Көркем аударманың көкжиегі тарыла түскені ме?
17.03.2017
1561
0

Былтырғы жылғы  Әдеби Жыл   қорытындысынан бергі жыл он екі ай ішінде аударма саласы бойынша  әр түрлі  баспалардан жарық көрген  бар-жоғы төрт-бес кітап қолымызға  тиді. 

Соның өзінде екі тілді еркін меңгерген белгілі аудармашы, қарт қаламгер Көпбосын Панзабек ұсынған үш бірдей кітаптың екеуі, атап айтқанда, «Атамұра» баспасынан жарық көрген, қа­зақ тілінен орысшаға аударылған жалпы білім беретін мектептің 7 сыныбына арналған С. Жол­дасбаевтың «Қазақстанның орта ғасыр тарихы» және С.Макимбаев, С.Тортаев , т.б. ав­торлар ұжымының «Орта ғасыр­лардың бүкіл дүниежүзілік тарихы» атты оқулық кітабы, сондай-ақ экономист ғалым Оразалы Сәбденнің «Абай және қазақ елінің болашағы» (қара сөздерін ХХІ ғасырда іске асыру тетік­тері) атты орыс тіліне аударылып, қазақша нұсқасы қоса берілген кі­табы. Ал поэзия, проза, дра­матургия, публицистика жанрларында қатар қалам тартқан Ақылбек Шаях­меттің – Әбдірахман Досов, т.б. орыс тілді авторлар аударған «Дала дауысы» («Голос степи») кітабы «Фолиант» баспасынан, Маралтай Райымбекұлының «Алатау» атты шағын өлеңдер жинағы татар тіліне аударылып, Қа­зандағы «Илһам» баспасынан, ұйғыр жазушысы Дүрнәм Мәшүрованың «Ана мирасы» атты деректі романы ақын Дәулетбек Байтұр­сы­новтың аударуымен «Жазушы» баспасынан жарық көрген.
«Жоқтан гөрі жоғары» демекші, аталып өткен кітаптардың ішіндегі көлемі қомақ­ты­лауы Дүрнәм Мәшүрованың «Ана мирасы» атты деректі романын түгелдей оқып шыққан­дағы ой-пікіріміздің тобықтай түйінін айту­дың реті енді келіп отыр. Кітапты ұйғыршадан ау­дар­ған Д.Байтұрсынұлының бауырлас халық­тың төл тілі мен тұрмыс ахуалын, тағ­дыр-талайын терең білетіндігі бірден байқа­лады. Тіпті, кітап кейіпкерлерімен бір болып, біте қайнасып кеткендей игі әсер қалдырады. Кі­тап­тың құрылым композициясы да өзгеше.
Аталмыш кітап өмірдің өзінен ойып алын­ған шынайы оқиғаларға негізделіп жа­зылғаны аңғарылып тұрады. Өткен ғасырдың 20-шы жылдарынан бастап күні кешеге де­йінгі ұйғыр хал­қының небір қилы кезеңдері, қуаныш-шат­тығы, мұң-мұқтажы, арзу-арманы жазушы тарапынан жүрек тебірен­терлік сөз саптауы, сындарлы сөз оралымдары, ұйғыр хал­қына тән қанатты сөздер мен мәйекті ма­қал-мәтелдерді ұтымды қолдану арқылы жан-жақты әрі жатық баяндалады.
Осынау танымдық-тағылымдық тұстары да молынан ұшырасатын кітапты қазақ тіліне жатық аударып шыққан Д.Байтұрсынұлының аудармашылық еңбегі атап өтуге тұрарлық.
Экономист ғалым Оразалы Сәбден «Абай және қазақ елінің болашағы» («Абай и будущее Казахстана») атты кітабының жанрын «бестселлер» деп белгілеген екен. Расында, атына заты сай, таралымы да тәп-тәуір (5000), оқыр­мандар тарапынан үлкен сұранысқа ие бола­тын-ақ кітап! Бұған аталмыш кітапты оқу­ ба­ры­сында көз жеткіздік.Қорыта айтқанда, қай­сымызға болсын аса қажетті, танымдық-тағылымдық тұстары мол, соны серпінге толы бұл кітапты орыс тілді оқырмандарға майын тамызып аударған майталман аудар­машыға алғыстан басқа айтарымыз жоқ. Осы орайда, К.Панзабековтың жаңа оқу бағдар­ламасына сәйкес қазақ тілінен орыс­шаға аударған, қазақ халқының этникалық қалып­тасуын, мемле­кеттік құрылымын қарас­тыратын «История средневекового Казахстана», сондай-ақ құл­дық­ құрылымның жойылу кезеңі мен Еуропа, Азия және Африка елде­ріндегі феодалдық қатынастардың қалып­тасуын, гүлденуін, ыды­рауын қарас­тыратын «История средневеового Казахстана» атты 7 сыныпқа арналған оқулықтардың аударма сапасына пікір айту біздің құзыры­мызға жат­пайтындықтан, атап өтумен ғана шектелдік.
