Мұхтар ЖАРЕКЕЕВ,«Бейнеу-Шымкент Газқұбыры» ЖШС, «Инжиниринг»
департаментінің жетекші маманы

---

Бүгінгі сұхбат иесімен кездейсоқ жағдайда кездес­пегенде, бұл әңгіме жалғасар ма еді, жалғаспас па еді. Танысқан бетте кейіпкеріміздің ой-толғамдары тартымды көрінді.

– Ауылдағы қария көшеде келе жатып, айналасы тап-тұйнақтай жиылған, зәулім болмаса да өз сүй­кімін жоғалтпаған кішігірім үй­ге қарап: «Мына үйде неміс тұ­рады-ау», – деген екен. Үйдің сық­пытына қарап, қай ұлттың тұ­ра­тынын жазбай таныған қарияның қан­дай түйсікке, яки нендей се­беп­ке сүйеніп бұлай деуінің астарында не жатыр деп ойлайсыз?
– Қарияның айтқан сөзінен өзге ұлттың қазақ танымындағы келбетін байқағандай болдым. Өмірлік тәжірибемде басқа ұлт өкіл­дерімен қоян-қолтық жұмыс жасағандықтан олардың өмір сүру дағдысына шолу жасап өтуім­нің реті келіп тұрғандай. Мә­селен, кавказдықтар нендей мә­селеге тап болса да салқын­қан­дылықты ұнатады. Ал сіз ай­тып отырған немістер уақытты бірінші орынға қояды. Олар үшін не жасалса да өз уақытында, сапалы, әрі нақты болсын. Одан кейін неміс халқы кез келген мә­с­елеге ғылыми тұрғыдан келеді. Бәл­кім, бұл немістердің қай са­ла­да болсын тәжірибесінің мол­дығынан болар. Оларды қандай сұрақпен мазаласаңыз да дәлелді, әрі нақты жауап беруге қабілетті. Түрік халқы мәселенің шешілуі­нің оңай жолдарын іздейді. Жобаларды іске асыру барысындағы нақты бір формуланы немесе ере­жені олар өздеріне бейімдеп алу­ға тырысады. Себебі, түрік хал­қына түйткілдің қалай ше­шіл­гені маңызды емес, жылдам, әрі жеңіл жолмен шешілгені маңызды.
– Қазақ халқының соңынан қал­май, осы күнге дейін еріп келе жатқан, өзге жұртқа шынайы, өзі­мізге өтірік көрінетін«жалқау» д­е­ген сөз бар. Абайдың «қазақтың өз­ге жұрттан сөзі ұзын» деуінің се­бебі осыдан ба деген де ой келеді. Жал­қаулықты қазақтың халықтық қа­сиетіне жатқызар ма едіңіз?
– Қазақтың қанына сіңген қа­сиет десем, артықтау болар. Бі­рақ мойындау керек, жалқау­лы­ғымыздың бары рас. Мұның бар себебін белгілі бір тараптан із­дегеніміз жөнсіз. Неге десеңіз, кей адамдар үшін «халықтық қа­сиетке» айналып отырған жал­қау­лықты тудырушы жеке индивид. Осы мәселеге тарихи тұр­ғы­дан келер болсақ, еріксіз өт­кен уа­қыт­қа көз саламыз. Қазақ – өз уа­қытына өзі қожа болып үйрен­ген ұлт. Оған әсер етуші фактор­лар­ға көшпенділікті, ата кәсібіміз мал шаруашылығын атап өтуі­міз­ге болады. Оның үстіне біз «асық­қан – шайтанның ісі» дей­тін халықпыз. Қандай жағдайға тап келсек те, өз уақытынан бұ­рын шешім шығарып, әрекетке көшу­ге үйренбегенбіз.
– Әлем халықтарының еңбек ету деңгейіне қандай баға бере аламыз?
