АЛМАТЫНЫҢ ЖАНЫ – ҚАЗАҚТЫҢ ҚАНЫ
Алматыны кімдер жырға қоспады, Алматы жайлы кімдер ән шығармады екен десеңізші! «Алматының суретін салмаған Қазақстанда суретші жоқ» деп еді бір әңгімесінде Жұмақын Қайрамбаев. Сөйткен Алматыңыздың бүгіні қалай, қаланың бүгінгі тұрғындары, әсіресе, шығармашылық өкілдері ғажап қаласы жайлы не деп тебіренетінін білгіміз келіп, біразына қоңырау соғып, пікір сұрадық.
Пікір сұрардың алдында, бұл қала жайлы жалпы қазақ не дер екен дедік. Осындайда халықтың көңіл-күйін қадағалап, пікірін елеп-екшеп отыратын ғылыми орталықтарға жүгінетініміз бар ғой. Саяси шешімдер институтының зерттеушілері осыдан бірнеше жыл бұрын жүргізген сауалнамадан ұққанымыз – Алматыны «тау мен табиғат»(13,8%), «алманың қаласы»(11,8%), «Қазақстанның басты қаласы»(11%) деп санайтындар көп екен. Сауалнамаға қатысушылардың 7,7%-ы Алматыны экономика, қаржы орталығы деп білсе, «үлкен мүмкіндіктер, мансап мен мәртебең өсетін жер» (7,2%) және «байлық пен билік» (7,1%) деп есептейтіндер де жеткілікті көрінеді. Респонденттердің 5,6%-ы «Алматы – мәдениет, ғылым мен білім орталығы» деп есептейді. Сауалнамаға қатысушылардың 5,4%-ы қала десе кептеліс пен кір-қоқыс еске түсетінін айтса, сұраушылардың 5,2%-ы үшін Алматы қымбатшылықпен байланысты екен. Алматыны қылмыскерлік, жемқорлық пен заңсыздық жайлаған орта (2,6%) деп санайтындар да бар.
Иә, бұл Алматы әрқилы. Демек, ол жайлы пікір де сан алуан…
Мүсілім ӘМЗЕ,
дирижер
ГҮЛ ҚАЛА БҰЛ, АЙ ҚАЛА…
Алматыға деген аңсарым хат таныған кезден ауған болар… Алғашқыда «Әліппедегі» суреттен көрсек, кейіннен әкеміздің газет-журналын ақтарып жүріп сырттай таныстық. Алатау, Абай проспекті, «Медеу», «Қайрат», «Қазақстан» деген сөздер де жадымызда Алматымен қоса жатталды. Жарықтық, теледидар «Алматыдан тарта алмайтын» кезде қабырға радиосы ғана «Алматыдан сөйлеп тұратын». Қазақша сөйлейді, қазақ әндерін береді. Тоқсаныншы жылдары ғана көзайым болған «Айтыстың» әр хабарын быжылдап дұрыс көрсетпейтін теледидарға телміріп отырып көретін едік.
Музыка мектебінде оқып жүргенде Алматыдан ауылға әйгілі Құрманғазы атындағы оркестр келген. Үйде жиі ойнайтын күйтабақтан таныс күйлердің біразын тыңдап, ерекше әсер алған күнді әсте ұмытармын ба? «Қайдан келіпті, Алматыдан, қайда барады, Алматыға» деген жауаптан кілең жақсы-жайсаң мен жақұт өнердің құт мекеніндей көрінген.
Ару деп асқақтатқан астанамыз Алматыны он жасымда көрдім. Қазіргі Республика сарайы, «Медеу» мұз айдыны, Орталық цирк, Абай атындағы опера және балет театры, Горький паркінде үлкендермен түскен суреттерді көрсетіп талай мақтандық. Есімде ерекше жатталып қалғаны, Глазунов деген композитордың «Раймонда» балетін көруге барғанымыз. (Бірнеше жылдан кейін сол әйгілі оркестр мен театрда дирижер болып жұмыс істейтінімді ол кезде әрине, білген жоқпын).
