Парасат пен парыз
Құлбек Ергөбек,
филология ғылымының докторы
Бір кездері «Жизнь замечательных людей» сериясымен жарық көретін ғұмырнамалық шығармалардың қатарында қазақтан шыққан тұлғалардың, қайраткерлердің өміріне арналғандары сирек еді. Кейіннен аталған серия бойынша Мәскеудегі «Молодая гвардия» баспасынан қазақтың айтулы азаматтарының өмірін зерттеген біраз (Шоқан, Сәкен, Қаныш, т.б.) деректі ғұмырнамалық туындылар жарық көрді. Кешегі болмысы бөлек ұлт перзенттерінің өнегелі істері мен ғибратты ғұмыры баршамызға үлгі болды. Қазір «Жизнь замечательных людей» сериясы «Өнегелі өмір», «Тамаша адамдардың өмірі» деген атаумен шығып жүр. Өткенімізге үңіле отырып, ертеңімізге көз тастасақ, бүгінгі жарыққа шығып жатқан шығармалар келешек ұрпаққа мұра болып қалатыны белгілі. Осы орайда «Тамаша адамдардың өмірі» сериясымен шыққан шығармалар жайлы филология ғылымының докторы, әдебиет сыншысы Құлбек Ергөбекпен әңгімелескен едік.
– Бізде «Тамаша адамдардың өмірі» сериясымен кітап шығару мектебі қалыптасты деп айта аламыз ба?
– Бұл өзі кешеге дейін М.Горький негізін қалаған серия деп келдік қой.
Шындығында, ХІХ ғасырда Поляков секілді әдебиетші қалыптаған дүние болатын. Өз басым «ЖЗЛ» сериясы өнімдерін раритеттік басылым ретінде алғашқы кітабынан «би тәңірісі» атанған, «Қазақ ССР-і халық әртісі», екі мәрте Социалистік Еңбек Ері «Галина Улановаға» (кездесіп әңгімелескенмін) дейінгі өнімдерін мүмкіндігінше алып, Түркістанда ұйытқы болып ашқан «Түрік тілдес халықтар кітапханасында» сақтап келемін. Өзімді бұл серияның қатардағы оқырманы ғана емес, проблемаларын жан-жақты қаузап жазумен келе жатқан жанашыры санаймын.
– Оған нендей себеп, аға?
– ХХ ғасырдың 1978 жылы жастар газетінде қызмет етіп жүріп «Өнегелі өмірге кең өріс…» // «Лениншіл жас», 11 қазан, 1978 ж.) аталатын проблемалық мақала жаздым. Мақалада тап осы өзің айтып отырған мәселені көтерген екенмін. «ЖЗЛ» сериясы бойынша «Молодая гвардия» баспасынан жарық көрген Т.Кәкішевтің «Сәкен Сейфуллин», И.Стрелкованың «Друг мой, брат мой…» (Ш.Уәлиханов), «Вожаки комсомола» секілді деректі, деректі ғұмырнамалық шығармаларға шолу жасай келе осы серияны неге Қазақстанда қалыптастырмасқа деген пікір айтылады. Қазақтан шыққан тұңғыш елші, «Темірқазық» журналын шығарған Нәзір Төреқұлов, «Түркістан республикасын» басқарған, «Ақ жол» газетін шығарған Сұлтанбек Қожанов, Ғанимен жарыса жастар жетекшісі болып жалындап шыққан, Тимерязев академиясын бітірген тұңғыш қазақ Садықбек Сапарбеков секілді бірсыпыра қайраткерлер есімі аталады. Өзбекстанда аты аталған адамдар жайында мақалалар, тіпті кітаптар жарық көрген, біз неге олардың атын атауға қорқамыз деп те жіберіппіз. Олардың әлі ақталмаған кезі. Шамасы әкедей әзіз Бейсекең – Бейсембай Кенжебайұлымен, документалист жазушы Жүсіпбек Арыстановпен жиі әңгімелесудің әсері, әйтеуір Қазақстанда атын атауға болмайтын, әлі толық ақталып жетпеген аяулы адамдар, айтылмай жабық жатқан тұлғалар жайында өзің айтқан «ЖЗЛ»-дің қазақша сериясын ашып неге деректі, деректі ғұмырнамалық кітаптар шығармаймыз? Неге деректі әдебиет саласына маманданбаймыз? Алдымен қазақша жазып бастырсақ, кейін Мәскеуден «ЖЗЛ» сериясымен шығармаспыз ба деген сауалдар тастаппын ортаға. Тиісті орындардан «мынауың не, қарағым-ау?» – деген ескерту естідік. Ұлттық мәселе көтерсең басыңнан сипай қоймайтын кез ғой ол.
