Мұрат Мұхтарұлы

---

Күні кеше біз – Әуезовтер әулеті – әкеміздің зиратына барып тәу етіп, оның рухына құран бағыштап қайттық. Кез келген адам өмірдегі ең жақын адамын жоғалтқанда ауыр қайғыға душар болады. Ол қасіретті, әсіресе, ата-анаң дүниеден озғанда жан-жүрегімен сезінесің. Мұндай ауыртпалыққа мен ең алғаш әкем қайтыс болғанда, ал екінші рет 1968 жылы анам Фатима Ғабитова дүние салғанда тап болдым. Әкем 1961 жылдың 27 маусымында, Мәскеуде қайтыс болды. Мен ол кезде Мәскеуде оқып жүрген болатынмын. Жасым 18-де еді. Әкем ауруханада операцияға дейін екі аптадай жатты. Күнде барып тұрамын, әкелік ақыл-кеңесін айтудан жалықпайды. Кейде ол өзінің ізін басып келе жатқан қазақтың талантты жазушылары – Тахауи Ахтанов, Әбдіжәміл Нұрпейісов, Зейнолла Қабдоловтарға хат жазып беретін. Мен оларды тиісті мекен-жайға жолдап тұратынмын. Ол хаттар кезінде басылым беттерінде жарық көрді. Соларды оқып, оның астары мен мазмұнына мән бересің, ол өзінің өмірден кететінін сезгендей әсерде боласыз. Сосын әлгі жазбаларда әкем қазақ әдебиетінің болашағы туралы ой қозғап, қаламдас бауырларына өсиет айтқан.

Негізі, әкем Семей облысына қа­­расты «Бөрілі» деген ауылда дү­ниеге келген. Айтайын дегенім, әкем­нің ең соңғы хаты 25 маусым күні Семейде тұратын К.Оразалин де­ген ақсақал мен сол кездегі об­лыс­тық атқару комитеті төрғасының орынбасары Фарида апайға арналып жазылды. Ол хатты әкем әлгі кісі­лер­ден маған өзінің туып-өскен же­­рін таныстыруды өтінді. Сосын ма­ған хатты табыстап жатып: «Се­мей­де жүрген кезіңде алған әсерлерің туралы күнделік жаз» деп тапсырды. Сол күні екеуміз алдағы сапарлары­мыз туралы жоспар жасадық. Мен әкем­нің операциясынан кейін Се­мейге барып келетін болдым да; ол сырқатынан жазылған соң Алматыға қайтып, одан кейін Шолпан-Атаға баратын болып келістік. Бірақ ол сапар жүзеге аспай қалды. Мен әке ама­натын 1963 жылы ғана орын­да­дым.

---

Жазушының соңғы хаты

Қымбатты Кәмен!
Мынау Мұрат Әуезов менің туған балам. Москва университетінде оқушы еді. Қазір жазға Семейге, содан әрі Абай ауданын – әкесі туған жерді, елді көруге бара жатыр. Өзіңе саған, Балташқа бар дедім. Осы ауданды аралатып, елді, жерді көрсетіп танытуға өзің бар, Балташ бар көмек етулеріңді сұраймын. Өзін сен өз үйіңе түсірсең деймін.
Мен ауырып Москвада больницада жатырмын, жайымды Мұрат айтар. Үйіңе көп-көп сәлем. Мұхтар Әуезов.
Елдегі бар ағайынға мың сәлем. Балташтікіне жайды ұғындырып өзің алып барарсың.
25.06.1961.

---

Сол тұста біз Мәскеуде «Жас тұл­пар» атты ұйым құрдық. Сондағы ұс­танған мақсатымыз – отаршылдық саясатқа қарсы шығып, ұлттық сана-сезімді қалыптастыруға үлес қосу. Ол кезде бұлайша атой салу – өзіңе-өзің қару кезенгенмен бірдей болатын. Сон­дай қиналған кезде әкем түсіме енетін. Мен ол түстерді ешкімге айт­пайтынмын да, жорытпайтын­мын да. Әкемнің бір жылы жымиысы бо­латын, түсіме сол қалпында енуші еді. Сосын 1975 жылдардың басында, бас­падан жаңа шыққан кітабымыз кеңестік гильотинаның құрбаны бол­ған кездері өзімді жапан далада жал­ғыз қалғандай сезініп, іштей күй­зелдім, күңірендім. Сөйтіп жүр­ген­де түсімде әкемді көрдім. Сол жы­миған қалпы. Оның жүзінен: «Қа­мықпа балам. Бәрі жақсы бола­ды» деген рай байқадым. Ылғи да солай. Әкем түсіме енсе, одан кейін бар­лық шаруаларым дөңгеленіп жүре береді.
Менің бір қуанатыным, бағыма орай әкем де, анам да шын мәніндегі педагогтар болды. Сол ең алғаш хат танып жүрген кезде анам шұлық то­қып отырып, «маған «Абай жолын» оқы­татын. Менің әлгі романды ежік­теп оқып отырғанымды көрген­де, әкем балаша қуанатын. Зады, әкем балалардың тәлім-тәрбиесіне зор мән беретін. Інім Ернар екеумізді театрға апарып, түрлі спектакльдерді көрсететін, сосын бізден оның маз­мұнын сұрайтын. Қолы тиген күн­дері табиғатқа алып шығып, серуен­детіп қайтатын.
Бірде әкем Ернар екеумізді екі айға Қырғызстанға алып барды. Біз­ді қырғыз ағайындар сонау Қор­дай­дан күтіп алды. Әкем кезінде қыр­ғыз­дың «Манас» эпосын қорғап қал­ған адамдардың бірі ғой. Сон­дық­тан да қырғыздардың арасында ол кісінің абырой-беделі зор. Сол жолы біз Түгелбай Сыдықбеков, Әб­дімомынов және атақты манасшы Саяқбай Қарабалаевтың үйлерінде болдық. Мен «Манасты» ұйып тың­дап, әкемнің қасына келіп, құлағына сыбырлап: «Мен ана кісінің айтқан­дарын түсінемін» дегендегі әкемнің балаша қуанған сәті көз алдымнан еш кеткен емес. Әкем қырғыз бауыр­ларына мақтанып айтып, бір мар­қайып қалған еді. Осы сапарында әке­міз Ернар екеумізді суда жүзуге үй­ретті. Спортқа баулыды. Әйтеуір, ол бізді білімді де мәдениетті азамат етуге тырысып бақты.

---

«Мұхтар Әуезовтің романы, ең алдымен поэзия сазына толы, сиқырлы, сұлу алыс жағалауға жетелейді. Ол алыс жағалау – біз үшін – кеңістік пен уақыт қойнауындай…».

Андре Стиль, француз жазушысы.

---