Кейінгі уақытта театр сыны жоқ деген  пікірлер  жиі айтылады. Онымен келісетіндер де, келіспейтіндер де, тіпті оның бар-жоғына мән бермейтіндер де бар. Театр сыны жоқ дейтін тарап сахнаға шыққан жұмыстың жілік-жілігін шағып талдап-таразылаған, тақырыпқа жанашырлықпен қарап олқы тұсын толтыруды меңзеген, драматург пен режиссер айтпақ болған ойға одан ары терең үңілген сараптамалық мақала кезіктіре алмаған болар. Ал сыншылар тарапы кез келген дүниеге байыпты пікір айтуды жөн санап,  ойларын жұптап, жинақтап жазғанымен оны ден қойып оқитын оқырман таба алмаған шығар… Толассыз сарқырап ағып жатқан сахна өнерінде белең алған әр түрлі тенденцияларға үңіліп,  шікәмшіл әрі нәзік өнердің жалпыға ықпалын зерттеп жүрген театр сыны осы саланың бір тармағы екені рас. Бастауы ортақ екі өнердің мақсаты  – бірін-бірі  толықтырып,  бірін-бірі қамшылай жүріп өнерге қызмет  ету. Т.Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық Өнер академиясындағы «Ғылым апталығы» аясында «Қа­зақ­стандағы заманауи театр үде­рісі және театр сыны мә­се­лелері» ат­ты жуырда өткен «Дөңге­лек үс­тел­де» театр сыны мен қазақ сах­насындағы қор­да­ланған мәсе­ле­лер егжей-тегжейлі сөз бол­ды. «Oner.kz» порталы және Өнер­тану факультетіне қа­расты Театр өнерінің тарихы мен теориясы кафедрасы ұйым­дас­тыр­ған жиын бастамасы құп­тарлық. Оған Т.Жүргенов атын­да­ғы Қазақ Ұлттық Өнер ака­­де­миясының Ғы­лыми істер жөніндегі проректоры Қ.Ха­лы­қов, М.Әуезов атын­дағы қазақ мемлекеттік ака­демиялық  драма театрының әде­биет бөлімінің меңгерушісі, Қа­зақстанның ең­бек сіңірген қ­ай­­­раткері, Ха­лық­аралық «Алаш» әдеби сыйлы­ғы­ның лауреаты, мә­де­ниет­танушы Әлия Бө­пе­жанова, Ғ.Мүсірепов атын­дағы қа­зақ мемлекеттік ака­де­миялық Балалар мен жасөспі­рімдер театрының өкілі Гүл­наз Теменова, Мемле­кеттік қуыр­шақ театры­ның қызметкері Жа­зира Ахметова, М.Әуезов атын­дағы Әдебиет және өнер инс­титу­ты­ның Театр және ки­но бөлімінің ғылыми қыз­мет­кер­лері, өнертану кандидаты, до­цент Амангелді Мұқан, өнер­тану кандидаты, доцент Анар Ер­кебай, өнертану магистрі, жас драматург Айдана Аламан, Ак­терлік шеберлік және режиссура кафедрасының мең­ге­рушісі, Қа­зақстанның еңбек сі­ңірген қай­р­ат­кері Оразәлі Ақ­жарқын-Сәр­сен­бек, «Өнер.kz» порталын жүр­гізу­ші, жас драматург Әннас Бағдат және осы факультет ұс­таз­дары мен студенттер қатысты.