Сәл кейіндеу қазақ әдебиеті деректі, деректі ғұмырнамалық шығармаларға бетбұрыс жасады. Әлгі аты аталған шығармалар қазақ тіліне аударылып жарық көрді. Жаңадан осы арнада деректі дүниелер туа бастады. Дейін жазылғаны бар, кейін туғаны бар, деректі, деректі ғұмырнамалық әдебиет өріс ала бастаған соң «Өнегелі өмірдің» өрісі қандай?» («Қазақ әдебиеті», №33 (1851), 15 тамыз, 1986 ж.) «Ғұмырнамалық проза және кейіпкер парасаты» («Жұлдыз», №1, 1989 ж.), «Естелік – рухани ескерткіш» «Қазақстан коммунисі», №1, 1991 ж., «Ертеңге бастайтын жол…» («Қазақ әдебиеті», №4 (2234), 24 қаңтар, 1992 ж. «Бір кітап және бірегей серия…» («Қазақ әдебиеті», 1994), «Жалғасын күтер жақсы іс» атап бұл саланың мәселесін сыртқы жанрлық жүйемен шектелмей, ішкі құнары, кейіпкер жанын ашу мәселесіне дейін барып, талдап әңгіме еттік. Көңіліміз толғаннан, толмаған сәт көбірек қаузалды. Сын көбірек айтылды. Өйткені, серия әлі қазақ әдебиетінде қалыптасып жетпеген болатын. Кейін баспагер Жарылқасын Нұсқабайұлы өзі басқарып отырған баспадан естеліктерді арнайы серияға айналдырып, бірсыпыра кітап шығарды. Өзіміз айтып отырған «ЖЗЛ» өнімдерінің бірсыпырасы естеліктер ғой. Жарылқасын Нұсқабайұлының бұл баспагерлік әрекеті құп жарасып, серияны нығайта түсті. Тіпті, жарық дүниеден ертерек көшіп, бақилыққа аттанған, өзі ғана емес, көзкөргендер қатары да селдіреп қалған әдебиет қаламгерлері, қоғам қайраткерлерін де ыждағаттылықпен «тірілтті». Бастау сәтіндегі екпініне қарап естеліктер сериясы орыс әдебиетіндегі екі айналыммен жарық көрген «Литературные мемуары» сериясы секілді жөндем жүйе түзер деген ойда болған едік. Өкініші, соңғы кезде бұл серия бойынша кітап шығару тоқтап қалды. Бұл дұрыс емес. Нұрмахан Оразбеков «Ғибратты ғұмыр» атап «Қазақстан» баспасынан серия жасақтап «Шоқан Уәлиханов» (Ж.Бейсенбайұлы), «Нәзір Төреқұлов» (Т.Мансұров), «Сұлтанбек Қожанов» (Б.Қойшыбайұлы), «Төлеген Тәжібаев» (М.Асылбеков), «Райымбек Сейтмет» (Ә.Сығай) секілді бірсыпыра кітап шығарып, серияның бұғанасын ғана бекітіп қойған жоқ, іргесін де кеңейтті. Өкініші, тау өзеніндей арқырап, сарқырап басталған бұл серия да соңғы кезде ақабадай сиырқұйымшақтанып барып сарқылып тоқтады. Әдебиетсүйермен ректор Ғалымқайыр Мұтанов ҚазҰМУ баспаханасынан «Өнегелі өмір» сериясын жасақтап елуге тарта деректі, деректі ғұмырнамалық кітап шығарды. Серияның бұрынғы талпыныстары бақилыққа көшкен ірі тұлғалар өміріне арналса, университет өзінің көзі тірі даңқты түлектері жайында да әп-әдемі деректі дүниелерді қалыптап келеді. Серияның 25 кітабын жиып алып «Тағдырлар толғамы» («Ақиқат», 31 сәуір, 2014 ж.) атап журнал бетінде арнайы талдап сөйлегенім де бар. Баспагерлерді кезіндегі партократтар өмірін қаузау мен жалған бедел қуалап кітап шығарудан сақтандырдым. Ғұмырнамалық кітап бүгін бар да, ертең жоқ – мемлекеттік қызметкерге емес, қазақ халқының мәңгілік перзенттеріне арналуы жөн!
