Сан ғасыр аңсаған жерұйықты қазақ баласы ақыры іздеп тапты деген ұйғарымға келу әлдекімге тым артық теңеудей көрінуі бек мүмкін. Іздеп тапқан емес, қазақ қазақ болғалы өз қолымен тұрғызып, алты алаштың ардақты мекеніне айналдыру үлгісінің куәгеріміз. Айналасы жиырма жылдың о жақ, бұ жағында қазақ жұртының ғана емес, күллі әлемдегі сүйкімді қалалардың қатарынан табылуының өзі неге тұрады. Оқымысты бабамыздың қалаларды жіктеген кездегі айтқан ой, жасаған қорытын­дысы оның атамекенінде өмірлік шындыққа айналып келе жатқанына қуанбағанда не қылмақпыз. Алдағы Астана күніне орай кейінгі толқын мамандардан пікір сұрағанда көңіл тоғайтатын жауаптар естідік. 

---

– Бір кездері ел астанасын ауыс­тыру идеясына халықтың үмітінен гөрі күдігі басымдау болғаны рас. Ал бү­гінгі таңда Қазақстан мен Астана атау­лары егіз ұғымға айналып үлгер­ген. Астананың аз уақыт ішінде тек елі­міздің салтанатты астанасына ғана емес, Еуразия кіндігіндегі ең бел­сен­ді қалаға, әлемдік деңгейдегі ше­шімдер қабылданатын орталыққа айналуы қазақ халқының күш-қуа­тын, болашаққа деген нық сенімін се­здіретіндей. Сіз қалай ойлайсыз?
Қарлыға НАҚЫСБЕКҚЫЗЫ, Огайо университеті Е.Скриппс атындағы Журналистика мектебінде (АҚШ) Фулбрайт бағдарламасы бойынша ғылыми зерттеуші, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ журналистика факультеті деканының орынбасары:
– Әрбір жаңа идеяны қолға ал­­ған­да оған деген үміттен гөрі кү­дік­тің басым болуы – табиғат заң­ды­лы­ғы. 70 жыл бойы елдің астана­сы бол­ған Алматы қаласының ас­­­тана деген атауын өзге қалаға ауыс­­­тыру жайлы идея алғашында ха­­лықтың тоқсан пайызының көңі­­лінен шық­пады десем, шын­дық­қа жанасады деп ойлаймын. Оған негізінен бас­ты екі себеп бол­ды: біріншісі, ол кезеңде халқымыз сан ғасырлар бойы аңсаған тәуел­сіздігіне жаңа­дан қол жеткізіп, бары мен жоғын түгендеп үлгермеді. Яғни жас еге­мен­ді ел ретінде әлеу­меттік-эко­но­микалық, саяси мә­селелер толық тұрақ­тана қойған жоқ. Сондықтан нарық заңының қырларын жаңа меңгере бастаған жұрт кең далаға зәулім қала тұрғызамыз, оны елдің астанасына айналдырамыз деген идеяны жүзеге аспас жай ғана елес секілді қабылдады. Екінші себеп, әлем­де жер көлемі жағынан тоғы­зын­шы орында тұрған кең байтақ елі­міздің Ақмолаға қарағанда кө­рік­ті, ауа райы қолайлы қалалары баршылық. Солардың қатарында неге қысы суық әрі ұзақ, жазы қа­пы­рық ыстық әрі құрғақ Ақмоланы таңдады деген сауал көпшілікті алаңдатты. Десек те, уақыт талабы өз мақсатына жетті. Бұл мақсаттың жүзеге асуында Елбасының өз идея­сына деген сенімі басты роль атқарғанын тарих мойындады. Заманауи талаптарға сай Астана қа­ласы елдің тарихи, мәдени, саяси және әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсарту мақсатында астаналық мәртебеге ие болды. Жә­не бұл қазақ халқының жарқын болашағына деген үміт пен сенімді қалыптастырды.

