УАҚЫТ ӨЛШЕМІ – ҚАЗАҚТЫҢ НАУРЫЗДАМАСЫ
17.03.2017
2123
0

Тіршілікке жан бітірген жазғытұрымен жағаласа кел­ген кішкентай құсқа – Наурызек  деп ат қойып, осы мей­рамда мейманына ұсынатын асын – Наурыз көже атай­тын, бұл күні ықылас сұрап, қол жайған жұртқа ай­тылатын тілекті – Наурыз батасы деп айшық­тай­тын,тіпті осы Жаңа жыл мерекесінде орындалатын ән-жырды – Наурыз жыры деп әспеттейтін қазақтан бас­қа қай халық?

Міржақып Дулатұлының ұлық мереке жайында: «Наурыз – қазақтың шын мағынасындағы ұлт мейрамы.Наурызды қазақтан басқа күншығыс жұрт­тарының көбі мейрам етеді. Бірақ бұлардың бәрін са­лыстырғанда Наурызды біздің қазақтың мейрамы етуі ай­рықша сыйымды, артықша дәлелді. Неге десеңіз, март­тың ескіше 9-ында, жаңаша 22-сінде күн мен түн теңе­леді, қыс өтіп, жаз жетіп, шаруа кенеледі» деуінің се­бебі де осы секілді.  2009 жылдың 30 қыркүйегінде UNESCO Наурыз мейрамын адамзаттың материалдық емес мәдени мұра тізіміне енгізген екен. Шынында да бір кездері бүтін бір ұлттың мәдениетінен хабар беретін Наурыз мейрамын біз бүгін қалай мерекелеп жүрміз? Нау­рыздың танымдық мән-маңызын тереңінен түсіну үшін бізге не керек? Бүгін осы сауалдарға жауап іздеп көр­мекпіз.


– 1926 жылы діни сипаттағы әдет-ғұрып қатарына жатқызы­лып, мерекелеуге тыйым салынған Нау­рыз мейрамы араға 62 жыл са­лып, 1988 жылы қайта ауызға алына бастаған екен. Бұл аралықта жұртшылық Наурыздан мүлдем қол үзіп кетпесе де, мейрамның нақты мән-маңызы мен түп негізін жадымыздан біршама жасыруға осы уақыт айтарлықтай әсер еткен секілді. Осы орайда «Бұрынғы қа­зақ Наурыз мейрамын қалай мере­келейтін еді? Қазір біз Наурызды қалай тойлап жүрміз?» деген сұрақ туындайтыны заңдылық секілді.

Алтай ТАЙЖАНОВ, Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік медицина университетінің Әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасының меңгерушісі, философия ғылымының докторы, профессор:
– Алдыменен, жалпы мейрам туралы. Мереке-мейрамдарды діни және діни емес сипаттағы мереке деп бөлудің өзі қате. Бұл кеңес заманы кезіндегі идеоло­гияның, атеистік көзқарастың тұсында пайда болған түсінік. Менің ойымша, діни емес мереке жалпыхалықтық болып есептел­мейді. Олар әрі кеткенде, әлеумет­тің еңбек бөлінісіне, жынысына (8 наурыз), т.б. күнделікті қажет­тіліктеріне байланысты туған, көбі өз заманында биліктің пәр­ме­німен бекітілген. Дәстүрлі қо­ғам үшін сенім мәселесі – бірін­ші орында. Сол себепті, бар­лық тұр­мыс та, болмыс та сенімге, біздің халқымыз үшін шаруа­шы­лық әрекетін, тұрмысын, болмысын жақсартуға үміттеніп, таби­ғат­тан болсын, Тәңіріден болсын сұрау­дан, тілектен туындаған. Сон­дық­тан олар ұлттың әдет-ғұрпымен, діни салт-санасымен, наным-сенім­дерімен қабысып жатады.