– Біздің компанияның 50 па­йы­зы қытай халқының үле­сін­де. Олармен жиі, әрі тығыз ара­лас­қандықтан халықтық сипатын біршама танып қал­ған­даймын. Сонда байқағаным, қытайлар тап­сырылған жұмысты уақы­тын­да орындайды. Және бұл үшін тәуекелге жиі барады. Олар үзілісті азайтып, болмаса жұмыс­шы­лар күшін көбейтсе де істі уа­қытында бітіруді мақсат етеді. Бі­рақ сапаға аса мән бермейді. Егер неміс халқын қытай­лық­тар­мен салыстырар болсақ, не­міс­терде тиянақтылықпен қатар сапа бар. Іскерлік жұмыстарда немістерге ең алдымен сапа маңыз­ды. Ал қытайлар үшін уа­қы­тында жасауға мүмкіндік те бар, ресурс та бар. Бірақ жеделдету процесі кезінде сапаға назар бұрмайтынын байқаймыз. Біздің мекемеде өзге ұлт өкілдері құры­лыс ісіне көп араласпайды. Олар «умственный работа» дейді ғой, яғни жобалау жұмыстарымен ай­налысады. Осы тұста айтарым, еу­ропалықтарда мынандай бір қа­сиет бар: туындаған кез келген мә­селеге бейжай қарамайды. Жә­не оны қағаз бетіне түсіріп оты­рады. Мейлі, ол үлкен мәселе бол­сын, мейлі, бізге маңызы жоқ­тай көрінетін мәселе болсын, олар таңдап, талғап жатпайды. Тәртіпті сүйеді және оған бағы­на­ды. Айналамыздағы қай ха­лық­ты алып қарасақ та, арнайы бір жүйе бар. Сонысымен де олар ұтып отыр деп ойлаймын.
– Қазіргі қоғамдағы орын алып жатқан өзгерістер мен құбы­лыс­тарға көңіліңіз тола ма? Неме­се бойыңызға белгісіз бір сиқыр да­­рып жатса, нені өзгертер еді­ңіз?
– Қазір технологияның дамы­ған кезеңінде өмір сүріп жатырмыз. Мұндай құбылысты біз ғана сезініп, біліп жатқан жоқпыз. Бұл барша әлем халықтарына ор­тақ жетістік десек болатындай. Мә­­селен, қазір ұялы теле­фон­дар­дың сансыз түрі нарыққа шықты. Әсі­­лінде, мұны адамдар өз уақы­тын үнемдесін деп ойлап шығар­ған. Ал біз смартфонды пайдалану арқылы уақытымызды үнем­­деп, артық уақыт тауып жатырмыз ба? Мәселе осында болып отыр. Жо-о-о-қ, біз керісінше уақыттан ұтылып жатқан жайымыз бар. Ұтылғанда да қомақты есеппен есе жіберіп жатырмыз. Қалыптаспаған адамға бұл технология зиянын тигізуі мүмкін екен. Мұны отандастарымыз бы­лай тұрсын, шаңы­рағы­мы­з­дағы жа­қындарымыз дәлелдеп келе­ді.
– Еңбек етудің нақты формуласын жасап бере аласыз ба?
– Мен жобалау саласында 2007 жылдан беріп еңбек етіп ке­ле жатырмын. Осы аралықта түй­генім: біз жұмыс беру бары­сын­­да жалпылықты ұнататын се­кілдіміз. Еңбек етушінің дара­лығын, жекелігін сезіндіре алмайтындаймыз. Яғни қызмет­кер­ге артылар жауапкершілікті өз­деріне мойындата алмаймыз. Бәлкім, бұл біздегі басшылық не­месе ұйымдастырушылық қыз­меттің жүйесіздігінен болар.
– Жұмыс барысында қазақтіл­ді қазақтар мен орыстілді қазақтар арасынан қандай айырмашылық кө­ресіз?
