Құдайға шүкір, Бізге де көркі көз қызығарлық көне Тараз шаһарын көру бақыты бұйырыпты!.. Талас өзені бойындағы ежелгі қала туралы тұңғыш рет сонау 568 жылы Византия елшісі Земарх, одан кейін 630 жылы Қытай саяхатшысы Сю-ань-Цзан жинаған деректерде айтылған-ды. Бір кездегі Ұлы Жібек жолының бойында тұрған, бұрқ-сарқ қайнаған қанбазар тіршіліктің, сауда мен мәдени байланыстың орталығы саналған Тараз бүгіндері аса «сабырлы», аса «сыпайы», тым «ойшылдау» және аса «адамгершіл», аса «сыршыл» және өте «сергек» секілді көрінді. Себебі, қала тіршілігінде жан бар. Кейде адам мінезі қалаға ұқсаңқырап кетуінің себебін тереңнен, тарихи, әдеби-мәдени қатпардан, формациядан, дәуір басқан таңбадан іздейтініміз бар ғой. 

Жылнамаларға ден қойғанда байқағанымыз, Тараз қолөнер өндірісі жақсы дамыған қала болыпты. Ежелгі шаһар құрылысы, жалпы архитектура адам таңқа­лар­лық деңгейге жеткенін көпте­ген тарихшылар жазған еді.
Қазба жұмысы барысында қаладан зороастрийзмге тән жерлеу нышандары анықталған екен. Бұған қоса, Тараз өңірінде әйгілі Қарахан, Айша-Бибі, Бабаша-Қатын, Тектұрмас әулие, Дауытбек (Шамансұр), Баба түкті Шашты Әзіз кесенелері, Нәметбай ме­шіті, ортағасырлық Қали-Жүніс Шығыс моншасы мен Ақыртас сарайлық комплексі әлі күнге дейін сақталған. Ал қаланың қақ ортасында мықтап орныққан Жер жаннаты Жетісу­дағы ру-тайпалар көшбасшысы, ақыл-парасатымен, ерлігімен елге ұйытқы болған Ұлы тұлға, үш рет неке қиып, Сары бәйбіше, Зеріп, әулие Домалақ анаға өмірлік серік болған Қара­ша­ұлы Бәйдібек бидің еңселі ескерткіші алыстан ат терлетіп келген елге қонақжайлық танытып, қол бұлғап тұрғандай.

Ежелгі Тараз тарихи уақиға­лар­­­ға бай. Басқасын былай қой­ғанда, ол бірде Қарлұқтарға, ал бірде Саманидтер қолына көшіп отырғанымен, Х ғасырдың аяғы мен ХІ ғасырдың басында Қарахан мемлекетінің астанасы болғаны тарихтан мәлім. Махмұд Қашқари Тараз тұрғындарын түрік және соғды тілдерінде сөйлегені туралы жазған-ды. О қала ақша сарайы мен алыс-жақынға өзінің тең­дес­сіз моншаларымен мәшһүр-тін. Таразды Хорезм шахы Мұхаммед, одан кейін моңғолдар, одан соң шағатайлықтар жермен-жексен етті. Ал Әмір-Темір заманында Таразға Жаңа Талас атауы беріл­гені­мен, XV ғасыр соңында мүлде қирайды. ХІХ ғасырда оның орнына Әулиеата шаһары салынады. Дегенмен, ол отызыншы жылдар­дың соңында Мирзоян болып өзгереді. 1938-1997 жылдары Жамбыл қаласы аталынғанымен, 1997 жылы Қазақстан Республика­сы­ның Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев Жарлығымен Тараз қайта өз тарихи атауын ие­ленді.
X ғасырда өмір сүрген араб географы әл-Макдиси: «Таразды аралағанда қыштың иісі шығады», – деп жазған еді. Бүгінгі Тараздан махаббат пен бірлік, татулық пен достық, үйлесім мен тұрақтылық­тың иісі аңқып тұр. Таңқалғаным – қала өте таза. Одан кейін бейсаубат, бос жүрген адамды көрмейсіз. Кешке тұрғындар мүл­дем сирейді екен. Аталмыш қала тек тарихи ғана емес, сонымен қатар театр өнеріне де өте жақын екен. Әлемдегі ең жылдам пойыз – «Алматы-Маңғышлақ» шаһарға кірген бойда-ақ бір жылылық сезілді. Себебі, «Алматы-2» темір­жол бекетінен отырған күні дала суық және күні бұрын жапалақтап қар жауған-тұғын. Содан не керек, мұздамаудың қамын ойлап, сөм­кемізге жылы киімді сықа толтырып алған Біз үшін оның еш қа­жет­тігі болмай қалды. Түс ауа қаз­бауыр бұлттар арасынан Күн сығалап, бәрімізге күлімдей қара­ды. Жолдан шаршап келіп, аз-кем тынығып алған соң, кешкі сағат 18.30-да 80 жылдық тарихы бар Жамбыл облыстық Қазақ драма театрында жазушы-драматург Сұлтанәлі Балғабаевтың «Ең жақ­сы еркек» спектаклінің премьерасына бардық. Бұ қалаға келуіміздің басты себебі де осы еді. Орыс, оның ішінде Мәскеу театрлары­ның автормен бірге өнер жөнінде жазатын журналист те бірге баратын тәжірибені осы кезде қолда­нуды жөн көрдік. Бұны эксперимент деп қабылдаңыздар! Ал осы жаңа­шыл­дыққа мұрындық боп, игі баста­маның басында тұрған аталмыш театрдың директоры, публицист, жазушы-драматург, режиссер әрі ҚР мәдениет қай­раткері Болат Бекжанов-тын.