Бір қарағанда, өзіңіз айтып отырған «ЖЗЛ» қазақ әдебиетінде қалыптасты деуге де болады осымен. Өкініп айтарымыз – біздің баспагерлік ісімізде белгілі бір жүйе бола бермейді. Содан да жақсы басталған іс сәтті сабақталмай, белгілі бір межеге жетер-жетпесте аяқсып қала береді. Бұл баспагерлік мәдениеттің төмендігі. Министрлікте баспагерлік саясаттың дұрыс жүрмей отырғанын көрсететін жәйт. Бірақ оған қарамастан қазақ қаламгерлері елімізге еңбегі сіңген тұлғалар жайында деректі, деректі ғұмырнамалық кітапты тынбай жазып жатыр, жазылған еңбек арнайы серия құрамаса да, түрлі баспадан кітап болып тоқтаусыз жарық көріп жатыр. Соңғы кездері жарық көрген бір жақсы ғұмырнамалық дүние деп Сұлтан Хан Аққұлұлының Шымкентте басылған «Әлихан Бөкейхан» аталатын екі кітаптан тұратын еңбегін атар едім.
Соңғы кезде деп қалдық па? Кейінгі жылдары Москвадағы «Молодая гвардия» баспасынан М.Сәрсекенің «Қаныш Сәтбаев», «Евней Букетов», Е.Сыдықовтың «Шәкәрім», Ж.Бейсенбайұлының «Шоқан Уәлиханов» аталатын қай жағынан алып қарасаң да, барынша лайықты ғұмырнамалық шығармалары жарық көрді. Кең таралымды жарияланымды қазақ әдебиетінің үлкен табысы деп қараймын. Сол сияқты, серияның да абыройын көтеретін еңбектер деп білемін.
«Өнегелі өмір» сериясының өріс алуына орай, осы саланың өзбек, қарақалпақ, татар, башқұрт әдебиеттеріндегі өрісін байқастап «Топдиму йуқотмадим» (Таптым, алайда жоғалтпадым) («Егемен Қазақстан»), «Адам бекерге жасамайды» («Ана тілі», №49 (1150), 2012 ж.) секілді мақалалар жарияладым.
Демек, «ЖЗЛ» сериясын орыс баспаларынан бастап, түрік тілдеріндегі, қазақ тіліндегі өріс, өркенін бақылап, қадағалап, мақала жазып, тіпті тұтас кітапта («Баянғұмыр», 1992 ж.) талдап келе жатқан жайым бар. Тұлғаларға тағзым сипатында жарық көріп келе жатқан еңбектер легі қуандырады. «Өз ұлын, өз ерлерін ескермесе, Ел тегі қайдан алмақ кемеңгерді!?» деп Ілияс Жансүгіров айтқандай, өз кемелімізді кемеңгер тұтып атқарылып жүрген ісіміз кісі сүйсінерлік. Дей тұрсақ та, осы деректі, деректі ғұмырнамалық кітап өнімдерін шашыратпай министрлік бір баспаға байлап берсе, тіпті ғанибет болар еді-ау деп ойлаймын.
– Адам болмысын ашу, ішкі жан дүниесін зерттеу, оның ерекшелігін тану оңай шаруа емес қой. Біз сол тұлғалардың, қайраткерлердің жаратылысын қаншалықты аша алдық?