Сейілбек МҰСАТАЕВ,
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Саясаттану және саяси технологиялар кафедрасының профессоры, саяси ғылымының докторы:
– Әрине, Сіздің айтқаныңызбен толық келісемін. Бүгінгі Астана мен кешегі Ақмоланы мүлдем са­лыс­тыруға келмейді. Целиноград бол­ған кезі де есімізде. Ширек ға­сыр­ға жетер-жетпес кезеңде бұрын об­лыс орталығы болған шағын қа­ла Елорда деңгейіне жетіп, әсем Ас­танаға айналуы оңай болған жоқ. Тәуелсіздіктің алғашқы жыл­да­рында, қиын-қыстау кезеңде Ел­басымыз батыл шешім қабыл­дап, кө­реген саясаткер ретінде ел астанасын оңтүстік-шығыс шеттегі Жетісуда орналасқан Алматыдан Қазақстанның қақ ортасындағы, Сарыарқаның төсіндегі Ақмолаға ауыстыруға бел байлауы ерлік емей немене? Рас, бастапқыда көптің көңілінде күдік басым болды. Экономика тұралап жатқан, дағдарыс дендеген шақта Есіл өзенінің бойын­дағы жазында батпақ-қамыс мен маса-шіркейге толы, қысында қақыраған суығы мен бұрқасын бораны толастамайтын, инф­ра­құрылымы әлсіз Ақмола қаласына Қазақстанның астанасын көшіру ақылға сыймайтын әрекет сияқты көрінген еді. Ұлт көшбасшысының ерік-жігері мен табандылығы ар­қа­сында орындалмас қиялдай болған «астананы көшіру жобасы» сәтті жүзеге асты. Бүкіл әлемді таңғал­дыр­ған мегажоба бүгін шынайы­лық­қа айналып, Астана – әлемдегі әсем елордалардың қатарында тұр. Астанада өткен әлемдік деңгейдегі басқосулар мен түрлі іс-шараларды қазір санасақ жаңылысатын дәре­жеге жеттік. ЕҚЫҰ, ШЫҰ, ИЫҰ сам­миттері, Әлемдік және дәстүрлі дін­дер көшбасшыларының съез­дері, Қысқы Азиада олимпиадасы мен спорттың өзге де түрлерінен әлем біріншіліктері, Еуразиялық ме­диафорум, Астана экономикалық форумы, ЕХРО-2017 және өзге де халықаралық іс-шаралар өткізілді. Бүгінде Астананы әлем таниды, таңғалады, мойындайды. Астанамен бірге Қазақ елін дүние жүзі та­нып-білді. Кезінде Елбасымыз «Астананың дамуы – Қазақстан­ның дамуы» деп ұран тастаған болатын. Сол ұран шындыққа айналып отыр.
Құбаш САҒИДОЛЛАҰЛЫ, саясаттанушы:
– Еуразияның кін­­дігінде жаһан­­дық топтасудың һәм ау­қым­ды интег­рация­ның инициаторы ре­тінде бейбітшілік пен келісім, та­­тулық пен бірлікті темірқазық еткен Астанамыз 19 жылдық тари­хын­да Вашингтон – Брюссель – Мәскеу – Бейжің секілді геосаяси орталықтар белдеуінде өзіндік қол­таңбасымен айшықталды. Салт атты өркениетімен салтанат құрған көшпенді империялық дәуіріміздің архетипі сынды Ақорда әлемдік саяси ой-пікірлерге, саяси шешім­дерге өзіндік даусымен, жаңаша серпінмен ықпал аясын барған сайын кеңейтіп келеді. Астана тәуел­­сіз Қазақстанның келбетін ған­а айшықтап қана қойған жоқ, елдің ішкі-сыртқы саясатының не­гізін қалады. Астананың 10 жыл­дық белесі – тәуелсіздік жыл­дары­мыз­дың жарқын шежіресі, еңселі елдігіміздің айғағы. Астана – әлем­­­­­дік картадағы аузы дуалы сая­­­­­­­саткерлердің, экономистердің, әлем­дік тұлғалардың көз тіккен құ­бы­ласы.