Ұлыстың Ұлы күні Наурыз – айтулы мерекелердің бірі, көне мей­рам, ол: Мұсылмандық Шы­ғыс халықтарының Жаңа жыл мейрамы; көктемді қарсы алу мерекесі; өткен тарихындағы маңызы зор ұлы оқиғаларды атап өту тойы. Қысқасы, Наурыз мұ­сыл­­мандық Шығыс халықтары, оның ішінде түркі халықтарының шаруашылық, әлеуметтік қажет­ті­ліктерінің туындысы болып табылады. Жыл басы, Жаңарудың басы – Наурыз мерекесінің ұзақ уақыт тойланбауы халқымыздың салт-дәстүріне, әдет-ғұрыпта­рына, Наурызбен байланысты тілектеріне, ой-армандарына, қалыптасқан жоралғыларына нұқсан келтірді. Заман мен уақыт, ұрпақтар арасындағы сабақтас­тық байланыстар, әдет-ғұрып, салтымыз да үзіліп қалды. Наурызды қалай тойлау керектігі тура­лы білетін адамдар да азайды. 80 жылдардың аяғында келген жаңа лептің, сілкіністің, серпілістің арқасында Наурызды қайта тойлау мүмкіндігі туындады. Алғашында «Көш – жүре түзеледі» деп ақ қар, көк мұздың үстіне көптеген киіз үйлер тігілді. Тіпті, әр ауданнан келетін киіз үйлердің саны белгіленіп, оған аудан басшылары жауап берді. Негізгі көңіл кімнің үйі әдемі, кімнің үйі жақ­сы безендірілген, кімнің әзірле­ген Наурыз көжесі дәмді сияқты мәселелерге бөлі­ніп, ол үшін арнайы комиссиялар шығарылды. Сөйтіп, киіз үйлер, театрлан­дырылған көріністер комиссия үшін жасалып (кей жерлерде әкімшілік адамдары ғана кіретін музейлік экспонат сияқты) қыс­қаша айтқанда, рәуіштік көрініс­терге айнал­дырдық. Бұны мен сол комиссия­ның мүшесі ретінде қатысқан адам болғасын айтып отырмын.
Серік ЕРҒАЛИ, түркі­тану­шы:
– Біздің қоғамымызда Наурыз мейрамын мерекелеу этно­г­ра­фия­лық еске алумен қабатта­сып жүргендігі туралы пікір бар. Ол негізсіз де емес. Оның сырын Наурыздың жете зерттелмеуінен, оның бүгінгі заман талабына қажетті атрибуттары мен ғұрып­тық рәсімдерінің ашылмауынан іздегеніміз жөн. Содан барып, ішіп-жеуден арыға бара алмаймыз. Мемлекеттік мерекенің халықтық салтанат қана емес, оның мемлекет пен ұлттың рухани күйін әйгілейтін көрсеткіш екенін де ескеріп, оны идеология­лық жараққа айналдыру жағы кемшін қалып жүр. Күнтізбелік Жаңа жылға арналғандай. Наурызды айшықтайтын көркем туындылар әлі де жоқтың қасы. Ән күй жағы болмаса, ғылыми көпшілік фильм болсын, дәстүрлі концерттік жанр, не шоу болсын жұтаң тартып тұр. Әзірге біздің жыл сайын мерекелеп жүрген Наурыз мейрамымыздың көріні­сі: Жағалай тігілген ордалар мен сахнада көрсетілетін этнография­лық тұрмыстық ғұрыптарымыз – бесікке салу, беташар, тұсауке­сер… мейрамның емес, өзіміздің этно болмысымызды сахналаумен шектелеміз. Ұлттың этно болмысы сахнадағы көрініске емес, тұрмыстағы күнделікті тірлікке тән болуға тиіс дәстүр емес пе. Ал мерекені сәні рухани-тарихи мифке, дәйекке негіздел­ген әдет-ғұрыптар мен жоралғы жиын­тығын атрибуттармен қолдап, бүгінгі заманға лайықты жаңа­лық­тарды сыналай енгізе отырып, мерекеге жалпыадам­заттық тұрпат берген жөн болар еді.
Тіпті, адамдардың бүгінгі араласу тетігіне, яғни Наурызға ар­нал­ған құтпарақтар (открытка) сатылмаса, мереке архаистік түрден арыла ма? Мәселе егемен ұлт ретінде өз кеңістігіміз бен уақытымызға қаншалықты иелік етуімізде болып тұр…
– Осы күні Наурыз мерекесін нау­қанға айналдырып алған секіл­діміз. Көпшілік мереке күндерін әшейін қатардағы демалыс күндері деп қабылдаудан арылып, ұлттық мейрам ретінде шын қабылдауы үшін не істемек керек?
