Мұрат АХМАНОВ,
ҚР еңбек сіңірген әртісі,
«Құрмет» орденінің иегері

---

Мұрат Ахмановты режиссер ретінде танып өскен кейінгі буын оның өнер жолын ең алғаш балет бишісі ретінде бастағынын біле бермейді. Бишіліктен актерлікке келіп Бауыржан Момышұлы, Шоқан Уәлиханов, Сталин сынды портреттік кейіпкерлерді, «Асауға тұсаудағы» Петруччи, М.Әуезовтің «Еңлік-Кебегіндегі» – Кебек, Ғ.Мүсіреповтің «Ұлпанында» – Мүсіреп секілді басты рөлдерде ойнады. 1984-1993 жылдар аралығында Талдықорғандағы облыстық театрда қызмет етіп,
1993 жылы Орал қаласындағы қазақ театрының іргесін қалауға атсалысады. Содан бері сахна өнерінде көптеген қойылымдарымен танылып, түрлі фестивальдерде бас жүлдеге ие болып жүрген Мұрат Ахмановтың режиссерлік салада өз қолтаңбасының қалыптасқаны анық. Ғ.Мүсірепов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық Балалар мен жасөспірімдер театрында 22-30 қараша аралығында  ҚР еңбек сіңірген әртісі, «Құрмет» орденінің иегері Мұрат Ахмановтың шығармашылығына 40 жыл толуына орай, режиссер спектаклдерінің апталығы өтеді. Осы орайда режиссермен әңгіме қазіргі театр өнері мен режиссура жайлы өрбіді.

– Сіз режиссерлікке келген уа­қыт пен қазіргі кезеңді салыс­ты­ра қарасаңыз  режиссерлік са­ла­да не өзгерді?
– Мен өнерді бишіліктен бас­та­­дым, одан соң актерлік ма­ман­дықты игеріп, Талдықорғандағы теат­рда актер болдым. Бәйтен Ома­ров ағамыз театрдың бас ре­жис­сері болған еді. Ол кісіден көп нәрсе үйрендім. 1993 жылы Ба­тыс Қазақстан облысында Орал театрының ашылуына бай­ла­нысты сол жаққа шақырды. Бір-екі жылдан соң ондағы ре­жис­серлер басқа жұмысқа ауысып, режиссерсіз қалдық. 1984-1993 жылға дейін Талдықорғанда жұ­мыс істегенде де біраз қойы­лым сахналаған едім. Оралда бір­неше үлкен спектакль қойдым. Ол кезде режиссерлікке қабілеті бар біраз актер спектакль қойып жүрді. Өйткені, жаңадан ашыл­ған театрдың жабылып қалуы­на жол бермеу керек еді.  Алай­да, қолыңда диплом бол­ма­ған соң біраз қиындыққа тап бол­дым. Сондықтан Т.Жүргенов атын­дағы Қазақ Ұлттық Өнер  ака­демиясының режиссерлер дайындайтын факультетінде тә­лім алдым.  Оны аяқтаған соң  ре­жиссерлікке батыл қадам басып,  бес жылдың ішінде көптеген фес­тивальдерде жүлделі орын­дар­ға ие болдым. Соның ал­ғаш­қы­сы Серік Асылбекұлының «Бір түн­гі оқиғасы». Бұл дипломдық жұмысым Орал театрының құ­рыл­ғанына 5 жыл болған 1998 жылы Тараз қаласында өткен Республиканың театрлар фес­тивалінде Бас жүлдені иеленді. Менің өнердегі жо­лымды ашқан да осы спектакль болды. Қазір Орал театрында шәкірттерім жұмыс істейді.