– Өзің айтып отырған «ЖЗЛ» әлемдік серия. Рас, советтік кезеңде жарық көрген кітаптарында туындыгерлер кейбір қайраткерлерге кеңестік кезең өлшемімен қарады. Содан да серияның біраз өнімі революционерлер өміріне арналды. Айталық, Раиса Островская «Николай Островский» аталатын кітап жазды. Радий Фиш «Назым Хикмет» туралы кітап жазды. Бірі естелік, келесісі күнделік аралас толғам. Жалпы, «ЖЗЛ» өнімдері мемуар, ғұмырнамалық очерк, естелік, күнделік, эпистолярия секілді болып келеді. Мәселе қандай форматта жазылғанында емес, қалай жазылғанында, әрине. Ғабең жарықтық, Мүсірепов, айтар еді: «Шығарманың атын «Әзірет Әлі» атасаң да, кейіпкеріңнің жанына үңіле алмасаң, жазушылық шеберлік таныта алмасаң бәрі бекер…», – деп. Ғабең айтқандай, кейіпкер жанына үңілу – жалпы «ЖЗЛ» өнімдерінде аздау, біздің авторларда тіпті жадаулау деп ойлаймын. Бәлкім, сондықтан да шығар, кезінде «Ғұмырнамалық проза және кейіпкер парасаты» («Жұлдыз», №1, 1989 ж), «Естелік – рухани ескерткіш», «Қазақстан коммунисі», №1, 1991 ж.,) атап мақала жазғанмын. Кейіпкер жанына терең бойламасаң – әдебиет жоқ. Мейлі ол деректі, деректі ғұмырнамалық әдебиет болсын, мейлі ол таза көркем туынды болсын, бәрі бір өлшем – жан-жақты тұлғаланған образ болуы керек. Образ болуы үшін – кейіпкеріңнің сырт тұлғасын емес, ішкі жан-дүниесін бере білуің керек. Кейіпкер адам. Адамның жан дүниесі адами аңсардан, арманнан, адасулардан, ішкі қайшылықтардан, содан туындайтын күйзелістен тұрады. Деректі, деректі ғұмырнамалық әдебиетте де бетке аларың осы болуға керек. Тамаша жазушы Ирвинг Стоунның Ван Гог, Д.Лондон, Микеланджело, Ч.Дарвин, Ю.Дебс туралы шығармаларының әлемдік классика саналатыны, Андре Моруаның Бальзак, Дюма, Гюго туралы ғұмырнамасының оқылатыны жазушы-кейіпкерлерінің жанына үңіле білушілік. Смирновтың «Бресть қамалы» қарапайым жазбасының жауынгер жанына үңіле алуымен ерекше, Д.Н.Граниннің «Обратный билет», «Зубр», «Клавдия Вилор» секілді деректі шығармалары нәзік психологизмімен бөлек тұрады, В.Шкловскийдің «Лев Толстой» ғұмырнамасындағы ойшылдығы, И.Андрониковтың «Лермонтов: поиски и находки» аталатын ғұмырнамасындағы дерек тапқыштық кісіні баурайды. Айта берсе алдымызда үлгі көп-ақ. Көбі соның кейіпкер жанына үңіле білушіліктен бастау алады. Архивтік деректің дәлелді болуы, ойшылдық қарапайым жанр туындыларының әруағын аспандатып жібереді емес пе?! Ольга Коваликтің «Галина Уланова» аталатын шығармасында балет жолына түскен жас арудың перзент көру, ұрпақ сүю әлде биден бақыт табу жолайырығындағы қиналысы мені баурады. Отан соғысы жылдары Алматыға ығысып келіп, бірсыпыра уақыт тұратын «би құдіреттің» ұлтымызға, қазақ өнеріне қатысты сәттері де көңіліңді құрсан етеді. Ольга Коваликтің кітабы Галина Сергеевна туралы жалғыз шығарма емес. Бұрын америкалық фотожурналист Альберт Канн «Улановамен өткен күндерім» аталатын кітап жазған болатын. ХХ ғасырдың сексенінші жылдары Академиялық мемлекеттік үлкен театр (ГАБТ) гастрольдік сапармен Алматыға келгенде Галина Сергеевнамен сұхбаттасу үшін журналист райында дайындалу процесінде олардың бірсыпырасымен оқып танысқанмын. Бұрынырақ «Жизнь в искусстве» сериясымен арнайы деректі кітап жазылған. Виктор Шкловскийдің әлгі сериямен жарық көрген «Сергей Эйзеншштейн» аталатын ғұмырнамалық шығармасында да қазақ халқына деген құрмет байқалады. ЦГАЛИ-де (Орталық мемлекеттік әдебиет және өнер архиві) Виктор Борисович Шкловскийдің жеке архивтік қорында жұмыс істегенмін. Олар жайында «Қазақ әдебиеті» газетінде «Могиканның соңғы жұрағаты…» атап мақала жазғанмын.
– «Жизнь в искусстве» сериясы туралы айтып қалдыңыз…
– «ЖЗЛ»-мен табиғаттас тамаша серия. Ол да деректі, деректі ғұмырнамалық еңбектер сериясы. Айырмашылығы – бұл серия өнер адамдары тағдырына арналады. «ЖЗЛ» сериясынан біздің бірсыпыра қаламгерлеріміз ұлт тұлғаларын көтеріп деректі, деректі ғұмырнамалық кітаптар шығарғаны жұбаныш. Алайда, «Өнердегі өмірлер» сериясы бойынша деректі, деректі ғұмырнамалық еңбек шығара алмай жүргеніміз кемшілік. Жазушы Сара Ләтиеваның өнердегі «Чудомыз» (Ғ.Мүсірепов) – Күләш Байсейітова тағдырынан жазылған «Бұлбұл» аталатын туындысы, Зәкір Асабаевтың Ермек Серкебаев тағдырынан жазылған «Маэстро» аталатын кітаптарын аударып ұсынса, көзін тауып әлгі сериядан шығарса деп армандаймын.
