Бұрындары халық рухани азық іздеп, мәдени құндылықтарға шөліркеген кезде кітап оқитын. Содан кейін адам санасы дамып, кітапта жазылған хикаяларды ел кезіп жүріп ашық алаңдарда сахналайтын болды. Көзбен көрген дүние оларды бұрынғыдан да ынтықтыра түсті. Ал телевидениемен егіз ұғымдай дүниеге келген кино жыл өткен сайын адамдарды өзіне тарта түсуде. Тіпті, бүгін кез келген актердің өмірбаянын жатқа айтатын ұрпақ пайда болғаны жасырын емес. Сонда «кино құдіреті неде?» деген сауал алдымыздан шығады. Бүгінде отандық, сонымен қоса бірқатар шетелдік кинотуындыларда төбе көрсетіп жүрген актер Ержан Нұрымбет киелі өнерінің арқасында халық сүйіктісіне айналды. Еліміздің мәдени саласына үлесін қосып жүрген сахна шеберін Елбасы ұсынған «100 жаңа есім» жобасына кіруге әбден лайық деп ойлаймыз. Белгілі актер әңгіме барысында кино мен театрдың аражігін ажыратып берген еді.

---

Ержан НҰРЫМБЕТ,
театр және кино актері

– Кино өнері мәдениеттің бас­қа салаларына қарағанда адамға әсері бөлек деп жатады. Өзіңіз де осы салада қызмет етіп жүр­сіз. Мұның себебі неде деп ой­лай­сыз?
– Қазір театрға қарағанда киноға қызығушылық өте жоға­ры. Неге десеңіз, кинода бүкіл техниканың мүмкіндігін көруге болады. Сонымен қатар, кино бүкіл өнер атаулының демокра­тия­­лық орны деп ойлаймын. Он­да музыка да, табиғаттың көр­кем суреті де, адам да бар. Бірақ кинода театрға қарағанда типаж көбірек ойнайды. Сол рөлге, сол кейіпкерге болмысы, ойы жақын келетін адам іздейді. Ал театрда олай емес. Театрда әр түрлі ампу­ладағы рөлдерді ойнай бастайсың. Бірақ егер маған таңдау түсетін болса, театрды таңдайтын едім. Өйткені, театр – тірі өнер. Театр от сияқты. Онда отырған әрбір көрерменнің демін сезіп тұрасың. Ондағы актерлік ойын да бөлек. Бүкіл оқиғаны кейіпкер ретінде қа­былдап, сонымен бірге көрер­менді ұмытпаймыз. Ал кинода кейіп­кер жанды болғанмен ішің­дегі «менмен» бетпе-бет қаласың. Сондықтан да киноның айырма­шы­лығы сол – онда ірі план деген болады. Бүкіл адам­ның ішкі жан дүниесін көзінен көруге болады. Ал театрда ондай жоқ. Театрда ірі планның орнын өз басым паузалармен толтырамын. Өзім осылай деп атағанмын. Пауза – актердің нағыз сыналатын тұсы.
Қазір көп көрермен шетелдің фильмдеріне қызығады. Мен кез келген фильмде қарапайымды­лық­ты жақсы көремін. Өнердің үлгі тұтатын жері – қарапайым­ды­лық. Қазіргі біздің фильмдерге жетпейтіні де – қарапайымды­лық. Елді таң қалдырғысы ке­ле­тін дүние жасағысы келеді. Ал негізінде қарапайымдылық ең үлкен дүние деп ойлаймын.
Шетелдік фильмдерді көп көре бермеймін. Өйткені, ол өте бояуы көп нәрсе сияқты. Көзді тартып қызықтырады. Көбінесе ішкі мағынасы, адамға салатын ойлары аздау болады. Сонысы маған ұнамайды. Бәрі емес, әр­и­не. Арасында ойландыратын фильмдер де бар. Соларды көр­генді дұрыс көремін.
Мен негізі актер болуды ар­мандаған емеспін. Әнші болуды ар­мандадым. Оған мүмкіндігім де болды. Бірақ әнші болу бұйыр­мады. Республикалық конкурс­тарда лауреат та болдым. Бірақ кейіннен ойымның бәрі актер­лікке кетіп қалды.
Театрда шарттылық деген нә­р­се болады. Шарттылықта керемет табиғатты қиялмен ойнаймыз. Сондықтан шығар, адамның киноға көп баратыны. Кинода ондай нәрсе жоқ, бәрі табиғи болады. Актерлердің ойыны да өмірге жақын болады. Өйткені, кинода театрдағыдай ойнай алмайсың. Ол экраннан өте жаман көрінеді. Ал театрды үлкейт­кіш айна дейді. Сондықтан кез келген нәрсені адамға түсінікті бол­уы үшін барынша үлкейтіп көрсетеміз. Кинода ішкі жан дүниеңді көбінесе көз арқылы бі­леді. Көз ешқашан алдамайды ғой. Ал сөзбен алдауға болады. Адам­ның ойының бәрі сөзінің астында жасырынып тұрады. Үнсіз тұрған адамның шын немесе өтірік ойлап тұрғанын көзі­нен көруге болады. Сондықтан кинода көбінесе әрекетпен ішкі жан дүние алға шығады. Ол көбінесе көз арқылы беріледі.