Астананың Еуразия кеңісті­гін­дегі аса маңызды орталық болуын адамдардың саяси шешімі емес, та­рих пен тағдырдың өзі әлдеқашан белгілеп қойған. Еуразияның қос полюсіндегі Мәскеудің батыстық, ал Бейжіңнің шығыстық дәстүр­лерді барынша бойына сіңірген­дік­тен кәміл сеніммен Еуразиялық кеңістіктің кіндігі деп атаудың қай жағынан алсақ та қисынсыз шығар еді. Ал Еуразияның нақ ортасынан ойып орын алып, бәйтеректей жай­қалып өсіп келе жатқан Аста­на­ның Мәскеу мен Бейжің сияқты Ба­тысқа да, Шығысқа да бұра тартпай, геосаяси, өркениеттік һәм мә­дени ошақ ретіндегі миссияны мүл­тіксіз атқарып жатқанын күллі әлем мойындап та үлгерді. Еуразия төсіндегі Астана әлемдік деңгейдегі іс-шаралардың үздіксіздігі мен маңыздығы жағынан Нью-Йорк, Женева, Брюссель, Мәскеу, Бей­жің, Париж секілді алып шаһар­лар­мен тайталасқа түсе алатын әлеует­ті қала ретінде қалыптасып ке­леді. Давос жиыны секілді дәс­түрлі Астана экономикалық форумы, үш жылда Астанада тұрақты түрде өтетін әлемдік және дәстүрлі діндердің съездері, 2010 жылғы ЕҚЫҰ-ға төрағалық пен Астана саммиті, одан кейінгі Ислам ын­тымақтастық ұйымына төрағалық міндеті, EXPO-2017 халықаралық көрмесі, Ақорданың мәмілегерлік күш-жігерінің арқасында Украина-Ресей жанжалы, Түркия-Ресей те­кетіресі, Сирия дағдарысы кезін­де араағайындық та Астананың бейбіт миссиясы ғана емес, әлемдік тәртіпті қайта қарау үрдісіндегі алпауыттардың мүддесінен гөрі да­мушы елдердің де өз үні мен позициясын айғақтайтын сұхбат алаңы екенін көрсетеді. Аса мәр­те­белі меймандар мен саясатк­ер­лер­ді ымыраға келтіріп, ата-бабасынан жауласып келе жатқан әр түрлі дін көшбасшыларын бір дастархан ба­сында шүйіркелестіретін бей­біт­шілік пен келісім қаласы имиджін нық бекіткен қала әлемде жоқ шы­ғар. Бұлардың барлығы иісі қазақ үшін зор мақтаныш. Дегенмен, Аста­наның басты миссиясы – елді қ­а­зақыландыру, қазақтың құді­ре­тіне, ұлттық болмыс-бітіміне әлем­ді табындыру миссиясы.
– Астананы көшіру идеясы ұлт­тың стратегиялық мүдделерінен туындағаны жасырын емес. Осы бас­­таманың геосаяси, әлеуметтік-экономикалық және рухани-тарихи астары туралы айтсаңыз. Әлемде Астана феноменіне ұқсас баламалар кездесе ме?