Театр тек мәдени ошақ қана емес, ол – рухани һәм ұлттық-стра­те­гиялық орталық. Өйткені, онда сахналанатын қойылым көрермен санасына әсер етіп қана қоймай, өмір, орта, өнер, адам, ел туралы ой қалыптастыратын күшке ие. РФ Президенті Владимир Путин жыл сайын театр саласы үздік­терінің басын қосып, өзекті делін­ген мә­селе­лерді талқылайтын ға­деті бар. Жаһан жұртшы­лығы­ның Мәс­кеуді «Театр Меккесі» деп ас­қақ­тата­тыны да сондықтан болар…
Жақында ғана өткен Жамбыл театрының 80 жылдық мерейтойы Ел Тәуелсіздігінің 25 жылдығына орайластырып, жоғары деңгейде болғаны да баршаға аян. Со шарада облыс әкімінің орынбасары Абдалы Нұралиев пен облыс басшысы Кәрім Нәсбекұлы театр ұжымын арнайы құттықтап, көп­о­рын­дық жаңа автокөлік сыйла­ған еді. Бұның өзі де әкімнің ақын­ға жақып боп, өнерге деген қамқор­лығы ерекше екендігінің белгісі. Бұған қоса, басшылар театрды күрделі жөндеуден өткізуге кө­мек­тесіпті. Сұлтанәлі Балға­баев­­тың «Ең жақсы еркек» шығар­масы арқасында облыстық, оның ішінде Жамбыл театры турасында сөз етуге мүмкіндік туды.

2014 жылы Жамбыл облысы­ның 75 жылдығына арналған о­б­лыстық «Театр.kz» фестивалі өткен болатын. Бұл мәдени шара: «Аудандардағы театр өнері қай деңгейде? Хал-ахуалы, жалпы жағдайы қалай?» деген сұраққа жауап берді. Жамбыл облысының 9 ауданынан келген 12 театр өз ара­сынан мықтыны анықтаған еді. Бұл жиын өңірдегі театр өне­рінің дамып, тығыз шығарма­шылық байланыста болуына мүм­кіндік тудырды. Және «Тұң­ғышбай әл-Тарази Таразға шақы­рады» атты Халықаралық театр фестивалі де осы Тараз қаласында өткен-ді. Бұдан шығатын қорытынды, Жам­был облыстық Қазақ драма театры әркез ізденіс пен даму үстіндегі өнер ұжымы деуге толық негіз бар. Тағы бір ерекше айта кететін нәрсе. Аталмыш театр шаңы­ра­ғында орыс және қазақ театрлары бас қосқан екен.Бір кездері белгілі режиссер Қуандық Қасымов Әлемге әйгілі француз драматургі жан Ануйдың «Антигона» тра­гедиясын қойып, театрдың орыс труппасымен ойнап, сыншылар мен театртану­шылар­дың жоғары бағасын алған еді. Соған қарап театр жан-жақты дами отыра, әр түрлі бағытта ізденеді деген ойға тоқтадық…
Жамбыл облыстық қазақ драма театры 1936 жылыАбай атын­дағы Көркемөнер үйірмесінің негізінде Аудандық театр болып құрылған екен. Сол жылдың 16 наурызында театр Майлиннің «Келін мен шешей» және Қырқым­баев­тың «Келіншек» комедияларымен шымылдығын ашыпты. Аталмыш театрдың репертуары өте бай екенін атап өту керек. Мәселен, онда М.Әуезовтің «Қара қыпшақ Қобыланды», «Еңлік-Кебек», «Айман-Шолпан», «Түнгі сарын», «Қарагөз», «Абай», У.Га­д­жибековтің «Аршин мал алан», Н.Гогольдің «Ревизоры», У.Шекс­пирдің «Отелло», Ғ.Мүсіреповтің «Қозы Көрпеш-Баян сұлу», «Ақан сері – Ақтоқты»,Қ.Мұха­мед­жановтың «Бөлтірік бөрік астында», «Құдағи келіпті», «Біз періште емеспіз», Т.Ахтановтың «Ант», С.Жүнісовтің «Жаралы гүлдер», Ш.Мұртазаның «Қара маржан», Д.Исабековтің «Әпке», Иран-Ғайыптың «Мен ішпеген у бар ма?», Ф.Шиллердің «Зұлымдық пен махаббат», К.Гольдонидің «Екі мырзаға бір қызметкер»,
А.Н.Островскийдің «Жазықсыз жапа шеккендер», Ш.Айтматов прозалары негізінде «Ана Жер-Ана», «Арманым», «Әселім», Г.Боро­виктің «Буэнос-Айрестегі интервью», т.б.спектакльдер кө­рер­менге көрсетілген болатын. Бұған қоса, бұл театрда әр жылдары А.Тоқ­панов, Хайруллина,