Кино саласы – тәкаппар сала. Оған кез келген актер сіңісіп кете бермейді. Оны ешкім түсіндіріп бере алмайды. Кейбір керемет ойнаған актерлер сол бір рөлімен қалып, одан кейін қайта шыға­рыл­майды. Қазір кейде актердің орнына кәсіпқой емес адамдарды әкеліп түсіріп жатады. Әрине, оған қарсылығым жоқ. «Әр адам бір фильмде бір рөл ойнай алады» деген қағида бар. Бірақ ондай жерде актерлік техника жоқ екені көрініп тұрады. Қазір қазақ киносында серпіліс басталды. Жақсы жас режиссерлер актер­лерді шығарып жатыр. Жақсы фильмдер өмірге келуде. Бұл, әрине, қуанарлық дүние.
– Актер болуды армандаған жас­тар ең алдымен нені ескеру керек? Кез келген адам оны мең­ге­ре алады ма, әлде ол үшін туа біт­кен қабілет болуы керек пе?
– Меніңше актерлік – ол ғылыми зерттеуші мамандық. Өйткені, актер қарапайым адаммен салыстырғанда өмірге бас­қаша қарайды. Актер – кез келген сұраққа жауап іздеуші, өзі өмір сүріп отырған заманның жаршысы. Ол адамзатты зерт­теу­ші, адалдық пен адамдықты, бақыт пен бақытсыздықты, жақ­сы­лық пен жамандықты өз болмысы арқылы таразылаушы, ақыл­шы емес, көрерменге ой са­лушы! Әрине, біреуге ақыл айту ең оңай іс. Әр адамның өз жолы бар. Бірақ ең бастысы – жүректің тазалығы. Адамның ішінде өнер­ге деген махаббаты, сүйіспен­ші­лігі болса сол тыныштық бермейді. Ыл­ғи да елеңдетіп, алаңдатып тұрады. Актерлік жолда ең бас­тысы – еңбек қажет. бойдағы Алланың берген өнерге деген қабілетті өлтірмеу үшін еңбек пен мінез керек. Өнерде мінезсіз адамның өмір сүруі қиын. Өйткені, актерлік өнер адамның мінезі мен болмы­сы­ның, қажыр-қайраттың, адал­дықтың сынға түсетін жері. Осы сыннан сүрінбей өткендер ғана халықтың алғысына бөленеді деп ойлаймын.
– Әрбір актердің жанына ерекше жақын өзі сомдаған рөл болатын секілді. Сіз бұл жайлы не айтар едіңіз?
– Өзім сомдаған рөлдерімді бөліп-жармаймын. Өйткені, ол менің өмірімнің экранда қалған бір бөлігі сияқты. Сол рөлді ойнап біткен күні, сенікі емес осы рөлдің, яғни кейіпкердің жаңа өмірі басталады. Мен киноға түс­сем екен деп армандаған емес­пін. Кім білсін, ондай ой болға­ны­мен сонау жүректің түкпірінде жат­қан болуы керек. Бұл туралы көп ойланбаппын. Ал киноға алғаш шақырту алғанда, абдырап қал­дым. «Қолымнан келе ме, қалай болады екен?» деген ойлар болды. Бірақ сол өнердің ішінде жү­ріп үйрендім. Сомдаған рөл­де­рім­нің арасында ерекше ыс­ты­ғы – ол «Жат» фильміндегі Ілияс­тың рөлі. Өмірге деген терең көз­қарасы, философиясы басқа. Бұл фильм адамның жалғыздығы туралы. Оны ерекше көретін та­ғы бір себеп бар. Өйткені, мен осы фильмге келетін кезде ден­сау­лы­ғым сыр беріп, ауырып жүрдім. Содан кейін «түсірілім алаңында ауырып қалсам, бұл рөл қалай болып шығады? Не бетімді айтамын? Ұят болатын болды ғой» деп қорықтым. Егер фильмді көрген болсаңыз, кейіпкер сар­қы­ра­маға түсіп, судың астында тұратын жері бар. Ол сарқырама Талдықорғаннан алпыс шақы­рым арыдағы Таубұлақ деген жер­де екен. Сол жерге бардық. Біз барсақ, бір күн бұрын онда қар түскен екен. Бірақ күн суық болса да суға түсу керек болды. Нар тәуекел деп суға қойып кеттік. Сарқыраманың суы қаншалықты суық екенін білесіз. Судың сон­ша­лықты суық болғандығынан бірінші, екінші, үшінші дубльде есімнен танып қалдым. Содан кейін «осымен біттім ғой. Не бо­лады енді? Елдің бәрін жерге қа­рататын болдым» деп ойлап жат­тым. Содан әйтеуір кішкене есімді жинадым. Алматыға қай­тып келдік. Таңертең оянып, көзімді жай ғана ашып, қорқып жа­тырмын. Бір таң қаларлығы, сол суға түскеннен кейін ауруым­ның бәрі өз-өзінен жазылып кетті. Мен соған таң қалдым. Сонысымен есте қалды.
– Болашақта көрермендеріңізді қан­дай жаңалықтармен қуантқы­ңыз келеді?
– Былтыр Украинада бір фильм­ге түсіп келдім. Олардың түсіру әдістері жинақы. Қай уақытты айтса, дәл сол мезгілде бастайды. Кедергі болатын еш нәрсе жоқ. Ол жақта фентези жанрындағы фильмге түстім. Жақында ғана триллері шықты. Қазан айында премьерасы болады. осы қыркүйек айында Қазақфильм түсірген «Талан» фильмінің премьерасы болады. Қазір тағы бір жобаны бастағалы жатырмыз. Ол да осы жылдың соңында немесе келесі жылы экранға шығып қалады.
– Әңгімеңізге рахмет!

Әңгімелескен
Нұрлайым Жақыпқызы.