Қарлыға НАҚЫСБЕКҚЫЗЫ:
– Тәуелсіздіктің алғашқы жыл­дарындағы қиын-қыстау кезеңге қа­рамастан, ел астанасын көшіру ел тарихындағы батыл шешімдердің бірі деп ойлаймын. Оншақты жылда әлемді тамсандыратындай қала тұрғызудың сыры – ұлттың страте­гия­лық мақсат-мүддесінің айқын­дылығы мен халықтың ынтымақ-бірлігінде. Бұл елдің экономикалық және геосаяси мүддесі мен ұлттық стратегиялық мүддесі өзара үйле­сімділік тапқан жобалардың бірі. Неміс ғалымы Андреас Даум кез келген ел астанасының атқаратын негізгі қызметтерінің қатарына: әкімшілік, интеграция, символизация және ұлттық мәдени, тарихы орындарды, мәдени ескерткіштерді қорғауды атап көрсетеді. Ал аме­ри­калық зерттеуші Питер Холл аста­наларды қызметіне қарай бір­неше түрге бөледі: көпфункцио­нал­­ды астаналар (Мәскеу, Лондон, То­кио); ғаламдық астаналар (Вашинтон, Париж, Женева); саяси астаналар (Лиссабон, Катманду); суперастаналар (Брюссель, Аддис-Аббеба, Джакарта); бұрынғы астаналар; бұрынғы империялық астаналар және провинциялық ас­­та­­на­лар, т.б. 1999 жылы ЮНЕС­КО-ның шешімі бойынша, Астана қаласы «әлем қаласы» атағын ал­ғаны есімізде. Сонымен қатар, көп­те­ген әлемдік ақпарат құрал­да­ры Астананы ғаламдық астана ре­тінде тануда. Әлемдік деңгейдегі іс ша­ралар, ғаламдық мәселелер Ас­тана қаласында талқылануда, ше­шім­дерін табуда. Оған қазіргі кезде Астана қаласында өткізіліп жатқан ЭКСПО-2017 көрмесі нақты мысал бо­ла алады. Кез келген мемлекет ең алдымен астанасының әлеу­мет­тік-экономикалық даму жағдайына ерек­ше мән береді. Астана қала­сы­ның негізгі феномені – өзіндік сәу­леті мен көркіне сай қарқынды да­муын­да. Ал, әлемде Астана фе­но­­меніне ұқсас қалалар өте көп. Пре­зидентіміз Н.Назарбаевтың пікіріне сүйенсек, болашақта Астана Канада қалалары мен Сингапур қа­ласы секілді өмір сүруге ең қо­лай­лы қалалар қатарына енеді.
Сейілбек МҰСАТАЕВ:
– Астананы елдің орталығына кө­шіру әлбетте геосаяси әрі геоэ­ко­номикалық маңызы аса зор қа­дам. Ол тек соғыс жағдайында ғана емес, бейбіт өмірде де аса қажет. Қа­зақстанның жері кең-байтақ. Сон­дықтан мемлекеттік басқару тұрғысынан алғанда да маңызды. Алтай мен Атыраудың арасында ұшқан құстың қанаты талатын ұлан-ғайыр Ұлы Далада – Сары- арқа, Бетпақ дала, Жетісу, Ырғыз, Үстірт аймақтары, Арал мен Кас­пий теңіздері, Алакөл, Балқаш, Зайсан сияқты ондаған көлдері, Алтай, Алатау, Қаратау, Хантау, Жам­был сияқты толып жатқан тау­лары, Ертістен бастап Еділ, Жайыққа дейінгі аралықта қан­шама өзен-сулары бар. Осы Ұлы Даланы, киелі қазақ жерін ежелден мекендеген қасиетті Қазақ елі жатыр. Сондықтан Елорданың ел ор­талығында болуы қай жағынан ал­ғанда да тиімді, стратегиялық маңызға ие. Әрине, тарихта өзге елдер де астаналарын ауыстырып жат­қаны белгілі. Алысқа бармай-ақ, көрші Қытай мен Ресейді, туыс­қан Түркияны мысалға ке­л­тірсек болады. Бірақ Астана фено­мені еш­­бір салыстыруға келмейді, өз алдына бөлек, бірегей ғасыр жо­басы, құбылысқа пара-пар құры­лыс.