Кеңестік дәуір мен  тәуелсіз за­мандағы режиссерліктің арасы жер мен көктей. Кеңестік  дәуірде цензура күшті болды, ұлтыңды ба­са айтсаң, қойылымыңнан  үкі­метке жақпайтын дүние бой көр­сетіп қалса жазаланатын едің. Қазір  өнерде цензура жоқ, ре­жиссер не қоямын десе де өзі­нің білімі мен қабілет-қарымына сай сахналап жүр. Ұлтымыздың та­рихына қатысты  айтылмаған де­ректерді жаңа сипатта сахна­лау­ға мүмкіндік көп.  Ата-баба­лары­мыз­дың ерлігін, салт-дәс­тү­рі­міз­дің ерекшелігін тәуел­­сіздіктің ал­ғашқы жылдары  жиі көрсеттік. Ре­жиссер ретінде бұл бағытқа мен де көп ден қойдым.  Алда бо­ла­тын апталыққа енген «Райым­бек-Райымбек» қойылымында Жоңғар шапқыншылығы кезеңін  көр­сетсем,  Кеңес өкіметі кезін­де­гі ұлтымыздың басына төнген бес нәубет – Қазан төңкерісі, 1922 жылғы колхоздастыру, 1932 жыл­ғы ашаршылық, 1937 жылғы сая­си-қуғын сүргін, 1941-1945 жыл­­дардағы Ұлы Отан соғы­сын­да­ғы халқымыздың басына түс­кен ауыр күндерді «Фатима» спек­­такліне енгіздім. Одан ке­йін­гі кезеңді «Желтоқсан желі» қам­тыды. Жоңғар шапқыншы­лы­ғынан бастап осы күнге дейінгі та­рихты мен осы үш спектакльде қам­­тыдым. Еліміздің тарихын жаң­­ғыртуды заман өзі талап етіп отыр.
– Маман Байсеркенов «Адам оқып режиссер болмайды, режиссер боп туу керек дейді», – бұған көз­қарасыңыз қалай?
– Көптеген конкурстар мен фес­тивальдерге қатысқан уақыт­та осы салада көп жыл жұмыс істеген режиссерлердің материал таң­даудағы ерекшеліктері әр қы­рынан көрінеді. Ұжымда алпыс адам болса оларды басқару үшін режиссердің білімі олардан кем болмауы керек. Қолға алған материалды толық зерттемей, асы­ғыс сахналай алмайсың  Режис­сер­лік – білім мен  көп жылдық тә­жірбие арқылы келеді. Уақыт өткен сайын қай кезде қай материалды пайдаланған тиімді боларын, қай деректі қай тұста  айт­қыза­ты­ныңды түйсікпен сезе бастайсың. Театр – ұжымдық өнер болған соң қиындығы көп. Ол жеке отырып сурет салатын суретшіге, қаламын қолына алып өзі өлең жазатын ақын немесе жазушыға ұқса­майды. Автор ұсынған тақырыпты ашу үшін ұйымдастырушылық өз ал­дына, суреттен, музыкадан, әде­биеттен, салт-дәстүрден, мә­де­ниеттен, тарихтан хабарыңыз мол болуы керек. Қазір режис­су­ра­ға асығыс келіп қателікке ұры­нып жатқан жастар өте көп. Я қа­зақша жөнді білмейді немесе салт-дәстүр туралы мағлұматы шала, сөйте тұра ұлттық дүние жасағысы келеді.  Мидай араласып кеткен қойыртпақ көзге бақырайып көрініп тұрған жайы бар. Сол үшін де  режиссер боламын деген баланың табиғат берген дарынымен қоса терең білімі болғаны жөн. Қай сала болсын  адам­ның ең алдымен икемі бо­-
л­уы шарт қой, режиссерлік те сон­дай. Актер сахнаға шыққанда өз роліне ғана жауапты, ал режиссер автордың идеясын, өз ин­терпре­тациясын қатар бере білу керек, оны толық жеткізу үшін музыкасын нақ таңдаған жөн. Қай актер қай рөлге бейім еке­нін жазбай тану да режиссерлік түй­сікке келіп тіреледі.
– Ең ұзақ дайындалған қойы­лы­­мыңыз қайсы? Пьеса қолыңызға тигеннен сахнаға шыққанға дейін сізге қанша уақыт керек?
– Жуырда өнер академиясында студенттермен «Ричард ІІІ-ті»  қойдым.  Ұзақ   дайында­лу­ға тура келді, студенттермен қатар жүр­дім десем өтірік емес. Өйт­ке­ні, ол өте ауқымды пьеса, 150 бет­тік шығарманың  60-70 бетін ға­на қалдырдым. Пьесада айтылар ойды толық жеткізу үшін олар­дың әрқайсысынан бір-бір де­таль алуым керек болды, көп уа­қыт іздендім. Орал театрында қойыл­ған «Құр­ман­ғазы» спек­так­ліне де ұзақ дайындалдым.  Жел­тоқсан қозға­лысы­ның он­жыл­дығы тұ­сында қойған спектакльге да­йын­дық та қиын болды, материал да аз еді. Өйт­кені, бұл тақырып енді ғана ашыла бастаған.