Алтай ТАЙЖАНОВ:
– Қазір біз тек Наурыз емес, қай мерекені болсын тойлауды науқанға айналдырып алған сияқтымыз. Олардың барлығы да бірқатар жандар үшін – демалыс, тойлау, қыдыру, т.б. Ал шын мәнінде, әр мерекенің негізінде оның шығу төркіні, себебі, өзіне тән қалыптасқан атап өту салты, жоралғысы бар. Мәселен, Құрбан Айт – құрбандық шалумен, Ораза Айт – ауыз ашумен, т.б. байланысты. Сол сияқты, Нау­рыз­дың да өзіндік болмысын аша­тын себепті көрсете алмай жүрміз. Ал бұл күнді неге Ұлыс­тың Ұлы күні деп атайтынымызды, неге Жаңару мезгілі дейтіні­мізді біреу түсінсе, біреу түсіне бермейді. Біз оны әр адамның өзінің өткен жылына есеп беріп, алдағы жылға жоспар құрудың нүктесі десек, кешірім мен мейі­рім уақыты деп ұғындырсақ, наси­хаттасақ, Наурыздың өз мәнін­дегі болмысын көрсетсек бұлай болмас едік. Мұндай баста­машылдық алдымен билік дең­гейінде жүруі тиіс. Үйреніп қал­ған күнтізбелік Жаңа жылдан әзір кете алмай жүрміз, бірақ енді Жыл қорытындысы бойынша ақпараттарды жариялау, ондағы жетістіктерді марапаттау, танымал тұлғаларды ұлықтау («Алтын сапа», «Үздік мамандық иесі», «Жыл жетістіктері», т.б. номинациялар) рәсімдерін осы кезде өткізсек, жаңа жоспарлы бастамаларды (жаңа мекемелерді ашу, кезекті экономикалық жаңа­шылдықтың тұсауын кесу) бастасақ ел есінде бұл мереке – бастау мерекесі ретінде қалары анық.
Тағы бір айтатын жайт, таби­ғат­тың тосын мінезін ескермей, көктемнің әр аймаққа әр уақытта келуіне қарамай, киіз үйлер тігу мен салқында суып кеткеніне қарамай аста-төк тамақ беру. Тіпті, біреулер ат ойындарын көрсетіп жатады. Қыстан әзер шыққан жылқының оған шамасы келе ме, тұяғы мұзда кетіле ме, құлаған адам үшін жер жұмсақ бола ма, ұлттық жұқа киім киген жастарымыз ауырып қалмай ма, сойылатын малдың қыстан әзер шыққан немесе ішінде төлі бар мал екенін ескеру керек пе, оған қарамаймыз, әйтеуір науқан. Мұндай істерді ғимараттар ішіне көшіру, түрлі ғылым мен техника жаңалықтарын пайдалану (мәселен, киіз үйлерді жылыту) жағы ескерілмейді. Ойын-той, ша­шылу, ысырапшылдық. Бұл, міне, Наурыздың Жыл басы ре­тіндегі танымдық сипатын аш­пақ түгілі, оны жоққа шы­ғарады. Әрі беріден кейін оның қадірін кетіріп, жастарды қызықтырудан қа­лады.