Құбаш САҒИДОЛЛАҰЛЫ:
– Посткеңестік елдер тарихында кеңістік пен аймақтағы қайта құ­рылымдау, ел орталығын ауыс­тыру бағытында Президент Н.Назарбаевтай батыл қадамға ешкім тәуекел етпепті. КСРО-дан тараған ел­дердің ішінде астана ауыстырған да жалғыз Қазақстан. Астананың ауысуы – ең алдымен тәуелсіз елі­мізге тарихи «Мен» идеясының, да­­­лалық дүниетанымның қайта оралуы деп ұғынған жөн. Алматы ке­зеңдік жағынан кеңестік, жа­ғ­ра­пиялық жағынан Латын Амери­ка­сы­ның көп елдерінің астаналары, Тбилиси секілді таулы аймақта қоныс бұйырған астана. Сөзіміз дәлелді болуы үшін Афины, Амс­тердам Лима, Гавана, Сингапур сияқ­ты қалалардың теңіздік-мұ­хит­тық сипатқа ие болып, өз ел­дерінің бет-бейнесін айқындап бер­генін ескерсек, кезінде Алматы тау, биіктік символикасын санаға сіңіргені мәлім-дүр. Алайда, Қазақ­стан таулы ел емес қой, ұлан-ғайыр даласы бар мемлекетпіз. Мен Бір­неше жыл бұрын АҚШ астанасы Вашингтонға ғылымдама тағы­лым­дамамен бардым. Вашингтон қа­ласының сәулет өнерінде әр түрлі ха­лықтардың, соның ішінде ита­лиялық қолтаңба менмұндалап кө­рініп тұрады. Қаланың жобасы нақ­ты философияға құрылған. Ва­шингтон көшелері шахмат тақтасы секілді бір-бірімен қиылыса отырып, елдің жүрегі ретінде Ақ үйді емес, Конгресс қоныс тепкен Капитол ғимаратын меңзейді. Яғни плюреализм мен демократияның бесігі Конгресс екенін айғақтайды. Сондықтан біздің Астана – елі­мізге, қазақы болмысымызға тән далалық символика, яғни кең­пейіл­­дік, дархандық, ақкөңілдік сияқ­ты төл қасиеттерімізге қан жү­гіртуі тиіс.
– Батыс пен Шығыс мәдениеті мен дәстүрін тоғыстырған Астана қа­ла­сының сәулеті мен келбеті ар­қылы тарихи жадымыздың көрінісін, қазақ ұлтының бет-бейнесін көруге бо­латындай. Жалпы айтқанда, Астана қазаққа не әкелді деп ойлайсыз?
Қарлыға НАҚЫСБЕКҚЫЗЫ:
– Астана – Еуропа мен Азияның кө­пірі. Қазақстан мен Астана атауы егіз ұғымға айналды. Қазақстанда болған кез келген шетелдік әріп­тестердің алғашқы айтары Астана қаласының сәулеті мен келбеті. Америкалық бір ғалым Астанаға сапары барысы жайлы: «Мен Астана қаласын аралау барысында Еуропа мен Азияға қатар сапар шеккендей сезімде болдым. Қала сәу­леті Батыс пен Шығысты жа­расым­ды үйлестіре білген», – деген еді. Ал Астана қазақ халқына не әкелді деген сауалға келер болсақ, ең алдымен, Астанаға қоныстану­шы­лар саны көбейді, мәселен, қала халқы 1997 жылы небары 287 200 адам болса, 2016 жылғы 1 мамырда­ғы статистикалық деректер бо­йынша 880 191 адамға жеткен. Екін­ші­ден, жаңа жұмыс орындары­ның ашылуы халықтың жұмыспен қам­тылуына мүмкіндік тудырды. Әсі­ресе, жастарға жаңа мүмкіндік­тер ашыл­ды. Үшіншіден, Астана қала­сы қазақ халқының жаңа мәдени-рухани ордасына, төртін­шіден, әлем­дік өркениет пен ғы­лым-бі­лім­нің жаршысына айналды. Сон­дықтан Астана жастарды жарқын бо­лашаққа жетелейтін қасиетті ме­кенге айналады деп сенемін.
