1969 жылы ару қала Алматыға  қарақалпақ жерінен арман арқалап келген менің ҚазМУ-дің даярлық бөліміне қабылданғанымда, қуанышымда шек болмады. Себебі, ол жылдары журналист мамандығына талапкерлер шоғыры мол әрі талап та қатаң болатын. Сондай шақтардың бірінде жоғары курстарда туған топырақтан Қыдырбай Артықов, Сафуан Есенов сынды алдыңғы толқын ағалардың барын еститінмін. Марқұм ақжарқын, ақкөңіл Қыдырбай ағамен басталған таныстықтан кейін, туған ағаларымдай болып кеткен Маханбет Жәмеков, Сатымбек Рысбаев, Сәбит Байдалы табиғатында қарапайым, кішілігі кісілікке ұласқан, жылдар сілемінде журналистика айдынында өзіндік іздерін қалдырған таланттар шоғырынан. Солардың арасынан маған бір қарағанда тұйықтау, мінезі сабырлы, ақ сарылау келген Мәди Айымбетовпен тағдырлас, туыстас болудың сәті түседі деп  сол шақта кім ойлаған. Ол мезетте Мәди ағамен  ағаларымдай емен-жарқын араласып кете алмасам да, уақыт ырғағында баспасөз беттерінен шығармаларына қанық болып өскенім ақиқат.

Биылғы күз айының шуақты күндерінің бірінде Алматыдан батысқа бет түзеген алып лайнер түс мезетінде Ақтөбе то­пы­ра­ғына табан тіреді. Аспан шайдай ашық. Негізгі мақсат – Ақ­төбе өңірінің тумасы, жарты ғасырға жуық уақыт қазақ әдебиетінің проза жанрында қалам тербеп келе жатқан, бүгінде рух әлемі­нің ақтаңгеріне айналған Мәди Айымбетовтің жетпіс жасқа тол­ған мерейлі тойының алдын­да ағамен туған топыраққа тағ­зым ретінде сапарлас болу. Осы жолсапардың тағы бір өзектілігі – ертеректе кіндік қандары там­ған осы өңірден тіршілік тауқы­ме­тімен Үстірт ауа үдере көшкен ата-баба мекенін көзбен көріп, көргенді көңілге тоқу болатын.
Әуе кемесі айлағында бізді  «Қазақстан» РТРК АҚ Ақтөбе облыстық  филиалының директоры Отыншин Раукен бастаған бір топ азаматтар құшақ жая қарсы алды. Ертеңіне облыс әкімінің бірінші орынбасары Асқар Шериязданов қабылдап, сол кезде іссапарда жүрген облыс әкімі, қазақ өнерінің шын жанашыры Бердібек Мәш­бек­ұлының қаламгер ағасына  деген ыстық ықыласын, жүрекжарды ілтипатын жеткізді. Түс ауа Тахауи Ахтанов атындағы облыс­тық драма театрында жерлес­тері­мен Мәди Айымбетовтің шығармашылық, қаламгерлі­к өмір жолына арналған кездесуі болды. Әдебиет сүйер қауым мен Ахмет Жұбанов атындағы педуниверситет  студенттері мен жастарына лық толы залда талантына табындырған жер­гілікті өнерпаздар мен респуб­ликаға танымал қоғам қайрат­кері Амангелді Айталы ­бастаған ел ағалары мен  облыс әкімінің бірінші орынбасары Асқар Шериязданов, өңірдің медиа­қай­раткері, танымал қалам­­гер інілері Мейірхан Ақ­дәулет, Ертай Ашықбаев, Бауыржан Өтеулиев сынды қалам иелері  мол болды. Қаламгердің өмір өткелдері туралы «Қазақс­тан-Ақтөбе» телеарнасы даярла­ған «Дара тұлға, дара жол» атты деректі фильмде жазушының белгісіз қырлары мен сан қырлы сырлары ашылып, әдебиет алып­тары Зейнолла Қабдолов,  Әбіш Кекілбаев, Фариза Оңғар­сыно­ва, Зейнолла Серікқалиев­тар­мен сырлас, сыйлас болған кезеңдерден ұлағатты ойлар легі ағылса, қатарлас әріптесі жазушы Жарылқап Бейсенбаев, бүгінгі орта буын Қуаныш Жиенбаев, Сүлеймен Мәмет сынды замандас інілері автор қаламы­ның қарымдылығын, туынды­ла­ры­ның өміршеңдігін тілге тиек етті. Осы орайда академик Зейнолла Қабдоловтың Мәди әлемі жайлы: «Кешегі өзімнен дәріс алған үркердей бір шоғыр шәкірттерімнің қазақ әдебие­ті­нің қасиетті қара табалдыры­ғы­нан аттап, өркен жайғанына марқаямын да мақтан етемін. Сол шоғырдың легінде мына Мәдидің тұлғаланып қалғанына да мерейім өсіп тұр. Ол жазушы­лық өнеріне жан-тәнімен бері­ліп, талай қызықты тақырып­тарға қалам тартты. Жас қалам­­гер алғашқы қадамынан өз замандастарының жан дү­ние­сіне үңіліп, ұмытылмас образдар жасады. Әсіресе оның ел суреттерін қаламына қазық, қиялына азық етуі кім-кімді де тәнті етеді…» деген ұлағатты пікірі Мәди  ағаның  50 жасқа толған сапарында елге бірге келіп, інісіне айтқан ақжарма ақ тілегі болатын. Кездесуде сонау жетпісінші жылдардан бастал­ған қаламгерлік еңбектің ауыр жолында прозалық лектің басым дені туған жердің, өскен өңір­дің қарапайым еңбек адам­да­рының күнделікті қоңыр тір­шіліктері жайлы екендігі туралы өрнекті ойлар айтылды.