…Жылдар өтіп Алматыға келдік. Қара шаңырақ аталған өнер ордасына оқуға түстік. Алматы туралы ән жазған ақын-композиторлар, кино түсірген режиссерлар, кітап жазған жазушылар, танымал актерларды көшеден көріп қалып, әсерленіп қуанатын сәттер де аз болмады. Алғаш келіп аптық басылмаған, осында оқитынымызға өзіміз де сенбей тамсанып-таңданып жүргенде осындағы аға-апалар «бұрындары Алматының бұдан да көрікті, қазіргіден де таза болғанынын» айтып көңілімізді басатын. Топпен тауға барып, қиғаш қасты бір тал гүлмен театрға ертіп, қаракөзбен қолтықтасып концерт көріп, мұңсыз бозбала күндерді осы жерде өткізіп, өзіне баураған әсем Алматыдан біз де тұрақ таптық.
Талай жер, түрлі мекенге жол түскенде екі күн өтпей өзіне тартып тұратын не тылсым екенін өзім де білмеймін. Қалай десем де жақсы көремін… Бала кезден өнер мен білімнің ордасы екенін іштей түйсіндіріп, бойға қуат дарытқан, бүгінде тұрғанына мың жыл толған Алматымның көркі мен тазалығын кейінгі буын да келер ұрпаққа тақылдап айтып тұрса деймін.
Анар ФАЗЫЛЖАН,
А.Байтұрсынұлы атындағы
Тіл білімі институты директорының орынбасары
АЛМАТЫДАҒЫ ҒЫЛЫМ ОРДАСЫ –
ҒЫЛЫМИ ОЙДЫҢ ОРТАЛЫҒЫ
Алматыға ғылым іздеп ауылдан келген қазақ жастарының атынан сөйлейтін болсам, олардың да сезімдері менікімен ұқсас екеніне күмәнім жоқ. Алматыға ғылым қуып келген жастардың қайсысы да Ұлттық Ғылым академия ғимаратындағы орталық ғылыми кітапханаға соқпай кетпейді. Мен үшін Алматы мәдениеттің, өнердің, заманауи технологияның, спорттың ғана емес, ғылымның биік ордасы.Бұлай дегенде де, Қазақстанды білетін адамның көз алдына Қазақстан ҰҒА ғимараты елестейді. Тек ғимарат қана емес, оның төңірегін жақсы білетін адамдар үшін бұл маңдағы ұлы Абай ескерткіші, Шевченко көшесінің бойындағы, ғимараттың жанындағы ұлы Шоқан Уәлихановтың ескерткіші, қазақтың дала мәдениетіне бас иіп өткен украин ақыны Тарас Шевченконың ескерткіші, ғимараттың Қонаев көшесі жағынан орнатқан мықты тарихшы ғалымымыз Әлкей Марғұланның ескерткіші, қазақ даласынан Қозы Көрпеш жырын жауһар тапқандай қуанып жазып алып, орыс мәдениетіне паш еткен ғимарат түбіндегі А.Пушкиннің ескерткіші еске түседі. Мұндай киелі орын кез келген ұлттық мемлекеттің ғылыми ой дамыған ошақтарында болатыны белгілі. Шетелде осындай орындарды көзінің қарашығындай қорғап, аурасын сақтап, болашаққа табыстап отырады.Қазақстан ғылымының нағыз даму шыңына жеткен кезінде салынған, Қаныш аға Сәтпаевтың, Мұхтар аға Әуезовтің, Димаш аға Қонаевтың қолдарының табы қалған ғылымның осы ғимаратының сәнін тек сәулет ансамблі емес, онда отырған ғалымдардың жүрек оты, көз майымен келген ой еңбегі де ерекше маңызды. Алматыдағы Ұлттық Ғылым академиясын, сонда отырған ғалымдар жайлы ойлаған кезде ерекше ғылыми аура туралы, ерекше ғылыми ой айналымын жасап тұратын орталық туралы айтамыз. Сондықтан бұл жай ғана ғимарат емес, рухани құндылығымыз. Меніңше, ғылыми аура сақталған бұл орталықты жойып алмай, ұрпақтан-ұрпаққа аман жеткізуіміз