Сейілбек МҰСАТАЕВ:
– Кез келген мемлекеттің бас­ты белгілерінің бірі – оның астана­сы­ның, елордасының болуы. Ел мен елорда – бір-бірінен бөліп-жару­ға келмейтін біртұтас ұғым-тү­сінікке айналып кеткен. Басқаша айтсақ, Париж десеңіз, Франция, Пекин десеңіз, Қытай есіңізге сап етіп түсе қалады. Міне, сол сияқты шетелдіктер Астана дегенде Қа­зақ­стан туралы көз алдарына елестете алса, миссия орындалды деген сөз. Яғни елорда – елдің визиттік кәр­тішкесі сияқты, имидждік роль ойнайды. Ал ондай деңгейге жету оңай шаруа емес. Мысалы, Аф­ри­кадағы көптеген мемлекеттердің астанасы тұрмақ, өзі туралы да көп адамдар біле бермейді. Себебі, олар­д­ың көбісі кенжелеп дамымай қал­ған, әлемде жағымды имид­ж­дері қалыптаспаған. Ал ондай жағымды имиджді қалып­тас­тыра­тын кім? Әрине, елдің халқы, әрбір аза­маты. Халқының әл-ауқаты арт­қан сайын білімі, мәдениеті, спор­ты, т.б. дамиды. Сөйтіп, талантты жастар, мәдениетті зиялы қауым, өнерпаздар, спортшылар өз елін әлемге танытады. Елімен бірге елордасының аты танымал болады. Сондықтан дұрыс түсінік болуы керек. Астана қазаққа не әкеледі деп күтіп отырмай, қазақ алдымен әлем­ге өзін-өзі танытуы керек. Ел­басымыздың рухани жаңғыру мен бәсекеге қабілетті болу туралы бар­шамызға талап қоюы тегін емес. Әр­бір қазақ өзінің игі ісімен, білі­мен, мәдениетімен, күштілігі­мен, талантымен және өзге де жақсы қасиеттерімен әлемге танымал болу­ға ұмтылуы керек. Құдайға шү­кір, әр салада әлемді мойындат­қан, Қазақ елінен шығып жатқан дүлдүлдер баршылық. Бірақ әлі де болса жеткілікті емес. Қазақтарды әлем кеңінен таныса, Қазақстанды да жазбай таниды. Қазақстан әлем­ге танымал болса, Астананың да аты дүниежүзіне дүрілдеп шы­ға­ды.
Құбаш САҒИДОЛЛАҰЛЫ:
– Бұған дейін астықты өңір мәр­тебесі болған Астана шаһары жалпыұлттық идеологияның құрамдас бөлігіне айналды. Астана идея­сының мәні – отарсыздануға жа­салған бетбұрыс, қазақтануға ба­ғытталған ұлы көш еді. Осының ар­қасында мемлекет құраушы ұлт­қа кең мүмкіндіктер туып, орысы көп Арқада ұлттық идеология үс­темдік алып, сан жылдар сіресіп қалған құлдық сананың көбесі сө­гіле бастады. Сондықтан Астана елор­да болғалы Тәуелсіз мемле­ке­тіміздің тарихында өрлеу басталды деуге толық негіз бар. Мәдени-өркениеттік парадигма тұрғысы­нан Астананың мән-маңызы қан­дай болмақ: Астана – қазақстан­дық Еу­ра­зиялық идеяны жүзеге асыру­дың темірқазығы, Алматы астана болып қала бергенде Еуразиялық ор­талық мәртебесіне сай бола алмас еді; кешегі КСРО-ның жүрегі Мәс­кеу болды, ал қазақтың бірге со­ғатын жүрегі, тәуелсіздігінің тіре­гі, жалпы Еуразияның кіндігі – Астана болуы керек; Астана сан ға­сыр езгіде болған еуразиялық түр­кілік өркениеттің жаңғыруы­ның басы болуы керек; әлемдегі ха­лық­аралық саяси, мәдени іс-ша­ра­лар өтетін орталықтар көбінесе АҚШ пен Еуропада, Шығыс Азия елде­рін­де шоғырланған. Бұлайша жағ­ра­пиялық орналасуы олардың өз мүд­десін көздеуден аса алмауына әке­ліп соғады. Ал Астана – Еу­ра­­­зия­ның орталығы болса, әлемде тепе-теңдік пен үйлесімділік сақ­та­лады.