---

Бақыт Нұрпейіс,
Өнертану факультетінің деканы, өнертану докторы, профессор:
– Қазақ театр сынын көтеру үшін ең әуелі өз топырағымызда мамандар даярлау қажеттігін Б.Құндақбайұлы мен Ә.Сығай талмай айтып, 1990 жылы Т.Жүргенов атындағы Театр жә­не көркемсурет институтына алғашқы театртанушылар тобы қабылданған. Осы топтан түлеп ұшқан қыз-жігіт­тер­дің бірқатары ғылыми диссертацияларын сәтті қорғап, театр­тану саласының дамуына үлес қосып жүр. Тәуелсіздік ал­ған 25 жыл ішінде театртанушылардың ғылыми зерттеу ең­бектері жинақталған жиырмадан астам кітап жарық кө­ріпті.
Кеңестік кезеңде ұлттық театр өнерінің дәл осылай зерт­телмегенін ескерсек, бұны тәуелсіздіктің жемісі деп ба­ға­лауға еш кедергі жоқ. Осындай жетістіктермен бірге ол­қы түсіп тұрған тұстарымыз да бар. Ең бастысы, дәл қазіргі спек­такльдер туралы сыни мақалалар жазылмай жатыр. Мұның себебін іздеген кезде театртанушылар мен театр­лар­дың арасындағы байланыстың жоқтығы алдымыздан шы­ғады. Облыстағы театрлардың бірен-сараны болмаса (атап айтқанда, Н.Бекежанов атындағы Қызылорда об­лыстық қазақ музыкалық драма театры, Қарағанды об­­лыстық
С.Сейфуллин атындағы қазақ драма театры, Н.Жан­төрин атындағы облыстық музыкалық драма теат­ры, Шығыс Қазақстан облыстық қазақ драма театры (Өс­кемен), Шығыс Қазақстан облыстық Семейдің «Дариға-ай» жастар театры) басқалары театртанушылармен қарым-қа­тынас жасауға құлықсыз. Спектакльдің қабылдауына театр сыншыларын ша­қыр­майды, премьерадан соң сын айтыла қалса, онымен санасып жатқан ешкім жоқ. Режиссерден бастап, рөлдерде ойнаған актерлердің көпшілігі мақтағанды қалайды. Биыл­ғы маусымда Ғ.Мүсірепов  атындағы қазақ мемлекеттік академиялық Балалар мен жасөспірімдер театры екі премьера қарсаңында театр сыншыларын шақырды. Алуан пікір айтылды, осы бастаманы басқа театр басшылары қолға алса, сапалы спектакльдердің қатары көбейе түсер еді. Келесі бір мәселе – Халықаралық, рес­публикалық, ай­мақтық театр фестивальдерінің қазылар алқасы құра­мына театртанушылар тартылмайды. Кілең ба­сқа мамандық иелерінен құралған әділ қазылар мү­шелерінің «Мен мына спектакльді онша ұқпадым. Былай, жаман емес»,– деп басталатын сөздерін естігенде күрсінесің. Бұл да театр сынын дамытуға үлкен кедергі. Театр сыншысы спектакль көрмесе, нені жазады?
Айлығы шайлығына жетпейтін театр сыншыларына қа­ламақы төлеу ешжерде белгіленбеген. Келешекте жастар бұл мамандыққа мүлде келмей қалуы мүмкін деген қауіп те жоқ емес. Мәдениет және спорт министрлігі тарапынан театр сыншыларын жұмысқа орналастыру тетігі қарас­тырылса абзал болар еді. Жасыратыны жоқ, облыстық театр­лардағы әдебиет бөлімі меңгерушілерінің басым бөлігі театр­танушылар емес.
Бүгінгі таңда әлемдік театр өнерінде театр сыншылары театрдың тарихын жазатын шежіреші-ғалым ғана емес, театр­дың жұмысын насихаттайтын жарнамашы міндетін ат­қарады. Олар ең үздік спектакльдерді басқа мемлекеттерге көрсетуге белсене араласады. Еліміздегі театр сын­шы­лары­ның білімі олардан кем емес. Сондықтан да қазақ­стандық театрлар театр сыншыларымен қарым-қатынасты нығайтса әр істің нәтижелі болатынына сеніміміз мол.