керек. Кезінде осы ғимаратты салдырғанда, Қаныш Сәтпаев асқан мұқияттылықпен Ғылым академиясының бар жағдайын ойлаған екен. Екінші дүниежүзілік соғыста Ресей Ғылым академиясының ғимаратына бомба түсіп, ғылыми мұрағат өртеніп кеткен болатын. Сондай жағдай қайталанбас үшін, қауіп-қатер төнгенде ғалымдардың мұрағатын сақтап қалу үшін ғимараттың астынан үлкен бомбахана салдыртыпты. Ол бомбахананың көлемі де үлкен, берік, ішінде инфрақұрылымдары да бар. Қазір сол бомбаханаларды түнгі клуб, керек десеңіз, тіпті, гей-клуб сияқты ұлттық түгіл, адамзат мәдениетіне жат сауықтыру, ойын-сауық отаулары жалға алып жатыр. Бұл ғылыми аураға зиянын келтіреді деп қатты уайымдаймыз. Ғылым академиясын – сәулет өнерінің құндылығы деп қана емес, рухани дүниеміздің құндылығы, ұлттық ғылымымыздың киелі қара шаңырағы деп сақтауымыз керек. Осы ғимараттың айналасында адамға рухани күш беретін, ғылымға сүйіспеншілік тудыратын орындар көп: кітапхана, мұражайлар, ескерткіштер, әсем субұрқақтар. Сол сияқты, Ғылым ордасында А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі, М.Әуезов атындағы Әдебиеттану және өнер, Р.Сүлейменов атындағы Шығыстану, философия, саясаттану және дінтану, Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология, Ә.Марғұлан атындағы Археология, Математика, Информатика институттары сияқты, Қазақстанның ғылымын әлемдік ғылыммен терезесі тең дамуына үлесін қосқан іргелі ғылыми зерттеу институттары отыр. Алматы Ғылым ордасы дегенде, ғылымға іңкәр адамның есіне ең алдымен осы бір мекен түседі деп ойлаймын.
Нұрлан ӘБІШЕВ,
суретші
АЛМАТЫНЫҢ КҮЗІ ЖАНЫМА ЖАҚЫН
Маған Алматының күзі ерекше ұнайды. Әсіресе, қазан айы. Нағыз күрең күз. Табиғат қоңыр, сарғыш түстерге боялып, жазғы бірқалыпты жасыл түстерден кейін көзге керемет мол түс шағылысады.
Күрең күздің түстері сондай жылы, сондай қанық. Мен этюдтерді тезірек салып алғым келеді. Өзгелер айта беретін прагматизм мен логикаға қарамай (қаланың ең көркем жерлерін суретке салсаң, өтімді болады дейді) Алматының қарапайым аулаларын салғанды ұнатамын. Меніңше, дәл осындай аулаларда Алматының жаны жасырынып тұрған секілді.
Суретшілер Алматының ескі орталықтарын салғанды ұнатады. Неге десеңіз, ескі орталықтарда Алматының образын ерекше тартымды етіп көрсететін архитектура көп. Әр суретшінің Алматыға деген ерекше көзқарасы бар. Әрине, Алматы – ең алдымен әдемі және әсем көріністерімен ыстық. Қоқысқа толған көшелер, қыңыр-қисық үйлер, жалпы эстетикасы аз көріністерді суретшілер салмайды деп ойлаймын.
Бүгінгі Алматы мен үшін суретші ретінде жаңа архитектурасымен, түзу линияларымен, жайқалған теректерімен, өте жиі орналасқан үй, кафе, кеңселерімен ыстық.
Бұл қаланы сүймеу мүмкін емес, себебі оның әр түкпірі жып-жылы естеліктерге толы: бұл қалада мен өзімнің жарымды таптым, Алматыда менің қыздарым дүниеге келді. Жастық шағымыз, өсіп-өркендеу жолымызға дәл осы қала куә.
Алматы біздің жүректе сол қалпымен қалады.
Дайындаған Қарагөз СIМӘДIЛ.
ПІКІРЛЕР1