Серік ЕРҒАЛИ:
– Ұлттық ме­­­ре­кенің ма­ңы­зы – оның ұлтты қалып­та­ған рухани игі­лік­тер мен құн­ды­лықтардың тұнба көрінісі екендігінде. Ұлттық мерекеге қарап, халық­тың жағдайы мен рухын ба­ғам­дауға болады. Оның үстіне Уақыт мөлшерін танытатын Наурыз секілді мейрам Ұлттың Уақыт пен Кеңістікті тану мен қадыр тұту қабілетін аңғартады. Сон­дықтан да барлық елдерде Жаңа жыл мерекесі – аңсаулы да аяулы салтанат. Қай мемлекет те одан уақыт пен жа­рақ-жабдықты аямайды. Біздің бүгінгі Наурыз мейрамында екі мерекенің мазмұны қосарланып жүр: оның бірі – қазақша Жаңа жыл, екін­шісі – Күн мен Түннің те­ңесуі. 1988 жылы Наурыз мере­ке­сін ресми мейрамдауды бастағалы бұрынғы 14 наурызда «Амал» атауымен мерекеленген Жыл мерекесі Наурызбен бірігіп кетті. ХХ ғасырға дейін Мәшһүр Жү­сіпше айтқанда: «Қазақтың қазақ болғанда, өзіне арналған, сыба­ғасына тиген жалғыз мейрамы – Наурыздама» болатын. 14 Наурыз қазақша Жаңа жылдың енген күні ретінде мойындалған, ескі жылдың есіркеп, Жаңа жыл­дың жарылқауын тілеу осы күн­нен басталған. Ескіше 1-8 наурыз (жаңаша: 14-21 наурыз) аралы­ғында сегіз күн бойы ресми аталып, арты бұқараның айлап мерекелеуге ұласқандығын Мәш­һүр Жүсіп атамыз былай атап өтіпті: «Жиырма тоғыз жа­сым­да Бұхарай-Шәрифте Ғаб­да­лахыд ханның наурыздама тойы­ның сегіз күн ішінде болдым… біздің қазақ жұрты үлгіні сол Бұхара жұртынан алған екен. «Орысқа қарамай тұрған күнінде қазақтың наурыздамасында бол­ған той, мереке қызығы Бұхар мен Қоқанда да болмаған екен!» – десіп сөйлейді. Қайда атақты ас­қан бай бар болса, наурыздаманы сол байға қалдырады екен. Үйсін Төле билердің заманында нау­рызда­маның қадыр-құны ас­тан, тойдан ілгері болады екен…».
Бір қызығы, Рим империясынан бастап Ресей патшалығына дейінгі алып мемлекеттер өздері­нің жыл санау сәтін Григориан күнтізбесі қабылданғанға дейін ескіше 1 наурызда (қазіргіше 14 наурыз) атап өткен. Ендеше, адам­затқа ортақ күнтізбе әуел бастан түркілік Ортаңғы Азия­ның көне іліміне сүйенгендігі өз алдына, оған адамзаттың да уақыт өлше­мін мойынсұн­ды­рып келген.
– Анығында, Наурызды біз сте­реотипке айналдырып алған жоқ­пыз ба? Наурыздың концеп­туал­дық маңызын дұрыс түсіне алдық па? Халықты ынтымақ пен бірлікке, еңбекке, тазалыққа, тіпті бәсекеге шақыратын Ұлыс­тың Ұлы күні шын мәнінде ұлтты сілкіндіретін, халықты жігерлен­діретін жаңа­шылдық бастауы бо­луы қажет шығар. Сіз қалай ойлайсыз?
Алтай ТАЙЖАНОВ:
– Қазіргі өткізіліп жүрген Наурыз мерекеміз тек мезгілдік әсерлі шараларға айналып барады. Көшеге шығып көңіл көтеру, шеруге қатысу, қонағасы, сый-сияпат көру, тілек білдіріп, бата беру, т.б. осы сияқты шаралардың айналасынан шыға алмай жүрміз. Ақыл-ойды, ұлттық сананы, іс-әрекеттік дағдыны қалыптас­тыруға бұл шаралар айтарлықтай қозғау жасай алмай келеді. Бізге Наурыз мерекесін әулет тәрбие­сімен ұштастырып, оны тазару, жаңару, қайта түлеу мұрат­тары ­ме­нен байланыстыр­ғанымыз жөн. Мысалы, тазару, жаңару мә­се­ле­сін алатын болсақ, ол үш ба­ғытта атқарылмақ: жанның та­заруы; тәннің тазаруы; әлеу­мет­тік қа­рым-қатынастағы тазару.