---

Сәния Қабдиева,
Театр өнерінің тарихы мен теориясы кафедрасының меңгерушісі, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, өнертану кандидаты, профессор:
– Қазіргі қазақ театры өнерінде буын алмасу мәселесі аса маңызды бо­лып тұр. Бұл драматургияға, режис­сура­ға және актерлік өнерге қатысты ортақ түйткілге айналды.
Театр қашан да өз кезеңінің асқақ рухын көрсетуі тиіс. Ал сахнадан өзекті тақырыптарды арқау еткен елеулі дүние қою үшін заманауи драматургиялық материал қажет. Бірақ жас режиссерлер пьеса жазып жүрген авторлар арасынан өздерімен мүдделес, әрі кәсіби деңгейде жұмыс істейтін дра­матургтерді таппайды.
Бүгінде пьеса жазумен шұғылданып жүргендерді драма­тург деп айтуға да келмейді, себебі олардың жазғандары кә­сіби өлшемдерге сай емес. Авторлар көрерменді толған­ды­ратын күрделі мәселелерді айтып, өздерінің шығар­ма­шылық келбетін табудың орнына жағымды және жағымсыз бо­лып бөлінген, бір бояумен әрленген кейіпкерлері бар, қа­рабайыр ашық тартысқа құрылған шындыққа жанаспайтын оқиғаларды ойдан шығарып жүр. Олар өздері бейнелеген кейіпкерлерінің тағдырына, мінез ерекшелігіне, тіпті көңіл бөлмейді. Соның салдарынан үзік-үзік көріністерді бей­берекет біріктіре салған сапасыз драматургиялық шы­ғармалар көбейіп кетті. Ондай қойылымдарда өнер көр­сеткен актерлер өз қаһармандарының ішкі тебіреністері мен толғаныстарын ашып көрсете алмайды. Бұл күнде спек­такльдерде астарлы мағына, екінші план деген ұғымдар мүлде көрінбейді.
«Жақсы» деп баға беруге татымайтын қойылымдардың көбеюі актерлік және режиссерлік кәсібиліктің ғана емес, жал­пы сахналық мәдениеттің деңгейін төмендетті. Ре­жис­сер­лер жаңа жазылған сапалы пьеса таппағандықтан про­залық шығармаларды сахнаға лайықтап немесе классикалық дүниелерді интерпретациялаумен шектеледі.
Қазақстандағы театр өнерін дамытуда маңызды фак­тордың бірі – шеттен шақырылған режиссерлермен жұмыс істеу. Бұл біріншіден, кәсіби тәжірибе алмасу болса, екін­шіден, театрлық мәдениеттер байланысын нығайтуға ық­пал етеді. Осындай шығармашылық бірлестіктен күтпеген режиссерлік шешім, жарқын актерлік жұмыс, жаңа форма (пішін) туындайды. Й.Вайткус (Литва), Б.Абдуразаков (Тәжікстан), С.Потапов (Ресей), Н.Асанбеков (Қырғызстан) спектакльдері өткен маусымның үздік қойылымдары қатарында тұр. Олар Халықаралық театр фестивальдерінде көзге түсті. Ал актерлер үшін мұндай жоғары білікті режиссерлермен жұмыс істеу шеберлік шыңдайтын мектеп іс­петті.
Қазіргі қазақ режиссурасының жас буын өкілдерінен Дина Құнанбай мен Болат Абдрахмановты бөле-жара атауға болады. Байыпты, әрі білімге құмар бұл режиссерлер, ең алдымен, өздерінің көркем ойын, кәсібилігін танытты.
Д.Құнанбай алғашқы қойылымдарынан-ақ өзінің шығармашылық батылдығын байқатып, ұлттық және әлемдік классиканы сахналауда әдеттен тыс режиссерлік шешімдерімен назарға ілінді. Ол Қазақстанның түкпір-түкпірінде спектакльдер қойып жүр. Үнемі ізденіс үстінде жүретін Д.Құнанбайдың шеберлік деңгейі жылдан-жылға артып келе жатқанын атап өтуіміз керек.
Қазақстанның әр облыстағы театрларын аралау бары­сын­да актерлік қабілеті мол және жаңа спектакльдерді қою­ға мүмкіндігі жететін режиссерлердің барын анық­та­дық.
Заманауи театр эстетикасына сай жұмыс істейтін жаңа буын сахнагерлер өздерінің көзқарасын сахна арқылы жеткізуге тырысып жүр. Қазақтың жас режиссерлері театр сахнасында ұлттық бірегейлікті тануға талпынып, мәдени мұра дәстүрлерін әлемдік театрдағы өзекті идеялар мен формалармен үндестірудің жолын іздеу үстінде. Сахналық дәстүрлер мен инновацияның осылайша бітеқайнасуы қазіргі таңда аса тиімді деп ойлаймыз.