Осы сапардың ендігі бір сәтінде жазушы мен оның са­пар­ластарыМәкеңнің ата-баба­ла­рының кіндік қаны тамған, ыстық өлке Байғанин жеріне, Жем-Сағыз өңіріне бет бұрды. Ау­дан әкімі, сол өңірдің тумасы, абзал азамат Мамырғали Аққа­ға­зов бастаған азаматтар көш көрім жерден дәм-тұзын алып, ақ дастарқанын көтеріп, алдарынан шықты. Дастарқан басында кешегі бала шәкірт, бүгін­гі дана шәкірт Мәдиге сексеннің сеңгірінен, тоқсанның ауылына бет алған, алпыс жыл бұрын білім бұлағынан сусындатқан қос ұстазы  сол бір балалық шақ­тың бал күндерінің қызық­ты кезеңдерін тілге тиек етті. Сөйт­сек, біз білмейтін бұйығы аға­мыз­дың жас кезіндегі талай шы­ғармаға  арқау болатын хикаяттары молынан екен. Мұны біз ғасырлар сілемінде ұстаз бен шәкірт, қария мен аға арасын­дағы риясыз көңілден айтылған әңгіменің арқауына шәкірт­те­рінің шығармаларындағы ауыл кейіпкерлерінің образын айнытпай берген тұлға талантына тәнті болған, өмірлерінде ұлы­лық­ты мұрат тұтқан үлкендердің батасындай қабылдадық.
Байғанин  ауданының орта­лы­ғы соңғы жылдары өзгеше көріктеніп, ауыл ажарланып, халқы молайып, ел ырысы еселеп артып келе жатқаны жайлы Мәдениет сарайында әңгімесін бастаған аудан әкімі әңгіме өзе­гін жерлес  қаламгер ағасы  Мә­ди Айтбенбетұлының  шығар­ма­шылық жолына шолу жасап, сөз кезегін ауыл ақсақалдары мен  көзкөрген, балалық шақтан таныс азаматтарға берді. Залда қаламгер ағамыздың қаламынан туған, шоқтықты шығарма­сы­ның  бірі «Құмөзек  хикаяла­ры­ның» кейбір көзі тірі кейіпкерлері де бар болып шықты. Жылдар сілемінде қаламгер қаламынан туындаған «Шыққа тұнған нұр», «Ол дәурен бір көрген түс», «Тылсым», «Күн-ғұмыр элегиясы», «Дүние-керуен» және тағы бас­қа кітаптары оқырман мейі­рін қандырған, қазақи әлемнің нұрлы шуағын айна-қатесіз көз алдыңа келтірген сүбелі шығар­малар.
