АҚЫН ЕДІ АЛДЫҢДЫ АҚБӨКЕНДЕЙ КЕСІП ӨТКЕН
02.06.2017
1585
0

Қайран Бекең! Аузын ашса, жүрегі көрінетін ақадал, періштедей азамат еді. Өмірден ертерек озып кетті. Жамбыл облысының Жуалы ауданында өмірге келген ақын Бектұрсын Тұрлыбековтің қазақ поэзиясында сөзсіз орны бар еді. Ойсырап қалды.
№1 Бауыржанның (Баукеңнің) ауылында туған Бектұрсын бүкіл қазақтың ту ғып ұстайтын Момышұлының да алдын көріп, батасын алған екен.

Бекеңмен оның жырлары арқылы, шағын кітабы дәнекер болып танысқан едім. 80-ші жылдары «Жалын» баспасынан «Бастау» деген атпен Қонысбай Әбі­лев, Нұртас Исабаев, Есенғали Раушанов, Әбубәкір Қайранов, Ордаш Кендірбаев, Рахат Наурызбаева, Қасымхан Бегманов, Шәмшия Жұбатова, Алпысбай Боранбаев, Әділғазы Қайырбеков, Бектұрсын Тұрлыбеков барлығы 11 ақынның жеке-же­ке кітаптары шықты. Қалтаға салып жүруге ыңғайлы. Редакторы – қазақтың талантты ақыны Өтежан Нұрғалиев. Сол кезде кітап шығаруға деген талап қан­дай қатал еді. Алдымен жабық рецензия жазылады. Сол жабық рецензияны қазір бүкіл қазақ мойындаған, қайтыс болғаннан кейін Мемлекеттік сыйлық бе­рілген, Қазақ елі гимнінің авторы Жұ­ме­кен Нәжімеденов жазыпты. Жұмекен аға әр авторға жеке-жеке тоқтала келіп, Бектұрсын Тұрлыбековтің өлеңдеріне оң баға беріпті. Онда былай депті: «Өзіндік үні, қолтаңбасы бар ақын. Тұрмыстағы кіп-кішкентай құбылыстарға жіті қарау арқылы өзінше пікір, ой тудыруға бейім. Бұл – шын суреткерлерде ғана болатын қа­сиет». Қазір оқысақ, Жұмекен Нәжі­ме­деновтің осы бір ауыз сөзінің өзі – алтынмен пара пар. Әттең, Жұмекен ағаның сол пікірін Бектұрсын марқұм білмей-ақ өмірден өтті-ау. Өйткені, жабық рецензия баспа қоржынында сақталады. Авторлар оны көрмейді. Бұл пікірді мен 2012 жылы жарық көрген Ж.Нәжімеденовтің толық шығармалары жинағының 7 томынан алып отырмын. (33 бет).
Белінен бір буылған «Бастаудың» 11 кі­табын Абай мен Фурмановтың қиы­лысындағы кітап дүкенінен қуана-қуана сатып алып, қайта-қайыра оқып шық­тық. Бұлар поэзиядағы біздің алды­мыз­да­ғы толқын. Біз деп отырғаным – Нұр­лан Мәукенұлы, Бауыржан Үсенов, Қай­рат Әлімбек, Есжан Айнабеков, Бей­біт Құсанбеков, Светқали Нұржанов, Мұ­ратбек Оспанов, Баян Бекетова, Гүл­нәр Салықбаева, Жәния Ералиева, Қа­зыбек Иса, Нұрлан Әбдібеков, Кәдірбек Құныпияұлы, тағы басқалар.