---

Аманкелді Мұқан,
М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының Театр және кино бөлімінің меңгерушісі, өнертану кандидаты, доцент:
– Театр өнері пайда болып, дра­ма­тургтың жазбасы сахнаға жол тартқа­ны­на сан жылдар өтсе де, театр мен дра­матург арасындағы байланыстың шә­йдай ашық болған кезі сирек. Бұл қарым-қатынаста екі жақтың да айтар уәжі, өзара қояр шектері мен шарттары бар. Ал енді жа­зылған, бірақ қойылмаған пьесалар жайында ойланатын жай көп. Жүлде алған талай пьеса сахнаға шықпай, шаң ба­сып жатыр. Министрлікте жүлде алған шығарманы қою­ды міндеттейтін тетік болмаған соң әр театр өз білгенін, қа­лағанын қоюда. Драматургиялық бәйгелерден жүлде ал­ған пьесалар көп, алайда, театрларымыз бен режиссерлер қауымы «пьеса жоқ» деуден танбай келеді. Бүгінгі таңда елі­міздің театрларын біріктіріп, айқын мақсатта жүйелі жұ­мыс істеу кемдік етіп тұр. Республиканың 60-қа жуық театры әр түрлі мекемелерге бағынып, әр түрлі жерден қаржыланатын болған соң репертуар таңдауда мәселе  өте көп. Республика кеңіс­тігіндегі театрларда бір ізді саясат ұстану кемшін. Театр­лардың ресми мәртебесі – мемлекеттік қа­зыналық кәсіпорын, ал жұмыс істеу тәсілі – жекеменшік серік­тестік сияқты еркіндікте. Театрлар пьесаны өздері жазып, өздері қабылдап, өздері сахналап, қаламақысын да өз­дері қояды. Сыншы ретінде өздері баға береді. Осының сал­дарынан театрдың деңгейі төмендеп, аяғы тап­таурын­дыққа ұрындырды.
Драматург пьеса жазады, режиссер пьесаны қояды, актер орындайды, сыншы бағалайды. Әркім өзі ма­ман­данған кәсіби ісімен айналысады. Басты баға беруші қалың көрермен десек те, театр сыншысының кәсіби талдауынсыз спектакльдің көркемдік сапасын ажырату, тұшымды баға беру қиын. Кәсіби сахна өнерінің төрт тағанының бірі болуы тиіс театр сынының бүгінгі театр процесінен шет­те­тілуі оның дамуына кедергі келтіреді. Өркениетті елдерде әр­бір жаңа қойылымның көркемдік сапасын ең алдымен театр сыншылары анықтап, нақты бағасын береді. Ал қазір біздің театрлар сыншыларды мүлдем керек етпеуге айналды, тіпті, соңғы уақытта театр фестивальдеріне театр сын­шы­лары сирек шақырылады. Сол себепті де, театр
көр­ке­м­өнерпаздық деңгейіне түсіп, оның жұмысы мен шы­­ғар­­машылық қарымын талдау экраннан жұлдыз таң­дай­тын ток-шоуға айналды.
Осы орайда театр өнерін ілгерлету жолында мынадай ұсы­ныстар айтпақпын:
* Қазақ драматургиясының өрісі кеңейіп, сұранысқа ие болуы үшін ауқымды, бүге-шігесіне дейін бекіген жоспар қажет. Театрдың дамуына, сапалы репертуар жасақтауына, заманауи кейіп қалыптастыруына жазушы-драматургтер, театр ұжымы, сыншылар қауымы тікелей жауапты.
* Бүгінгі заманға сай жаңа форматтағы драматургтер қалыптастыру үшін сыншы, драматург, режиссерлердің қатысуымен семинарлар, шеберлік сыныптары, жаздық лагерьлер ұйымдастыруды қолға алу керек;
* Театрдың мемлекеттік саясатты жүргізудегі маңызы қоғамдағы өзге саладан бір мысқал да кем емес. Сондықтан да драмалық шығармаларға мемлекеттік сатып алу жөнінде арнайы конкурс өткізіліп, грант беріліп тұрғаны жөн. Жыл сайын үш-төрт пьесаға бәйге берумен шектелу еліміздегі алпысқа жуық театр үшін азық бола алмасы анық.
* Қазір әр театр жаңа пьесаны өздері қабылдайды. Бұл – театр өнерін де, драматургияны да алға бастырмайды. Бұлай жалғаса берсе театрдың әдебиет бөліміне сапасыз шығармалардың қаптап келуі тоқтамайды және сыбайлас жемқорлыққа жол ашыла береді. Сондықтан да кез келген жаңа пьеса ең алдымен бейтарап сыншылардың талдап-талқылауынан өтіп, кемшін тұстары жөнделіп сосын театрға жолдануы тиіс. Осыған орай, театрларды пьесамен қамтамасыз етуде Министрліктің Репертуарлық саясат жөніндегі басқармасы театрлардың еркін шығармашылық жұмыс жасауына кедергі келтірмейтіндей жүйе енгізсе;
* Театрлардың шығармашылық беталысын, жетістік-кемшілігін дер кезінде анықтап, сараптама жасауды жүйелі түрде қолға алу қажет. Театрлар қандай қойылымдар қойып жүр, олардың сапасы қай дәрежеде, көрермендердің ынта-ықыласы қандай, оған жұмсалған шығын қаншалықты ақталды деген сияқты зерттеулер жасалып, мониторинг жүргізудің де ереже-шарттары жасалынса дейміз. Бұған бірінші кезекте М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты мен Т.Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық Өнер академиясының, Астанадағы Өнер университетінің театр мамандары белсенді тартылуы керек.