Елмен табысқан, туған жермен етене қауышқан осы сапарында қаламгер есейген, бола­шақ жары Розамен таныс­қан Жем бойындағы Жарқамыс ме­кеніне барар жолда, қаламдас, сырлас, сыйлас ағасы, атақты «Ақбұлақ» әнінің авторы Бәкір Тәжібаевтың  Ана – Жер-Ана­ның бауырынан бұлқынып шы­ғып, көз жасындай тамшылап жат­қан бал бұлағына барып, кәусар суынан дәм таттық. Аудан әкімші­лігі абзалы ағала­ры­ның 90 жылдығына  бітеліп қал­ған бұ­лақ көзін ашып, жөн­деу жұмыс­та­рын қолға алған. Жалпы, қаламгерлер арасында Жарбұлақ өңірін «кіші Жазушы­лар одағы филиалы» деп атайды екен. Атаса атағандай, дәл осы топырақтан елімізге танымал Бәкір Тәжі­баев, Сағи Жиенбаев, Тобық Жар­мағамбетов, Өтежан Нұр­ғал­иев, Есенбай Дүйсенбаев, Сәбит Баймолдин, Қажығали Мұхамбетқалиев, Мәди Айымбетов сынды алымдары арынды,  қаламдары қарымды, ойлары оқшау, адами әлемнің құндылы­ғын бойларына сіңірген, тұтас бір галереясы бой түзеген екен. Құм көшкіні іргелеп келіп қал­ған құмды ауылдың құнарлы топырағынан шыққан арыстар ауылымен қимай қоштасып, ат басын «алтын құм» атанған атақты «Алтай батыр» ауылына бет түзедік. Екіндіде алыстан  көзге көрінген «алтын құмды» бойлай жайлаған  ел шетінен ауыл азаматтары  Азаматы мен Аруын ән-жырмен, шашумен қуана қарсы алды.
Көркем тілмен күнделікті күйбең тіршіліктің келісті бей­не­сін сомдаған, қабырғалы қалам­гер Мәди Айымбетовтің кіндік қаны әкесінің әскери қызметіне орай, тарихы бай Торғай өңіріне тамса да, ата-баба мекені, қасиетті Жем-Са­ғыз өңірі. Мәдиді универси­тет­ті бітірер шағында дауылпаз ақын апамыз Фариза өзі бас­қа­ра­тын «Қазақстан пионері» газетіне қызметке шақырады. Қаламгердің осыдан кейінгі өсу жолдары «Пионер», «Қазақстан коммунисі» журналында жал­ғасып, Қазақ КСР-інің Баспа ісі, полиграфия және кітап саудасы жөніндегі Мемкомите­тінің бөлім бастығы, «Ғылым» баспа­сының бас редакторы, ҚР Жо­ғары Кеңесі  Аппараты, Мәжіліс Аппараты бөлімдерінде бас­шылық қызметті, ҚР Парламент Сенаты Аппаратының редак­циялық-баспа бөлімінің мең­герушісі қызметтерін ширек ғасырға жуық  абыроймен атқар­ды. Қызметіне қылаудай қыр түсірмеді, ал әріптестерінен де осыны талап етті. Қызметі мен қаламы  жарыса қатар жүрді.  Күндіз мемқызметте қырандай қалғымаса, түн әлетінде қаламы алмас қылыштай жарқылдады.
Жетпіс деген ағалық жасқа толған  Мәди аға мен Роза апамыз бүгінде  ұлын ұяға, қызда­рын қияға қондырған, олардан балдан тәтті немерелер сүйген, бақыттың бал бесігінде тербе­тіл­ген өнегелі жандар. Азаматын аялап, қыранының қала­мын мәпелеп, шаңырағын шат­тыққа бөлеп отырған ота­насының да бұл мерейлі тойы, шуақты күндері. Лайым, осы күндер ұзағынан, мол  болсын!
Міне, табиғатынан талантты, бір көрген жанға   томаға-тұйық, әйтсе де қаламының қары­мымен талайларды тамсан­дырған, өс­кен жерге, туған өлке­ге деген кіршіксіз балалық махаббатын жылдар сілемінде көзінің қара­шы­ғындай сақтап келген, мейі­рім шуағы мол, сыны мен сымбаты, іші мен ты­сы тұтастыққа айналған текті тұлға. Мәди Айымбетов осылайша табиғат пен тірші­ліктің үйлесімін үндес­тірген, дүниелік құбылыстарды  бөліп-жармай тұтас қарастыра­тын,  жерді, елді сүюге үндейтін, өрнекті тілі ерік­сіз баурап отыратын,  таза­лық пен мөлдірлікті, ізгілікті үзбей қара сөзбен жырлап келе жатқан қазақ прозасы­ның көрнекті өкілі,  рух әлемінің ақтаңгері, қабырғалы қалам­гер.

Құдайберген ТҰРСЫН,
Сүлеймен Демирел университетінің
 профессоры, филология ғылымының докторы.