– Бұл бағытта бұрын талпыныс жасалмаған ба?
– «Өнер» баспасы ашылған жылдары Ш.Жиенқұлова, Қ.Байсейітов, Қ.Бадыров, Е.Өмірзақов, Б.Римова, А.Тоқпановтың естелік кітаптары жарық көрді. Р.Нұрғалиевтің Ж.Шанин туралы, Т.Жұртбайдың Қ.Қуанышпаев жайында жазған ғұмырнамасы, М.Төлебаев, С.Қожамқұлов өзге де айтулы дарындар жайында ұйымдастырылған естелік кітаптары кезіндегі жақсы бастама болатын. Аяқсып кеткені өкіндіреді.
– Бізде «Тамаша адамдардың өмірі» сериясымен кітап шығару жолында үлкен талпыныстар жасап, бүкіл ғұмырын арнауға даяр адамдар аз секілді. Осының себебі неде?
– Жоқ демейік. Бар. Бар дүниемізді ғұмырнамалық әдебиет сериясына айналдыра алмай отырсақ ол баспагерлік мәдениеттің төмендігі. Кітап шығаруды жоспарлай білмейміз. «Өнердегі өмірге» келетін болсақ, кезінде Өзбекәлі Жәнібек «Қазақтың ұлттық киімі» туралы кітап жасады. Слайдтарын Алманияда жасату керек болды. Баспа қиналды. Баспа қиналған соң автор қиналды. Кітап көп кедергімен бірсыпыра жылдарға кешеуілдеп жадап-жүдеп жарық көрді. Ө.Жәнібектей қайраткер этнологтың өнер жайлы кітабы әбіржіп, жадап-жүдеп жарық көруінің өзінен-ақ бірсыпыра сырды аңғаруға болады. Серия өнімдері тарихи суреттермен безендірілуге тиісті. Ол қымбат. Министрлік серияның маңыздылығын емес, алдымен қымбатқа түсерін ойлайды да кейінге шегере береді.
Әйтпесе, «Өнер» баспасы «Өнердің ықшам тарихы» атап, әлемдік өнер тарихын, суретшілердің көркем альбомдарын шығара бастаған еді. Тәуелсіздік алумен ол да тоқтады.
Мұхтар Құл-Мұхаммед Райымбек Сейтметов, Сәбит Оразбаев сынды тарландарымыздың ғұмырнамасын серияға айналдырып кітап етіп жариялады. Сапалы дүние болатын. Бүгінде ол серия да көзге түсе бермейді…
Қысқасы, біз қандай да серияны ұлт тарихына, ұлт тағдырына сабақтастыра отырып жүйелі жоспарлауды, үзіп-жұлқымай жүйелі жарыққа шығаруды ойлауымыз керек. Бар мәселені бүгінмен шектеп, баспагерлік қызметімізді бүгін ат үстінде жүрген азаматтарды дәріптеуге ғана арнасақ, тәуелсіздікке тар кезеңнен тарығып шыққан, зарығып жеткен ұлтымыздың тарихын ұмытқанымыз, онда ертеңгі ұрпақ үшін, еліміздің, мемлекетіміздің ертеңін кемелдендіруге жұмыс істемеген болып шығамыз.
– Адам тағдырын ашуда, шындықпен бетпе-бет келуде ұлттық менталитетіміздің тигізер әсері қандай? Ал осы мәселеге басқа ұлттар қалай қарайды? Мәселен, орыс халқы бұған өте сезімталдықпен, шыншылдықпен, ерекше жауапкершілікпен қарайтын секілді. Бүгінде қазақ ғұмырнамалық шығармалары кемеліне келген уақыт десек те, әлі де аражігін ажырататын мәселелер аз емес сияқты. Осы туралы пікіріңіз қандай?