---

Әлия Бөпежанова,
М.Әуезов атындағы қазақ мемлекеттік академиялық драма театры әдебиет бөлімінің меңгерушісі, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты:
– Спектакльдің өмірге келуі күр­делі процесс екенін жақсы білесіздер. Театр сыншысы пікір айтқанда осы ұжымның еңбегін ескеруі керек. Театр сыншысы спектакльге пікір айтқан соң, режиссердің оны өзгертіп қоюы міндетті емес. Әрі, неге өзгертіп қоймадыңыз деуге сыншының да хақы жоқ. Өйт­кені, бұл режиссердің ішкі суреткерлік құқығына қол сұғу деп білемін. Театртанушы режиссермен, актермен жал­пы театрмен тығыз байланыста болғаны жөн деп біле­мін. Ал фестивальдердегі қазылар алқасының мүшелерін тек театр сыншыларынан жасақтауға қарсымын. Қазылар алқасының құрамында режиссер де, драматург те, актер де бол­ғаны жөн, сонда ғана әр түрлі ой қалыптасып, тың көз­қарастар пайда болады.

---

Анар Еркебай,
М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының аға ғылыми қызметкері, өнертану кандидаты, доцент:
– Бүгінгі таңда отандық өнер саласы заманауи арт-нарық қалыптас­тыру үдерісін басынан өткізуде. Бірақ қазақ театрының әлемдік мәдени кеңістікте бәсекеге лайық деңгейге жету үшін әлі та­лай жұмыс істеу керектігін елімізде өтіп жатқан театр фестивальдері дә­лел­деп отыр. Ұлттық театрларымызда өз өнімін шетелге ұсыну механизмдері жоқ. 25 жыл ішінде елімізде 20-ға жуық республикалық, халықаралық театр фестивалі өтіпті, алайда оларды ұйымдастыру ісі кәсіби деңгейге жетпей жатыр. Мәселен, бүгінгі таңда Ресейдің өзінде 250-ге жуық театр фестивалі жұмыс істейді. Бірақ солардың ішіндегі кә­сібилігімен ерекшеленіп, негізгі ұстанған бағыт-бағдары айқын, заманмен үндесетін сергек көзқарастағы, бүгінгі театр үдерісін жіті қадағалап жаңашыл үздік спектакльдерді көрсететін үшеуі оқшау тұр. Олар: бүкілресейлік фестиваль-премия «Золотая маска», халықаралық Чехов фестивалі мен орыстілді театрлардың «Балтийский дом». Соңғысы әлем­дегі орыс тілді театр әлемін қолдауға бағытталған. Мұндай үлкен фестивальдердің жарнамасынан қазақ театрының спек­таклін көру әзірге арман. Жинақы, жұп-жұмыр фести­вальді ұйымдастыру мен көркемдік сапасын төмендетпеудің сыры кәсібилік пен жүйелі таңдауда жатқандығы айтпаса да түсінікті. Дүниежүзіне танымал театр фестивальдеріне қатысатын спектакльдерді міндетті түрде театртанушылар мен театр сыншыларынан тұратын эксперттік құрам анық­тайды. Онсыз жоғары сапалы фестиваль өткізем деу бос әурешілік. Соңғы үш жылда ҚР Мәдениет және спорт ми­нистр­лігіқолға алған республикалық театр фестивалі