Сонымен Астана идеясы қа­зақ­қа не берді? Біріншіден, Астана ауыс­тыру тоң болып қатқан қоғам­дық санаға қозғау салды, бітеу бұлақтың көзін ашты; Екіншіден, ұлттың бойындағы жасампаздық по­тенциалын жүзеге асыруға мүм­кіндік берді; Үшіншіден, елордамыз теріскей мен күнгейдегі Ресей мен Қытайдың қыспағынан қауіп­сіз аймаққа ту тігіп, тепе-теңдік сақ­тауға алғышарт жасады; Төр­тін­­шіден, қалың қазақтың көшін оры­сы басым солтүстікке бұру ар­қы­лы елдің тұтастығы бекемделіп, Арқа өңірі қазақтана түсті; Бесін­ші­ден, жаңа тәуелсіз Қазақстанның ұлт­тық элитасы қалыптасып, топ­та­са бастады; Алтыншыдан, Қа­зақ­станның тәуелсіз менталитетін, жаңа өмір салтын қалыптастырды. Жетіншіден, Астана – бүкіл елдің экономикалық, саяси-әлеуметтік және мәдени дамуының ұйытқысы, алға сүйрейтін локомотивіне ай­нал­ды. Аймақтар Астанаға қарап бой түзейтін болды, ал мәдени-қар­жылық орталық Алматымен бә­се­келестік орта түзді.
Сондықтан бүгінгі заман Батыс пен Шығыстың алтын көпірі іс­петті Астанаға бүкіл Еуразияның күн тәртібіндегі қыруар жұмыс­та­рын атқару миссиясын жүктеп отыр. Айналып келгенде, Астана – атақ-даңқ, мансап қуушылардың ортасына емес, ұлтты һәм мемле­кет­ті құрушылардың киелі ордасына айналуы тиіс. Астананың алыс-жақын көкжиектегі басты мис­­сиясы – айбарлы, салауатты һәм сауатты Қа­зақ ұлтының бар арманын өмір шын­дығына айналдыру.

Ғалым ЖҮСІПБЕК, дербес зерттеуші

Астана идеалист жас буынды қалыптастырды
Әдетте география дегенде ау­мақ­­тық, кеңіс­тік, климаттық, т.б. та­биғи факторлар ойға келеді. Алай­да, география мен сая­сат, саяси үрдістер ті­келей байланысты. Мысалы, Ба­тыс елдері уни­вер­ситеттерінде саяси география ма­мандығы мен арнайы кафедралар бар. Осы са­ла­дағы мамандар саясаттануға, халықаралық қа­ты­нас­тарға тікелей қатысы бар мәселелермен ай­на­лысады. Ас­тананың көшірілуі мен дамуы Қазақ­станның ғана емес, бү­кіл Орталық Азия, тіпті бүкіл пост Кеңестік ай­­м­ақ­тың саяси географиясына оң әсе­рін тигізді, көп­­теген позитивті үрдістердің қай­нар көзі болды деп ай­та аламыз.