– Кейінгі кезде режиссерлердің ау­зынан «Пьеса сахнада өмірге ке­леді» дегенді  естіп қалып жүр­міз. Бұған көзқарасыңыз қалай?
– Пьеса сахнада туады деген сөз қайдан шығуы мүмкін?.. Қа­зір драматургия тапшы  болған соң режиссерлердің көбі инс­це­нировкаға бет бұрып жатыр. Кез кел­ген роман, повесть, әңгіме, очерк­тен тіпті күнделіктер мен хат­тардан спектакль қойып жүр. Өйт­кені, бүгінгі заманға сай, замануи тақырыптағы драматургия жоқ. Оны біз жиі айтып жүр­міз. Бір формациядан екінші қо­ғам­ға аяқ басқан адамдар ара­сын­да характерлер көп болған­мен, жазылған дүние жоққа тән.   Сондықтан режиссерлердің тап­қан амалы осы. Әйтпесе, пьеса ­қашанда автордың қаламынан туады. Одан кейінгі тағдыры ре­жиссердің қолында,  ал сахна пат­шасы – актер.
– Драматургтерге қысқа жа­зыңыз­дар деген ұсыныс айтатын ре­жиссерлер де бар…
– Сахнадағы қойылым ең ал­ды­мен әрекетке құралады. Актер сөзінің мағынасы да «акт», яғни әре­кет сөзімен тоқайлас. Ұзақ мо­­нологқа, пафосты сөзге құра­л­ған спектальдерді көруге кө­рер­мен­нің де құлқы жоқ. Әрекет пен уа­қиғаға құрылған дүниелердің тез қабылданатыны да сон­дық­тан. Бір нәрсені анықтап, бас-ая­ғын түсіндіріп, көрерменнің аузына шайнап беретін заман кетті. Бір-екі ауыз сөзбен бір кезеңді су­реттейтін күн туды.
Ал пьесадағы мағлұмат ре­жис­серге материал ретінде пай­да­­лануға керек. Автор өз ойын не­ғұрлым толық жазса оны ре­жис­­сер актерге түсіндіретін  құ­рал ретінде қажетіне жаратады.
– Драматург – режиссер – актер осы үштік  қазір  етене қызмет ете ме?
– Режиссер драматургиясыз қоз­ғала алмайды, режиссерсіз ак­тер де жұмыс істей алмайды. Кейінгі кезде актер сахна патшасы, режиссерді көп тыңдай бер­мең­дер, оның айтқанымен жүру шарт емес деген ойлар ара-тұра қылаң береді. Меніңше, ол бір жақ­ты пікір. Актер сахнада өзін ға­на көруі мүмкін,  режиссер тұтас труппаға жауапты. Драматургтер пьесаны жазып қалғанын режиссерге тастап кете береді, де­ген пікірлер де бар. Бірақ біз
У.Шек­спирмен немесе М.Әуе­зов­пен қатар отырып сахналаған жоқ­пыз ғой. Автордың ойын мың ре­жиссер мың түрлі қояды, жүз актер ойнаса жүз түрлі ойнайды. Мен сахналаған пьесалардың көбінде екі немесе үш құрам болса, әрқайсысы әр түрлі ойнайды. Се­бебі, адамның еңбегі өзінің қа­білет-қарымына, біліміне қарай әр деңгейде көрінеді. Бір адам екін­шісінің ойынын айныт­пай қай­талау шарт емес. Бүткіл шы­ғармашылық үштік – драматург, ре­жиссер, актер әр­қай­сысы өзді­гінше ерекше. Үштіктің кейде бір-бірімен түсі­ніс­пей жататын кезі болады, бірақ түптің-түбінде үшеуі­нің де көздеген мақсаты біреу – көрер­меннің көңілінен шы­ғу. Көрер­менге қажетті қо­ғам­дық мәселе көтеру.
– Өнер өнер үшін дегенге қо­сы­ласыз ба, әлде өнер адамзат үшін дегенді жөн көресіз бе?