– Үлкен айырмашылық бар. Мә­селен, орыстілді қазақтар өз­де­рін еркін сезінеді. Яғни олар кем­бағалдық санадан ада. Бұл жер­де қазақтілді мамандарға төмен баға беріп отырған жоқпыз. Білу бір бөлек, оны жеткізу бір бө­лек. Орыстілді мамандардың қа­зақтілділермен салыстырғанда артықшылығы осында болса керек. Басымнан өткен мына бір оқиға есіме түсіп отыр: екі жыл бұ­рын қазіргі мекемеге қызметке кел­генімде бізге орыстілді қазақ жі­гіті басшылық етті. Үйрен­ген­діктен болар, еш оғаштығы жоқ, қалыпты тұрғыда қабылдадық. Кейінірек жоғарыда ауысулар бо­лып, қазақтілді жаңа басшы кел­ді. Сол кісі келген күннен бас­тап, қазақылықтың иісі сезіле бас­тады. Сол күннен бастап, ең­сем көтеріліп, жұмысқа деген құл­шынысым артып, өзгеше бір күй кештім. Ұлттық рух пайда бол­ғандай. Өзің қазақ болған соң, қай жерде де қазақтың алда жүр­генін қалайсың. Мына қы­тай­лар алып держава болған­дық­тан өздерінің артында үлкен күш бар екенін сезеді. Жердің қай түк­пірінде болсын, ешкімнен қай­мыққан емес. Жұмыс бабында да солай. Кез келген жерде өз сөздерінің салмағы бар екенін тү­сінеді. Бүгінгі таңда олардың әлем халықтарының арасында оза шауып жатқаны осы сенім­діліктерінен болар деп те ойлаймын. Тура осындай сезім менде де жаңағы нағыз қазақы басшымыз тағайындалғанда пайда бол­ды.
– Қазақылықты қойып, жер бе­тіндегі күллі адамның бірі ретін­де жауап беріңізші: еңбек етуші жұрт ар алдында қаншалықты адал?
– Бұл халықтың әлеуметтік жағ­дайына тікелей байланысты. Мәселен, Еуропа халықтары ай­лықтарының белгілі бір мөлшерін қайырымдылық қорына жұмсап отырады. Тек, еуропалықтарға ға­на емес, африкалық, азиялық же­тім балаларға көмек көрсетеді. Әрине, олар мұндай қадамға ма­те­риалдық жағдайлары қабілетті болғандықтан барып отыр. Ал біз­дің қазақ қоғамындағы әлеу­мет­тік ахуал бәрімізге таныс. Осы орайда көкейде бір мазалы сауал тұрады: бүгінгі қазақ ар үшін жұмыс істей ме? – деген. Ай­лық үшін жұмыс істей ме? Ме­ніңше, бір айлыққа қарап отыр­ған ата-ана ең алдымен айлық үшін еңбек етеді. Ал екінші бір көз­қараспен қарасақ, бұл жеке ин­дивидтің өз қалауында. Ар үшін еңбек етсе де, айлық үшін ең­бек етсе де.
– Біз тұрмыстық ахуалымызды түзеу үшін қолдан келгенше да­мылсыз жұмыс жасауға тырыса­мыз. Жасап та жүрміз. Ал рухани жағдайымыздың жақсаруын ес­ке­ріп жатырмыз ба?
– Айналаға қарасақ, әйтеуір бір жаққа асыққан адамдарды кө­реміз. Ешкімнің артық уақыты жоқ. Тіпті, кей қазақтар жұмыс­тан босамайтындығы сонша­лық­ты, отбасына көңіл бөле алмай жүргені бәрімізге аян. Тағы да осы әлеуметтік жағдайға келіп тіре­леміз. Отбасын асырау керек. Ол үшін бел жазбай жұмыс істе. Бұл қазіргі қоғамдағы әр адам­ның­ парызына айналғандай. Осын­дай бір алақұйын өмірді ба­сынан кешіп жатқан қазақ кі­тап оқуға немесе бір мәдени орын­дарға баруға уақыт табады де­генге, шынымды айтсам, сене ал­маймын. Логикалық тұрғыдан да ақылға сыйымсыз. Рухани жағ­дайға келмес бұрын әлеумет­тік ахуалымызды реттеп алғаны­мыз жөн.
– Кітап көп оқисыз ба? Әлде, «әде­биетті тек сол саланың адамдары оқуы керек» деген түсініктегі қауымнансыз ба?
– Ол қауымнан емеспін. Бала кезімде біраз шығармалар оқы­дым. Сынып жетекшіміздің сөзі бар еді: « «Абай жолын» оқымаған қазақ – қазақ емес» деген. Ұста­зым­ның сөзі осы күніме дейін есім­нен кетер емес. Сол сөздің әсе­рімен көп оқуға тырыстық.
– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан Маржан ӘБІШ.