Белгілі ақын, драматург, көсемсөзші Ақыл­бек Шаяхмет өзінің «Голос степи» атты драмалық поэма, өлеңдері, балаларға арналған еңбектері, мақала, миниатюралары сынды сан алуан жанрдың басын біріктірген кітабын орыс оқырмандарына ұсыныпты. Тағдыр-талайы туған елінің тағдырымен тығыз ұштас­қан автордың еңбегі қай тілге аударылса да, оқырман ой-санасына ізгілік дәнін егу мүмкін­дігі бар екендігі аңғарылады. Әріптес-заман­дас­тарының айтуынша, оның еңбектерін, әсіресе, поэтикалық туындыларын аударуға құлшыныс танытқан орыс тілді авторлар көптеп табылатын көрінеді. Танымал ақын Маралтай Райымбекұлының «Алатау» атты шап-шағын жыр жинағы татар тілінде Қазан­дағы «Илһам» баспасынан (2016) жарық көрді. Аудармашылардың бірі Рафис Корбан­ның «Таныс болыңыз – Маралтай» деп, кітапқа жазған алғысөзінде тілі де, ділі де ұқсас қазақ ақыны­ның өлеңдерін тездетіп аударып таста­ғысы келген талпынысы оңайға соға қойма­ғанын, Маралтай шығармасында көптеген таныс болмаған сөздерге, күрделілеу ой орамдарына тап болуы себепті Қазақстанда тұра­тын қаламдасы Равил Гозәеровпен бірлесіп тәржімелеуге тура келгенін айтады. Маралтай­дың өмірден қыршын кеткен талантты ақын Бауыржан Үсеновке арнаған «Қазанама» («Қай­ғынаме») өлеңіне қатысты бір әттеген-ай» бар. Өлеңді аудару барысында кеткен қателік: Б.Үсенов пен отыз жасында өмірден өткен ақиық ақын Т.Айбергеновтің аты-жөніне байланысты болып отыр. Сілтемеде: Төлегенді – батыр, Бауыржан Үсеновті – Ба­уыржан Момышұлы Үсенов, Ұлы Отан соғысының Батыры, жазушы (1910-1982) деген түсініктеме береді. Сөйтіп, әжептәуір өлеңнің көркем­дігіне, мән-мағынасына көлеңке түсіреді.
Қазіргі кезде шет тілінен тікелей аударатын ақын-жазушыларымыздың қатары толығып келе жатқаны жақсылықтың нышаны. Ағыл­шын тілінен Дәурен Берікқажы, француз тілінен Танакөз Толқынқызы, қытай тілінен Дүкен Мәсімхан мен Иманғазы Нұрахмет, жа­пон тілінен Шарафат Жылқы­баева, моңғол тілі­нен аударатын Қуандық Шамақай табыс­ты ең­бек етіп, газет-журнал беттерінде жиі көрі­ніп жүргені көңілге демеу.
Жалпы, аударманың өрісі неге тар, қонысы неге құнарсыз? Көкжиегі қашан кеңейеді? Ашыл­ғанына он жылдан астам уақыт болған, аудармашыға, оқырманына да аса қажет «Әлем әдебиеті» журналы шығып келген еді. Міне, ол да күні кешелері мемлекеттік қаржы­лан­дыру­дың тоқталуы салдарынан жабылып тынса керек… Сөйтіп, соңғы кездері айқын көрініс беріп келе жатқан көркем аударманы екінші сортты әдебиет санау ұстанымы аударма атты сарқылмас асыл кен-қазынамызды тасада қалдырып, отандық, әлемдік көркем әдебиет­тің көрнекті үлгілерінен қол үздіру, аударма­ сала­сының қазіргі хал-ахуалын көре тұра, көз­­жұм­байлық жасау сияқты әдебиет, мә­де­ниет, руханиятқа қатысты жағымсыз құ­бы­лыстар бүгінде белең алып бара жатқаны жан­ға батады.

Темірақын ЖАҚЫП,
ақын-аудармашы

 

ПІКІР ҚОСУ

Ваш адрес email не будет опубликован.

Пікір