Ал «Наурыздың концептуал­дық маңызын дұрыс түсіне алдық па?» дегенге келсек, ондай дең­гей­ге әлі жете қоймаған сияқ­ты­мыз. Себебі, қазіргі заманда кез келген жаңалық өзіне жарнамалауды қажет етеді. Мысалы, күн­тізбелік жыл ауысуы – біз үшін дәстүрлі Жаңа жыл бірнеше айлар бұрын жарнамаланып, оның нышандары алдын ала құрылып, ілініп, телерадиодан кереметтей қылып ұлықтаймыз. Ал Наурыз қарсаңында әрі кеткенде, бір апта бұрын мерекеге дайындалып, бір жай ғана кезекті мереке­лік күнді атап өткендей әсермен өте шығамыз. Бұл мерекенің тәлім-тағылымдық, танымдық жағы болғандықтан, әрине дас­тархан жайылады. Көптеген мекемелер қарапайым халық­тарды осы дастарханға жақын­дат­пай «әкім келсін», «қонақтар алдымен ауыз тисін», «сосын сіздерге береміз», т.б. әре­кеттерімен жұртшылықтың көңілін пәс етеді. Әрі-беріден соң сарсаңға түскен ел қолын бір сілтеп кетіп жатады.
Соңғы жылдарда Наурыз мерекесін өткізуді бірізділендіру бағытында ізденістер жасап жүрген азаматтар бар. Бірақ ол ізденістерге мемлекет, билік тарапынан тиісті ынта мен зейін аударылмағандықтан Наурыз мерекесін өткізудің концепциясы айқындалды деп айта алмаймыз. Сондықтан қоғам, әлеумет арасында: «Наурыз мерекесінің типтік атрибуттары мен ғұрып­тық рәсімдерін қайтсек жүйелі жолға қоямыз?», «Наурыздағы этнографиялық көріністер қан­дай болуы керек?», «Жылды Нау­рыздан бастап есептеуді тәжіри­беге енгізе аламыз ба?» деген заңды сұрақтар жиі қойылады. Алайда, Наурыз мерекесін азат­тық мерекесі деп түсінбейтін, Аяз атаны Қыдыр Атадан артық на­сихаттауға үйренген мемлекет басында отырған қасаң ше­неу­ніктер Наурыздың мәнін түсініп, оған қызмет ете қоюы әзірге не­ғайбыл. Сөйтіп, Әз-Наурыз тойы шырша тойынан кемшін түсіп жатады.
Наурыз – дәстүрлі қазақ қоғамында Ұлыс күні, Жыл басы. Ұлыс – мекен, аймақ, әкімшілік мағынасын беретін көне түркі, монғол халықтарының сөзі. Ал «Ұлыстың Ұлы күні» дегенде ұлыс, аймақтың, елдің Ұлы күні дегенді білдіреді, ендеше, Наурыз елге тиесілі ең қасиетті мейрам.
Наурыз – «Самарқанның көк тасы жібитін» күн. Бұлай деуіміздің себебі – Самарқанда әйгілі Ақсақ Темірдің тағы бар, бұл күні қаһарлы әмірдің қаһары да жібиді, егер біреу өлім жазасына кесілсе, соған оны өлімге бұйыртпай, аман алып қалатын, райынан қайтаратын күн, бұл адам бойындағы жүректің жылылығымен байланысты күн. Бұл күнгі байланыста «Ұлыстың Ұлы күні алдыңа келсе, атаңның құнын кеш» деген аталар сөзі бар.
Наурыз біздің ұлт ретінде қалыптасуымызға әсер ететін мәдени қасиеттеріміздің бірі саналады. Наурыз мейрамы біздің екінші қырымыздың, яғни сана-сезіміміздің жетілуіне, сөйтіп, ұлттық бірлік-берекеміздің ны­ғаюына жол ашады. Қазіргі уа­қыт­та жаһандану заманы, ел мен елдің, ұлт пен ұлыстардың бір-бірімен әлеуметтік, эконо­микалық, мәдени-рухани салаларда бәсекеге түсіп тұрған кезі. Біз мемлекет тәуелсіздігін, ұлт мұраттарын, ұрпақ болашағын мәңгілік құндылықтар деп есептеп, сол құндылықтарға қылау түсірмеу үшін халқымыздың бірлігі мен топтасуын қамтамасыз еткеніміз абзал. Наурыз тойын өткізгенде де, құр ән салу, би билеу, тоя тамақ ішу, шаршап-шалдыққанша қыдыру емес, білмегенді білуге, көрмегенді көруге, таным көкжиегімізді кеңейтуге ұмтылуымыз керек. Соңғысы тыныштық пен келісімді, ұлт болып, ұлыс болып ұйысуды, белгілі бір идея мен мұрат-мақсаттарға ұмтылысты қажет етеді. Ендеше, осындай игілікті істерге бастайтын Ұлыс­тың Ұлы күні – Наурыз құтты бол­сын, береке әкелсін!