– Өнерсіз бірде-бір ұлт жоқ. Әр ұлт­тың өзінің музыкасы, биі, әде­биеті, суреті, театры бар. Сон­дықтан өнер адамға, адамның бол­мысына қажет. Әйтпесе, құр та­мақ жеп, киініп, байлыққа мал­шынып жүрсеңіз, мақұлық­тан артықшылығыңыз болмайды. Өмірдегі әдемілікті бағалап, оның мән-мағынасына үңілу үшін, рухани жетілу үшін өнер ке­рек. Кез келген адам жақсы ән тың­даса балқып, керемет тебі­реніске бөленеді. Өнерді, ондағы ізгілікті, сұлулықты көрген адам бейсаналы түрде сол жақсылыққа ұмтылады.
– Еліміздің әр өңірінде қызмет еттіңіз. Әр аймақ көрерменінің өзін­дік ерекшелігі  бар ма?
– Көп нәрсе театрдың ре­пер­туарлық саясатына байланысты. Мен өзім қызмет етуге барған театр­­дың ең  алдымен репертуа­ры­­на мән берем. Көрерменді қай та­қырып қызықтырады деген сұ­рақ­қа жауап іздеймін. Осы із­деніс қай тақырыптың қозғалмай жат­қанын да анық көрсетіп бе­ре­ді. Көрерменді тарту үшін ме­­лод­рама, комедия, балаларға ар­налған ертегілер,   актерлердің қа­тысуымен мерекелік-концерт­тер қоямыз. Бір-екі спектакльмен көрермен жинаған соң, тарихи тақырыптағы халықтың ру­­хын көтеретін дүниелерді ұсы­намыз, со­дан кейін ғана терең фи­­ло­со­фияға ден қоямыз. Кө­рерменге бір­ден философия­лық дүние ұсын­сақ, ол келесі жолы театрға жо­ламай қоюы мүмкін. Репер­туар­лық саясатты жүзеге асыруда кас­салық спектакльдер мен бала­лар­ға арналған қойы­лым­дардың маңызы зор. Сол  себепті де, об­лыс­тық театр­ларда балаларға ар­налған спек­так­льдерді жиі-жиі қойдым. Бұл жүйе баяғыдан келе жа­тыр, балаларды мектеп бас­шы­лығы ар­қылы жинап алып кел­месе, телефон, компьютердің ық­палы мық­ты заманда жа­сөс­пірімдер мен балалар өздігінен театр­ға келмейді. Көрерменнің театр­ға келу мәдениеті, өнерге ықыласы буыны қатпаған кезде қалып­тас­паса үлкейгенде өнерді түсінбей өтеді.
– Театр мен кино режиссер­лерін­де бір рет басты рөлді жақсы ойнап, көзге түскен актерді қайта-қай­та басты рөлге шақыру әдеті ба­й­қалып қалады. Бұл актерлерді штампқа ұрындырмай ма?
– Таяқтың екі ұшы бар… Түр кел­беті – типажы келмей тұрған адам­ға қанша жерден жақсы кейіп­керді берсеңіз де,  яки әдемі актерлер мен актрисалар жа­ғым­сыз кейіпкерді қанша шебер ойнап шықса да тартымдылығы көзге анық көрініп тұрады. Типаж  – мәселенің бір жағы, екін­ші­сі – режиссер мен актер ойы­ның бір жерден шығып, үндесуі. Режиссердің ойын актер қағып алып оны ойдағыдай жасап шық­са, режиссер келесі актерді тәр­бие­леп  жүруге уақытын бөлгісі кел­мейді. Режиссердің сүйкімді ак­терлері осылай  қалыптасады. Әри­не, кей тұста штампқа ұрын­ды­рар, бірақ көптеген жаңа театр­­лар осы режиссер мен актер ойы­ның үндестігі арқылы дү­ние­ге келді. Оның біздің елдегі мы­са­лы ретінде Нұрғанат Жақып­баевтың өз курсымен Астанадағы Жастар театрын ашқанын айтуға болады. Современник те, МХАТ та, Станиславскийдің, Захаров­тың театры да осылай қалып­тас­ты.  Жастар театрында  ылғи Әділ Ах­метов басты рөлді ойнай бе­ре­ді деген ойға ілесетіндер де бар, алайда театр өнерін жақсы білетін жандар одан гөрі, олардың еңбе­гі­нен ұжымның біртұтастығын кө­ре алады  деп ойлаймын. Әри­не, режиссерлердің де неше түрі бар. Жанына жақынын, қасынан жиі табыла білген актерге басты рөл бе­ретіндері болады. Бұлар шынайы өнерден алшақ жүрген адам­дар-ау…
– Театр сыны туралы не айтар едіңіз?