– Әңгімеміз сериялық еңбектерге қарай ойысқан секілді. Өзің айтып отырған «ЖЗЛ»-да «Жизнь в искусстве», «Литературные памятники», «Литературные мемуары», «МСП», т.б. толып жатқан сериялық еңбектер жүйесі бар орыс әдебиетінде. Кешегі кеңестік кезеңде болған, бүгін де бар. Жалғасып жүйелі түрде шығып келеді. Әрқайсысының өз ерекшелігі бар. Бірін-бірі қайталай қоймайды. Соның дені естелік, эссе, эпистолярия, күнделік дегендей мемуарлық әдебиеттің ішкі жанрларынан тұрады. Ғұмырнамаңыз да сол! Мемуардан тамыр тартады. Мемуар – шыншыл болуы керек. Қазақ әдебиетіндегі мемуар саясат соғып кетеді. Содан да автордық ақиқат сөзінен гөрі заманаға «күйлеуі» басым шығып, шығарманың бәсін түсіреді. Естелік – рухани ескерткіш. Әңгіме жоқ. Әдемі анықтама. Алайда, естелік айту үшін (жазу үшін) – кісілік мәдениет, әдеби әдеп керек. Әдетте біз өзге (тұлға) туралы айта бастап, өз жайымызды күйттеп кетеміз. Әйтпесе, кейіпкерімізге шаң жуытпаймыз. Адами кемшілігін көрмейміз, көргіміз келмейді. Содан да қолдан құдай жасаймыз. Жалпы, кемшіліксіз жұмыр басты пенде болмақ емес (бір Құдайдан өзге). Кейіпкеріңіз өз заманына тән кемшіліктерімен көркем. Онсыз әдебиеттегі «бірыңғай теорияға» ұрынамыз да шығамыз. Жазушы шеберлігі дегеніміз не? Керекті жерінде кемшілікті кейіпкерді көркем образға айналдыру жолында қалауын тауып қалай білуі. Бахтиннің кез келген жазушы өзі өмір сүрген қоғамның тұтқыны. Оны «тұтқыннан» әдебиетші шығарады деуінде үлкен мән бар. «Л.М.» сериясы бойынша ХҮІІІ, ХІХ, ХХ ғасыр тұлғаларының мемуарлық әдебиеті түгелге жуық жарық көрді. А.С.Пушкиннің әсіре қызбалығы, Ф.М.Достоевскийдің құмарпаздығы, И.С. Тургеневтің бикештерге келгенде «әлсіздігі» (Л.Н.Толстоймен арасы), «Ақын болу өз еркің, Азамат болу міндетің!» дейтін Некрасовтың патшаға жағынып халықты қырғынға ұшырататыны (К.Чуковский «Поэт и палач»), баспаханасын иемденіп алу үшін ғана ерінен ажыратып Панаеваға үйленетіні, карта құмарпаздығын сол серияның естелік әдебиетінен оқып білдік. Бірақ ұлы тұлғаларға деген біздің ықыласымыз суыған жоқ. Вересаевтың Пушкин, Гоголь туралы, Сергеев-Ценскийдің Пушкин туралы шығармалары ұлы кейіпкерлерінің «пендешілігін» көбірек қаузайтын
туындылар. Бірақ одан ұлы жазушыларға түсіп жатқан көлеңке тағы жоқ.
Олай болса, бүгінгі әңгімеге тамызық болған деректі, деректі ғұмырнамалық әдебиетте ұлы тұлғалардың образын жасау жолында оларды өмірде болған, басынан өткен кемшіліктерді жасырып жабу емес, асқан шыншылдықпен айта отырып, аса шеберлікпен тұлғалау шарт екен. Сонда һәм өмірдегі шындыққа, һәм көркемдік шындыққа жетеді екенбіз.
Бүгінгі таңда көркем әдебиет бағдарынан адасып тұрған, оның ақ-қарасын ажыратып, бағыт беретін эстетикалық өлшем таразы басын баспай тұрған шақта оқылмайтын әдебиет жайында әңгімені азайтып, оқылымды әдебиет жасаудың амалына көшуіміз керек. Жасырмай-жаппай ашығын айтсақ, деректі, деректі ғұмырнамалық әдебиет бүгінгі таңда анағұрлым көбірек оқылады. Тек талапты төмендетпей, талғамды ұштай жаза білейік! Ал жалпы шынайы әдебиет жасау – парасат ісі, көркем әдебиет пе, деректі, деректі ғұмырнамалық әдебиет пе, ақ-қарасын ажыратып талдау сөз айту – парыз болмақ!
– Әңгімеңізге рахмет!
Әңгімелескен Гүлім НҰРЛАНҚЫЗЫ.