Серік ЕРҒАЛИ:
– Қазақ жылды рухани-пәлсапалық жағынан бір-біріне қарсы екі маусымға – алты ай қыс пен алты ай жазға бөлгенімен, тіршілік маусымын жазғытұрым (көктем), жаз, күз, қыс деп, 4-ке жіктеген. Аңдап қарасақ, қазақ­ша жыл маусымдарының атаулары табиғат құбылыстарын дәл сипаттайтын секілді. Қыста табиғат – қысылады, жазда – жазылады, күзде – күзеледі, ал көктемде –көктейді. Әрбір жыл маусымы 90 күннен, қалған бес күн «қонақ» аталып, соған сәйкес «Бесқонақ» әфсанасы қалыптас­қан. Жыл басталатын жазғыт­ұ­рым­да табиғат туылу үдерісіне кіріседі екен. Наурыздың табиғи нышандары: жыл құсы саналатын «наурызек» торғайдың көзге түсуі, бәйшешектің көктеуі, жердегі тоңның жібіп, қардың еруі. Тіліміздегі Наурызды «Са­мар­қанның көк тасы еритін күн» деп атауы да тегін емес. Бұл тәмсілдің ел ішіндегі халықтық нұсқасы – қыс бойы жентті қа­тырып, көктемде оның ерігеніне қарап, жердегі тоңның жібіп, Наурыздың келгендігін анықта­ған. Бұл ғұрыптық жайт қыстың кетіп, көктемгі мерекенің бастал­ғанын аңғартатын белгі іспетті болған.
Наурыз – түркілердің Кеңіс­тік пен Уақытты мөлшерлеу мен бағдарлау дәстүрінің нәтижесі. Наурыз – Шығыстың жыл басы емес, парсы мен түркі жұрттары­ның бірге байытып, бірге сақтап келген ортақ рухани құндылығы, ортақ жыл басы. Наурыз – Көк­тем жаршысы. Наурыз – Күндіз бен Түннің теңесімі. Ендеше, оны халқымыздың құнды руха­нияты­ның бөлшегі ретінде бұ­рынғыдай бірнеше күн бойы фестивальдық сипатта мерекелеп, ұлттың рухани түлеуіне түрткі еткен абзал. Тіпті, жұрт арасында «бас жазу» күні аталып кеткен 23 наурыздағы дема­лысты 14-іне ауыстырған әділет­ті болар еді.

Дайындаған Айнара АШАН.


Мұхан Исахан,
Дін істері және азаматтық қоғам министрлігінің
Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығы, Исламды зерттеу бөлімінің басшысы

Әз-Наурыз, Йом-Кипур, Ашура мерекелерінің шығу тегі бір
Түркі өркениетінің ұлы ны­шандарының бірі Ұлыс­тың Ұлы күні – Наурыз мере­кесі екені баршамызға аян. Алайда, соңғы жылдары Наурыз мерекесі жөнінде кейбір фунда­мен­тальді түсініктегі діни оқымыстылар ел ішінде жағымсыз пікір қалыптастырып отыр. Олардың пікірінше, Наурыз мерекесі бүгінгі күнге үзіліп-талып жеткен көне зороастризм сенімінің сарқыншағы-мыс. Ал зороастризм – отқа табынуға үндейтін бұзылған сенім болғандықтан, бұл діннің ритуалдары хақ сенімге қайшы екені айтпаса да түсінікті. Расында да, Наурыз мерекесі зороастризм сенімінің сынығы болса, онда бұл сыни пікірдің шынайылығына шүбә келтіре алмаймыз. Бірақ Наурыз мерекесі шын мәнінде зороастризмнің сарқыты ма, жоқ әлде, Хақ діннің төл мерекесі ме?