теат­р­танушылардан құралған эксперттік кеңес көмегіне бет бұрып, қойылымдарды фестивальге қатыстырмас бұрын кәсіби іріктеуден өткізуді бастады. Осы фести­вальдердегі қойылымдардың драматургиясы мен режиссурасы, ак­терлік өнері мен сценографиясында жылт еткен жаңалық көр­дік. Бұл тәжірибені қалған фестивальдер де қолға алса де­ген ниеттеміз.

---

Меруерт Жақсылықова,
Т.Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық Өнер академиясының доценті, өнертану кандидаты:
– ХХІ ғасырда өмір сүріп жатсақ та «Актер – театрдың діңгегі» деген сөз өз мәнін жоймағаны рас. Әлемдік театр постмодернистік бағытқа ойысып, сахналық-бейнелік тіл иннова­циялық технологиялардың арқасында жаңа са­палық деңгейге ауысуда.
Дәл осындай өзгерістер қарсаңында қазақ актерлік өне­рінің ең басты көңіл аударатынмәселесі – сахнагерлердің интеллектуалдық (пайым-парасаттық, білімділік) өресінің төмендігі деуге болады. Қазіргі таңда сахнадан екінші план, астарлы сөз, сөз әрекетін көру қиындап кетті. Себебі, өнер­паздардың көпшілігі өз бетінше ізденбейді. Екіншіден, актерлер шетелдік мамандармен өткізілетін шеберлік сыныптарына қатыспайды, өздерінің кәсіби біліктіліктерін көтеруге құлықсыз. Осының салдарынан көрермен сахнадан бос эмоция, пафоспен сөйлеу сияқты ойын мәнерін көруге мәж­бүр. Заман өзгерді, жаңа формадағы спектакльдер қойылып жатыр. Бірақ жасанды ойын, жаттанды сөзден (иллюстративті ойнау мәнерінен) қазақ актерлері арыла қоймады. Абсурдтық шығарманың өзін психологиялық театрдың бейнелеу құралдарымен ойнап жүргендер де жоқ емес. Бір сөзбен айтқанда, интеллектуалдық-сараптамалық ойын деңгейін көре алмай жүрміз, актерлер арасында өз рөлінің авторы деңгейіне көтерілгендер қарасы аз.
Тағы бір үлкен мәселе – қазақ сахнасынан арулар бей­несін жасайтын актрисалардың азайып кеткендігі дер едік. Соның ішінде, Офелия, Гертруда, Джульетта, Мирандоли­на, Медея, Кармэн, Томирис, Қарагөз, Ұлпан, Баян сынды күрделі тұлғаларды, интеллектуалдық даярлықты, фактураны талап ететін ірі рөлдерді орындайтын актрисалар сау­сақпен санарлық.
Үшінші мәселе – облыстық театрлардағы жергілікті кол­ледждерде білім алған актерлердің кәсіби біліктілігі жет­кілікті деңгейде емес. Облыстық өнер ұжымдарының басшылығы өз сахнагерлерінің біліктілігін арттыруға арнайы мамандарды шақыртып немесе Т.Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық Өнер академиясы сынды оқу орындарынан білім жетілдіру курстарынан өтуді ойластырғандары дұрыс болар еді.