М.Байсерке, Ж.Арғынбаев, Б.Лурье, Е.Оразымбетов, Т.Дүйсебаев, Т.Ерғалиев, Ә.Ордабаев, М.Д.Ук, Ж.Омаров, Ә.Құлданов, О.Кенебаев, А.Оңал­баев, А.Сәлімбаев, Р.Шарафутдинова секілді режиссерлер қызмет істеді. Театрдың тұң­ғыш директоры Т.Әлмұ­ха­ме­дов­тен кейін бұл ұжымды Ә.Төле­баев, Дүйсебаев, Ә.Әмзеұлы, Т.Сұлтанкереевтер басқарады. Осы ретте, театрдың қазіргі директоры Болат Бек­жа­нов­­тың өзге ұжымдар мен шығар­ма­шыл тұлғалармен байланыс орнату жолындағы ізденістері көңіл қуантарлық. Мәселен, Шек­спир­дің «Отеллосын» қоюға Алматыдан арнайы Асыл Құдай­бер­генов деген режиссерді алдыруы немесе 81-ші маусымның шымылдығын «Қилы заман» дра­масымен (инсценировкасын жасаған Нұрлан Оразалин) ашып, оны сахналау үшін Астанадан атақты режиссер, ҚР еңбек сіңір­ген қайраткері Болат Ұзақовты шақыртуының өзі көп жайтты аңғартса керек…
Премьераға облыс әкімдігінің мәдениет, архивтер және құжат­тама басқармасының басшысы Дүйсенәлі Бықыбаев пен қоғам қайраткері Әлібек Әмзеұлы қатыс­ты. Сұлтанәлі Балғабаевтың Болат Ұзақов сахналауындағы «Ең жақсы еркек» қойылымы сәтті шықты. Шығарма қоғамдағы шын­дықты еш бүркемесіз алдыңа алып келеді екен. Яғни драматург көтерген ауызбіршіліктің жоқ­тығы, ақ пен қараны айыра білмеу, ерлі-зайыптылар арасындағы түсініспеушілік, дуалау, алдау-арбау секілді проблематиканы жан-жақты көрсеткен. Туынды финалында барлық жамандық атаулысын тек адамгершілік, махаббат пен татулық қана жеңе алатынына акцент берілген. Қойылым өзегі – әйел психологиясы мен өмір. Бұ комедия адамды түсіну оңай дүние емес екен­ді­гін көрсетеді. Орталық образ Алпан соңында барлық келеңсіз­дік­ке нүкте қойып, әйелі­мен қай­та қосылады. Режиссер де автор идеясын дәл тапқан-ды.
Соңғы жылдары Жамбыл театры бірнеше гастрольдік сапар жасап, Өзбекстан, Тәжікстан, Әзірбайжан, Қырғызстан, Украина, Ресей, Мысыр мен Польшада өткен Халықаралық фестивальдерде қатысқан болатын.
ҚР Халық артисі Мәкен Райс­ханова, ҚР мәдениет қайраткері Нұрсипат Салықова, ҚР еңбек сіңірген артисі Майра Әлімбетова­лармен қатар, осынау өнер ұжы­мында Н.Омарбекова, Ж.Әлімбек, К.Ақүр­пеков, А.Алтыбаева,
М.Ақ­үр­­пеков, М.Қожалиев,
П.Рыспанбетова, Қ.Оразбаев,
Б.Көпжасаров, Ж.Құлтаева,
Ғ.Сұрапбаев, С.Пір­манов, Ә.Ахмет, Р.Қылышбаев, А.Сағым­бе­кова,
Б.Көпжасаровтар абыроймен еңбек етуде. Қорыта келе айтарымыз мынау… Театр – өмір, театр – айна, театр – символ, театр – өнер, театр – ұжым, театр – ұлт, театр – ізденіс, театр – өсу, теа­тр – даму, театр – бәсеке, театр – таразы, театр – эстетика, театр – сезім, театр – махаббат, театр – құлшыныс, театр – құштарлық, театр – адалдық, театр – сын, театр – мін, театр – орта, театр – Әлем, театр – өзгеріс, театр – өзек, театр – театр, театр – полис, театр – драма, театр – комедия, театр – фарс, театр – трагикомедия және ең бас­тысы, театр – тірі организм. Себебі, театр да адам сияқ­ты. Оның да өзіндік «био-ритмі» бар. Ал сол ырғақ бұзылған күн­нен бастап адамзат тіршілігі де тоқтамақ. Сол себепті, тек орта­лық­­тағы өнер ұжымдарының ғана емес, сонау шалғайдағы, шеттегі театрлар жай-күйін де сөз етіп, солар туралы жа­зып тұруды дағ­ды­ға айнал­дырсақ. Театр да адам сияқты!..

Әлібек БАЙБОЛ