Әсілі, Наурыз мерекесінің Хақ дінге қайшы емес екенін Мәшһүр Жүсіп баба­мыздың «Нұх, Наурыз тарихы» атты еңбегінде айтылады. Ғұлама бабамыз Наурыз мерекесі­нің шежіресін былайша тарқатады:
«Бұл наурыздама той болып, қай заманда басталған жұмыс? Жоғарғы жақта сөйленген Нұх пайғамбар еркегі, ұрғашысы араласып, сексен қаралы жолдаспен кеме жасап мініп, алты ай, он күн суда жүзіп, су тартылып, кемесі Қазығұрт тауына кез болып, соған тоқтап, құрғақшылық көріп, қара жерді басқан. Біреудің әкесі, біреудің баласы, біреудің бауыры, туысқаны қырылып қалып, «салт атты, сабау қамшылы» болып судан шыққан», – деп Нұх (а.с.)-ның қауымының топан судан аман-есен құтылғандарына шүкіршілік ретінде қазан көтеріп, той жаса­ған­дығын жеткізеді. Одан ары қарай: «Сөйтсе, сол күнде ай есебімен санағанда, «Мұхарамма» айының оны екен де, жұлдыз есебімен сана­ғанда, күннің хамале бір уәжібіне кірген күні бірінші хамале болып табылған. Нұх пайғам­бардың тұңғышы – «Сам» деген баласы. Ғараб, Ғажам – сол Самның ұрпағы. Біреуі ай есебін ұстап, жыл басын «Мұхарамма» деп санап, оны «Ғашура күні» деп, мейрам қылып ұстап қалған. Біреуі – Ғажам жұрты, жұлдыз есебін ұстап «Бірінші хамале – жыл басы» деп мейрам қылып ұстап қалған. Мұның ұстап қалған күні число есебімен марттың тоғызына дәл келіп, қыс пен жаздың аударыс, төңкерісіне тұп-тура, дәлме-дәл шыққан. Мұны біздің қазақ «Бұхар есебі» дейді. Бұл есептен біздің қазақ жұрты орысқа қарағанша, аумай, жаңылмай ұстап келген».
Мәшһүр Жүсіп бабамыз осы «Нұх, Наурыз тарихы» атты еңбегінде Ашура мен Наурыз­дың шығу тегі бір екенін көрсетіп отыр. Расында да, мұсылмандық дереккөздер бойынша Нұх пайғамбардың қауымы топан судан Мұхаррам айының оныншы күні – Ашура күні құтылған. Нұх қауымы Аллаға шүкір­шілік ретінде қазан көтеріп, дорба түбіндегі там-тұм қалған бидай, арпа, ноқат, бұршақ, құмық секілді дақылдарды айран-сүтке малып, жеңсік ас әзірлеп, арқа-жарқа болып той жасаған. Бұдан кейін адамзат баласы әрбір жылы топан су қасіретінен құтылған күннің құрметіне Мұхаррам айының оныншы күні Ашура мерекесін дәстүрлі түрде тойлай бас­таған. Яғни бұл деректерден Наурыз мере­кесінде дайындалатын түрлі дән-дақылдар қосылып жасалатын Наурыз көже мен Ашура тәттісінің мазмұны бір екенін аңғарамыз. Иуда дінінің өкілдері бұл мерекені «Йом-Кипур» мерекесі деп атайды.
Нұх қауымының топан судан құтылған күнін Григориян немесе Омар Хаямның күн­тізбесімен жүретін Шығыс халықтары жұлдыз есебімен Наурыз айының 21-іне тойласа, ал, ай есебіне негізделген хижра жыл санауын ұста­натын мұсылман халықтары бұл мерекені Мұхаррам айының 10-шы күні тойлайды. Демек, әз-Наурыз мерекесі Хақ дінге қайшы емес!

ПІКІР ҚОСУ

Ваш адрес email не будет опубликован.

Пікір