---

Жазира Ахметова,
Мемлекеттік қуыршақ театрының қызметкері:
– Дәл осы уақытта қуыршақ теат­рының репертуарында 26 спектакль бар. Бірақ жаңа спектакль қоюда мә­селе көп, себебі қуыршақ театрына арналған драматургиялық шығармалар жоқтың қасы. Тағы бір өзекті мәселе – қуыршақ тілін білетін режиссер ма­ман тым аз.
Осы күнге дейін өнер ұжымының тарихы туралы кітап жа­зылмапты. Жақында өнертану кандидаты, театр зерт­теушісі Еркін Жуасбектің қолжазбасы қолымызға түсті, онда театр тарихы 2000 жылдарға дейін ғана қамтылған екен. Менің білуімше, «Театр өнерінің тарихы мен теориясы» кафедрасының магистранттары мен студенттері зерттеу жұмыстарын осы қуыршақ театрының тарихын зерделеуге арнаған еді. Сіздерден сол жазбаларды жариялауға рұқсат сұрамақшымыз.

---

Айдана Ахмет,
Т.Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық Өнер академиясының аға оқытушысы, театр сыншысы, өнертану магистрі:
– Кейінгі уақытта «театр сыншылары жоқ, олар жұмыс істемейді» деген жансақ пікірлер айтылып жүр. Театр ұжым­дары театр сыншысының кәсіби тал­дауынан бұрын қойылымдар жө­нінде жазылған журналистің мақала­сын оқуға бейім. Редакциялар тарапынан театр сыншыларына тапсырыс жоқ. Себебі, кәсіби театр сыншысы бүгін көрген спектакльге ертең пікір жазып бере алмайды. Театртанушы спектакльге талдау жасап, ой түюі үшін спек­такльді бірнеше рет көріп, екінші, үшінші құрамның жұмысын салыстыруы қажет. Ал мұндай талдау мақаланы көп жағдайда мерзімді басылымдар уақыты өтіп кетті деп қабылдамайды. Міне, дәл осы тұста еліміздегі сахна өнеріне арналған салалық басылымның тапшылығы алдан шығады. Бұл ойланатын жайт. Егер осындай басылым болса, еліміз­дегі 58 театр ұжымы сыншылардың еңбегімен танысып, сахнаға шыққан туындыларды саралап отыруға мүмкіндік алар еді.

---

Басқосуда сөз болған мәселелер өнердің айналасында жүр­ген кез келген маманға қатысты. Нарық заманы келгенде күнделікті өмірде тұтынатын затты ғана тауар деп қабылдаған біз үшін, өнерді тауарға айналдыру машығы енді-енді сіңіп келеді. Мұндайда театр сыншылары қойы­лым­дарға сын жа­зып қана қоймай, театр ісін ұйымдастыру шараларына білек сыбанып кірісуге мүдделі. Алайда,  оның жүйесі мен тетігі біз­дің елде әлі де жасалмай тұр…

Дайындаған Н.САЙМАСАЙҚЫЗЫ.