Астана кеңестік емес, жаңа тәуелсіз дәуірдің ең үл­­кен символдарының біріне айналды. Шетелдік ма­­­ман­дардың да мойныдауынша, Астана жаңа Қа­зақ­стан­дағы ұлт және мемлекет қалыптастыру үрдіс­­те­рін­де өте үлкен роль атқарды. Жалпы, Астана жаңа тәуел­сіз Қазақстанның астанасы болған­дық­тан, Қа­зақстанның және жалпы Орталық Азия ай­мағы­ның сыртқы дүниемен интеграциясында өте маңыз­ды роль атқарды.
Тарихи деректерге сүйенсек, Ақмола мен Көк­ше­тау өңір­лері ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бастап Ре­сейден келетін переселендер көші үшін не­­гізгі ай­мақ­тардың бірі болып қабылданып, жер­гілікті ха­лық, қазақтар, өз жерінде жүйелі түрде ығыс­тыры­лып, аз­­шылықта айнала бастады. Одан кейінгі ке­зең­­дерде болған азамат соғысы, сталиндік ұжым­дас­тыру мен ашар­шылық, тың көтеру нә­ти­желерінде жер­гілікті ха­лықтың саны, тіпті құл­ды­рап кетеді. Аста­наның кө­шірілуі болса, осыншама уа­қыттан бе­рі азайған жер­гілікті халық санының кө­терілуіне ға­на жол аш­па­ды, сол өңірдің тез арада қайтадан қа­зақтың мәдени орталықтарының бі­ріне айналуына жол ашты. Себебі, Аста­наның көшуі өнер, мәде­ниет және білім орда­лары­ның даму нәтижесін берді. Осылайша бүкіл Еу­разия аймағында ондаған жылдар бойы асси­миляцияға ұшырап жатқан халықтар арасында қай­тадан плюреализм мен көптүрліліктің дамуына өте үл­кен сеп­тігін тигізді.
Сондай-ақ, Астана жаңа тәуелсіз Қазақстанның ас­­­танасы болғандықтан, Қазақстанды ғылым-бі­лім са­ласындағы ғаламдық үдерістермен байла­ныс­тыра­тын қала болды. Бұрынғы Кеңестер Одағы мем­­ле­кет­те­рінде кездеспейтін Назарбаев универ­ситеті сынды, ғаламдық деңгейде танымал көпте­ген мамандар жұ­мыс істейтін білім және ғылым ор­дасының негізі қа­ланды. Мысалы Гарвард уни­вер­ститеті про­фес­со­рының Қазақстанға, Аста­на­ға көшіп баруы жай ға­на құбылыс емес! Осылайша «интеллектуалды ландшафт» та өзгере бас­­тады.
Климаты соншалықты жайлы емес аймақта ор­на­ласқан Ақмоладан Астана сынды қала жасау, көр­кейту, тағы да қазақ халқының табандылығы мен тө­зімділігін көрсетті десе болады. Мемлекеттік ме­ке­­мелер Астанаға көшіп келген кезде істеген кейбір азаматтарды танимын. Жасағандары шынымен үл­кен ерлік. Әсіресе, жаңа ғана оқуын тәмамдаған, кейбірі шетелден білім алып келген жастарымыз өте үлкен та­бан­дылық пен төзімділік көрсетті. Жалпы, сол ал­ғаш буын ішінде өте үлкен идеалист азаматтар болды. Идеалист болмаса, ешкім қыста қақаған аязда отбасынсыз таңертеңнен кешке дейін жұмыс істей алмас.
Меніңше, Астананы көшірудің астарында мем­ле­кеттік органдарға елді алға сүйрейтін идеалист мем­­лекетшіл жастарды тарту идеясы да болған сияқ­ты. Жай­лы жерінен кеткісі келмегендердің көбісі Ал­маты­да қалып қойды. Астанада қазақтың идеалист мем­лекетшіл жас буыны – өзін анық көрсете алатын ор­та пайда болды десе де болады.

Дайындаған Айнара АШАН.