Мұратбек досым (қазір «Абай» журна­лының Бас редакторы) екеуміз кітап дүкеніне барып сатып алдық. 1-ші Алматыда тұратын Кенжегүл деген апайымыз бар еді. Сол үйге 7 троллейбусқа отырып бара жа­тып, «Бастау» деген атпен шыққан кі­таптарды алақанымызға салып, ең бір қа­дірлімізді, қастерлімізді қолға түсір­ген­дей қуанып, аялап оқып келеміз. Есен­ғалидың үзілдіріп үзбелеп, тізілдіріп тізбелеген жырларына, Әбіштің рухты шумақтарына, Шәмшияның нәзік лирикасына, Қасымханның табиғи талантына, Әділғазының әдемі өлеңдеріне тамса­намыз. Соның ішінде Бектұрсынның өз­геше жолы, өзіндік қолтаңбасын сол кезде ұнатып қалғанмын.
Кейін КазГУ-де оқытушы болып жүргенімде Бектұрсын немере ағасы Рахым Сатаевты іздеп келгенінде, өзімен жүзбе-жүз таныстым. Түрі сол «Бастау­дың» ты­сын­дағы суретінен аумайтын, бұйра ша­шы иірім-иірім болып келіп шо­шая қа­латын, өзі бір түрлі үркек, үрге­дектеу ақ­бөкен сияқты жігіт екен. Қол алы­сып, та­нысып, «Бастаудағы» өлеңде­рін біле­тіндігімді айтқанда, күлімсірей түсіп, қуанған нышан танытты. Содан бастап Қазақ телевизиясының әлеуметтік зерттеулер орталығында редактор болып жұмыс істейтін онымен қарым-қаты­на­сымыз басталып кетті. Бірде КазГУ-де, бірде радио-телевизия үйінде, бірде Жазушылар одағында кездесіп еменжарқын сәлемдесіп, қауқылдасып қалатынбыз.
Бекеңмен жақын араласуым – көрші тұр­ған кезіміз. Ғаділбек Шалахметов де­ген азамат көптің алғысына бөленіп, үй­сіз-күйсіз жүрген радио-телевидениеде істейтін қазақтарға «Экран» атты шағын жанұялық жатақхана салғызып берді. Сонда 3 подъезде, 5 қабатта Бектұрсынмен құдайы көрші болдық. Сол бірге тұрған күн­дерде ағалы-інілі адамдардай болып кеттік. Кейде ол біздің үйге келеді, кейде мен оның үйіне барамын. Жаңа жазған өлеңдерін оқиды. Мен де жаңа кітап­та­рым­ды сыйлаймын. Тіпті дәм-тұзымыз да араласып, ерекше сыйластық. Сонда бай­қағаным – Бекең бір періштедей пәк, аң­қау, аңғал, дүниенің бетіне қарамайтын жомарт, бала сияқты жан болып шық­ты.
Сол бір бірге жүрген күндерде Бек­тұрсынға арналған өлеңімді өз қағаз­да­рымның ішінен осы сөздерді жазған күні тауып алдым. Онда былай жазылған:
Сырлары бар ішкі алуан,
Білегіне күш толған.
Менің досым өзіңсің
Балконына құс қонған.
Адал әрі ақкөңіл,
Бірге өткіздім шақ небір.
Өзім үшін әйтеуір,
Өзіңменен тәтті өмір.

