түсінетіні, әбден тө­сел­ген шешендік қабілеті айқын көрін­ген еді. Қазақ өнерінің бүгінгі ахуалы аясында Асанәлінің театрдағы, ки­нодағы шығырмашылық ерекшелігі, әр образды жасаудағы жаңалығы, өзі­нің кісілік, азаматтық келбеті, тұлғалық қасиеттері туралы жасаған талдаулары көркем шығармадай әсер еткен.
«Хабар» телеарнасынан беріліп жүрген «Жансарай» атты хабары да аз уақыттың ішінде көрерменге кеңінен та­нылды. Өйткені, Әшірбектің хабарды жүргізудегі табиғи еркіндігі, сұқ­бат­тасқан адамына қойған сұрақтарының бүгінгі заман шындығын, әлеуметтік, мәдени проблемаларды көтерген жү­рек­жарды сипаты жұрттың көңілінен шы­ғатын.
Онымен бірге өткен күндер – әсі­ре­се, Әбіш, Марал, Әшірбек, мен – төр­­теуміз бірге қызмет істеп, бір от­ба­сы­ның адамындай араласып, сыр­­­­ла­сып, жүрген шақ бүгінде маған қызықты да бақытты күндер болып елес­тейді. Сол күндерді нұрландырып, шуа­ғын шашып тұрған Әшірбектің бойындағы тазалық, адамгершілік, дос­қа деген шынайы ықылас деп біле­мін. Тойымыз болса, тек Әшірбек бас­қаратын. Елге барып, аунап-қунап қайт­қымыз келсе, Әше­кеңді алып кету­ге тырысатынбыз. Өйт­кені, Әшірбекпен бірге жүру, оның кө­теріңкі көңіл-күйінен, әзілінен та­маша әсер алу Құдайдың рахаты еді…

---

Шашылып түскен тіркестер

…дәл осы шақ қазақ сахна өнерінің толқын алмастырып, көбінше егде, ересек шеберлердің орнын жас өнерпаздардың еншілеп жатқан кезеңдері. Бұл – сахна өнеріндегі аса бір кірпияз, кінәмшіл сәт. Қадау-қадау корифейлер бақилық болып, алпыстың ар жағына жетіп жығылған көзі тірілердің осынау табиғи процеске үрке қарап, үрпиісіп тұрған сәттерінде жалын жүректі жастарымыздың сахна төріне қарай өршелене құлаш сермеп, қол созған кезеңдері. Сол сәттер сызатсыз өтсе екен дейміз. Дәстүр жалғасы өзінің шынайы шырқынан айырмағай деп тілейміз…
…Тұлғаға зәру сахна нағыз шоқтықты таланттарды тосып, шарқ ұрғандай. Өзінің тұғырында әзер тұрғандай…
…Актер, режиссер болу оңай емес. Талант – Жаратушыдан. Тамада боп жүргеннің бәрі тағы талант емес…

Әшірбек Сығай.
«Актер өнеріндегі кәсіби шеберлік».