«Қазақ­стан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеумет­тiк мемлекет ретiнде орнықтырады» деп жариялаған Ата заңымыздың алғашқы бабы «оның ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары» деп басталуы бекер емес.

Демек, жер көлемі жөнінен әлемде тоғызыншы орынды алып жатқан кең байтақ елімізде атқарылар бар тірлік мемлекет­тің басты құндылығы саналатын адам игілігіне арналады. Баршаға бірдей тең мүмкіндіктер қоғамын құруды мақсат еткен еліміздің конституциясы сол игіліктерді қолдап, қорғайды. Солардың қатарында мүмкіндігі шектеулі жандардың құқын қорғау еліміз қол қойған БҰҰ-ның арнайы конвенциясымен, Ата Заңымызбен және Әлеумет­тік кодекспен рет­теледі.
Еңбек және халықты әлеумет­тік қорғау министрлігінің деректеріне сүйенсек, бүгінгі күні елімізде 732 мыңнан астам әр түрлі топтағы мүмкіндігі шектеулі адам бар. Олардың құқығын қамтамасыз ету және тұрмыс сапасын жақсарту жөнінде 2025 жылға де­йінгі кезеңге арналған ұлт­тық жоспар іске асырылуда. Елімізде мүгедектігі бар адамдардың құқығы мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету үшін әлеумет­тік қорғаудың көп деңгейлі жүйесі жұмыс істейді. Атап айт­қанда, әлеумет­тік жәрдемақылар мен төлемдер түріндегі мемлекет­тік көмек пен қолдау, тұрмыс-тіршіліктегі кедергілерді еңсеру үшін жағдай жасау, әлеумет­тік мәртебесін қалпына келтіруге, әлеумет­тік-тұрмыстық және қоршаған ортаға бейімделуіне бағыт­талған шаралар кешенін ұсыну, әлеумет­тік оңалту.
Салалық ведомство жанынан мүгедектігі бар адамдарды әлеумет­тік қорғау саласындағы үйлестіру кеңесі жұмыс істейді. Парламент депутат­тары, орталық және жергілікті атқарушы органдардың өкілдері, салалық департамент­тер басшылары қатысатын кеңес отырыстарында ерекше қажет­тіліктері бар адамдардың өмір сүру сапасын арт­тыру, медициналық көмек, білім берудің қолжетімділігі, жұмыспен, тұрғын үймен қамтамасыз ету және т.б. өзекті мәселелер талқыланды. Айта кетерлігі, үйлестіру кеңесіне қатысушылардың ұсыныстары негізінде мүгедектігі бар адамдардың құқығын сақтау және қорғау саласындағы қолданыстағы заңнаманы жетілдіру шаралары қарастырылып, тиісті шешімдер қабылдануда, яғни үйлестіру кеңесі мүгедектігі бар азамат­тардың өмір сүру сапасын арт­тыруға бағыт­талған шешімдер мүдделі мемлекет­тік органдардың қатысуымен жинақталған түрде қабылданып, көздеген нәтижеге қол жеткізер тиімді алаңға айналып отыр.
Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайту және қызмет көрсету сапасын жақсарту мақсатында биыл медициналық-әлеумет­тік сараптаманы сырт­тай өткізудің проактивті формат­тағы қанатқақты жобасы іске асырылуда. Мүмкіндігі шектеулі жандардың құқын қорғау мақсатында жүйені реформалаудың келесі кезеңі – 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап тәжірибелі дәрігерлер қатарынан тәуелсіз сарапшылар институтын енгізу болады.
Мүгедектігі бар азамат­тардың құқын қорғауға бағыт­талған шаралардың енді бірі – Әлеумет­тік кодекс күшіне енген былтырғы 1 шілдеден бастап мүмкіндігі шектеулі адамдарды әлеумет­тік қорғау, арнаулы әлеумет­тік қызмет­тер көрсету және әлеумет­тік қамсыздандыру саласындағы заңнаманың сақталуын бақылауды жүзеге асыратын мемлекет­тік әлеумет­тік қорғау инспекторлары институтының іске кірісуі. Биыл жыл басынан бері еліміздің барлық өңірінде әлеумет­тік инспекторлар мүгедектігі бар, мүмкіндігі шектеулі жандардың құқығын қорғау мақсатында 2,1 мыңнан астам тексеру жүргізген. Оның 528-і алдын ала бақылау, 511-і жоспардан тыс, 1087-сі прокуратура талаптары аясында жүргізілген. Мәселен, салалық министрліктің еңбек және әлеумет­тік қорғау комитеті Алматы қалалық департаменті мүгедектігі бар азамат­тың өтініші бойынша азық-түлік дүкеніне қолжетімділіктің болмауына қатысты жүргізген жоспардан тыс тексеру нәтижесінде кәсіпкерлік субъектісіне айыппұл салынып, әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Осы кезеңде әкімдіктер, жергілікті атқарушы органдардың бөлімдері мен басқармалары, мемлекет­тік мекемелер, арнаулы әлеумет­тік қызмет­тер көрсету және оңалту орталықтары, ауруханалар мен емханалар, шипажайлар, балабақша, мектеп, колледж, лицейлер, дүкен, сауда үйлері, банктер, «Қазпошта» АҚ филиалдары, полиция бөлімшелері, мәдениет үйлері, мұрағат­тар, мұражайлар, қоғамдық тамақтандыру орындары, қонақ үйлер, нотариустар, автобус парктері, авто және теміржол вокзалдары, әуежайлар, кітапханалар, спорт мектептері және басқалар мемлекет­тік бақылаумен қамтылған.
Өңірлердегі әлеумет­тік инспекторлардың айтуынша, қазіргі күні мүгедектігі бар адамдардың заңды құқығын қамтамасыз ету үшін әлеумет­тік инфрақұрылым нысандарын бейімдеу, кедергісіз орта қалыптастыру бағытында оң өзгерістер баршылық. Мүмкіндігі шектеулі оралдық азамат Ерген Бекарыстанов қалада ерекше қажет­тіліктері бар адамдардың өмір сүру жағдайын жақсарту шараларын іске асыруда ілгерілеу барын атап өт­ті. «Қаламызда осы тұрғыдағы жақсы істерді күн сайын байқауға болады. Киров саябағында жаяулар жолының бойында көру қабілеті нашар адамдарға арналған тактильді бағыт­тағыштар орнатылды, қала бойынша банктерге, әлеумет­тік маңызы бар нысандарға тиісті инфрақұрылым қамтамасыз етілді. Мүгедектігі бар адамдарға арналған тұрақ орындары, пандустар мен кіру топтары талаптарға сай жасалған. Жалпы қала бойынша инфрақұрылым нысандарын қолжетімділік өлшемдеріне сәйкестендіру жұмыстарының қолға алынғанына қуа­ныштымын», – деп өз ойымен бөлісті ол.

Дәрия БЕКЕТҚЫЗЫ