Бірге өткізсем күнімді,
Қабылдаймын сыныңды.
Әспеттейсің сөзбенен
Әсемқоңыр жырымды.

Орындығың тақтайын,
Жанар жүрек оттайын.
Мақтайсың кеп әлемде
Менен «ұлы» жоқтайын.

Сенсіз маған өмір бос,
Бар кезіңде көңіл қос.
Жатармыз жер астында,
Болып бізге кебін дос.

Сақта, құдай, бәледен,
Досым сенсің көреген.
Құрсағынан анамның
Туған мөлдір өлең ем.

От сезімді, ойлы едің,
Қайрап мені сөйледің.
Сындырмашы өтінем
Жүрегіңнің әйнегін!
Өлеңді оқып берген соң дос ағам көңі­лі аспандап, бір марқайып қалған. Риясыз ниеттен туған, бір сәттік көңіл-күй­дің, сырлас Бекеңді соншалық қадір­лей­тінімнің белгісі еді бұл.
Жуырда туған інісі, танымал сатирик-жазушы, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты Доқтырхан Тұр­лыбек­­пен жо­лы­ғып қалғанда: «Бекеңнің кі­та­бын шығар­ғалы жүрмін. Алғысөзін өзің жаз!» – деген еді. Доқтырханмен Серік Байхонов таныстырған. Кейіннен Бекең­нің інісі екенін білдім. Екеуміз кезіксек, Бекеңді қайта көргендей болып, Бекеңнің ғажайып қасиеттерін, мінезін еске алып ылғи да жасап қаламыз. Сол қолжазбасы қолыма тиді. «Зулаған күнмен жарысып» деп атаған бұл кітапқа Бектұрсын Тұр­лыбековтің өлеңдері мен балладалары енгізіліпті. Бірақ толық емес сияқты. Бе­кең анадан ерте айы­рыл­ған көрінеді. Қат­ты қиналып, қайғыр­ғанда, оған ақын­дық қонған екен.
Тентегіңе тіріңде ақыл ектің,
Жақсылыққа әрқашан жақын еттің.
Өлімің соққы болып қайғырғанда,
Толғандырып сен мені ақын еттің, –
деген шумақ соның айғағы…
Ол өзінің 50-ден аса бере ерте кететін ақын­дық тағдырын да болжағандай. Сон­­дықтан ба Алла Тағала оның көмейі­не:
Бүгін жоқ бұрынғыдай хал баяғы,
Бағынбай тұсауланып қалды аяғы.
Бір мезгіл бүр жарғанмен жапырақтар,
Бірі кеш, бірі ерте сарғаяды, –
деген өлең салды.
Бұл өмір не деген бір бұлдыр еді,
Бір сәтте құрап келіп, бүлдіреді.
Күліп тұрған кезіңде жылатады,
Жылап тұрған кезіңде күлдіреді, –
деген терең философиялық жолдарды ту­ғызған жанды ақын демей көріңіз. «Қуа­нышбек туралы баллада» деген шығармасында ауылдың қарапайым ада­мының бейнесін сәтті сомдаған. Ол өлең­нің түйініне ерекше мән берген.

…Біреу ұтып, біреулер ұтылады,
Қалай адам тағдырдан құтылады.
Ол жатқан төбешікке шыққан «шашты»,
Шаштараз – күз жылда бір сыпырады, –
деген түйіндеуіндегі көркем теңеу көз тойдырады.
Биікте көп тұрамысың, жапырақ,
Сен де жердің құрамысың, жапырақ.

Ұмыт енді ойын бағын, жапырақ,
Өмір заңын мойындаған, жапырақ.

Ұшарыңда жыладың ба, жапырақ,
Сәттік өмір сұрадың ба, жапырақ.

Келесі жыл табылмайсың, жапырақ,
Жердің түсін қабылдайсың, жапырақ.

Жасай түсіп күн көріп қал, жапырақ,
Қош айтысып үлгеріп қал, жапырақ.

Неге сонша қамығасың, жапырақ,
Аппақ қарды жамыласың, жапырақ, –
деген өлеңінде Бектұрсын ақын өзінің ға­на емес, өзгенің де, тіпті бүкіл адам ба­­­ласының жапырақ-тағдырын жазып отырғандай көрінеді маған. Ішкі ұйқасқа құрылған, оқыған сайын өмір тылсым­ның жаңа бір, жарқын бір парағын аудар­ғандай әсер алатын мұндай мағыналы өлең­дер Бек­тұрсын кітабының көп тұсы­нан Ақбөкен­дей алдыңды кесіп өтеді.
Жалпы, ақын – табиғатында ерекше жаратылыс. Ол не жазса да өзінің өткен, көр­ген, тіпті өтпеген, көрмеген тағдыр жо­лын жазып кетеді. Бұл табиғи талант­тарға ғана тән.
Түндерім көп ой іздеп жата алмаған,
Жыр жазуға Абайдан бата алмағам.
Ақындар көп кезінде мың аталып,
Өлгеннен соң есімі аталмаған.

Соны ойласам, зіл салмақ батар маған,
Жыр жазуға Қасымнан бата алмағам.
Ақындар аз өлген соң даңқы шығып,
Тірісінде көбірек аталмаған.

Жанымды менің жырға бөлегендер,
Бөлек еңдер әлі де керек еңдер.
Мәңгі қалар өлгенде Мұқағали,
Өлмеңдерші тым ерте Төлегендер, –
деп ақындар тағдыры туралы терең тол­ған­ған Бектұрсын ақын көзі тірісінде өз ба­ғасын ала алмай кеткендердің бірі. Оның бірінен-бірі асатын әсем өрілген жыр­ларын оқып отырып, оның өзімен қайта қауышқандай әсерде болдым. Өлең­нің құдіреті де осы болса керек.

Бауыржан ЖАҚЫП,
ақын, Мемлекеттік «Дарын» сыйлығының,
М.Мақатаев атындағы сыйлықтың лауреаты.

ПІКІР ҚОСУ

Ваш адрес email не будет опубликован.

Пікір