– Театртанушылардың көп­ші­лігі бұрынғылар сияқты бір спек­такльді он рет көріп, пьесаны оқып зерделеп, автордың ойын режиссер қаншалықты жет­кізгенін, оны актер ақтады ма, музыканы қалай таңдады, жанр ашылды ма деген үлкен тал­дауға бара алмай жүр. Театр сы­нында мұндай кең талдауды жа­сап жүрген адам саусақпен са­нарлық. Ал қалғандары спек­такль­дің мазмұнын айтумен шек­­теледі.
– Театртанушылар театр ре­жис­­серлерінің айлығы аз, оған көп тәжірибе керек. Аз ақшаға жан бағу қиын болған соң жас­тар ки­норежиссерлікке, жеке сту­дия­лар­ға, телеарналарға  жұ­мыс іс­теу­ге кетеді дегенді айтады.
– Кейбір облыстық театрларда кәсіби актер тапшы, солтүстік ай­мақтардағы қазақ театрларына көрермен тарту тіпті қиын. Бірін­шіден, қазақ көрермені аз, бол­ғанның өзінде қазақша жарытып түсінбейді. Мұны ескерсек, режиссер болудың қиындығы өз-өзі­нен көріне қалады. Рас, театр ре­жиссерлерінің жағдайы мәз емес. Екінің бірі режиссер болып алды. Бұл кинода да, театрда да үлкен мәселеге айналды. Үкімет әр аймақтан бір-бір театр ашып берді. Бұл – өнер арқылы, театр ар­қылы ұлттық идеологияны жү­зеге асыру керек екенін аңғар­тады. Ұлттық болмысымызды сақтап қалуға үндеп тұр. Өткенде ғана Халықаралық театр фес­ти­валі өтті. Ұлттық драматургияға негізделген қазақы  режиссерлық дүние таба алмай қиналдық. Қазір шетелдік, жалт-жұлт еткен шоу програмаларға, Шекспирді, Чеховты, Шиллерді, Брехтті бас­қаша қойып, Қазақстанға әкеліп жаңалық ашқандай не болмаса  интернеттен көшіріп қойылым қойып жүрген режиссерлер өте көп. Олардың бұл ісіне үлкен баға беріп, қолпаштап, ұлттық режис­сураға селқос қарау белең алып кетті. Бұл жас режиссерлердің ұлттық режиссура мектебіне ден қоюына кедергі болып отыр. Тіп­ті, өмірімнің біраз бөлігін осы іске арнаған менің өзім, кейде   дәс­түрлі режиссураға неге байланып қалдым деп ойланамын. Мен неге Шекспирдің, Шиллер­дің шығармаларын сахналап, ха­лықаралық деңгейге шықпай­мын деймін… Қазіргі театр ре­жиссерлерінің, әсіресе облыстық театрларда ақшасы өте аз. Кеңес одағы тұсында режиссердің бүт­кіл жағдайын жасап беретін. Театрдағы салмағы да басым еді. Күллі ұжым соның аузына қа­райтын. Қазір директорға, қала берді орынбасарға немесе труппа жетекшісіне жалтақтайды. Күн­нен-күнге режиссер бірінші план­­нан ысырылып барады. Әсі­ресе, об­лыстық театрларда ше­неу­­нік­тердің өнер ұжымына ке­ліп, мы­наны былай өзгерт, бұл жарамайды басқаша қой, деп бұйы­­ратындары көп, оны өз кө­зім­­мен көрдім. Облысқа келетін меймандарды қарсы алуда кон­церт­тік бағ­дар­лама қойғызып, қай бас­шының нені ұнататынын айтып, ақылшы болатындар бар. Буыны қатпаған жас режиссерлер осындай кедер­гілердің салдарынан ұстанған бағытынан адасып қалады. 30-40 ары кеткенде 50 мың айлыққа  ре­жиссер­лықты оқып бітірдің, енді соны істе деп қай баланы күш­тейміз… Оның бала-шағасын кім асырайды? Бірде концерт жүргізеді, енді бірде авторлық кеш өткізеді,  мерейтойы бар, кей шенеуніктің атасы туралы жазған шат­пағын спектакль етіп шы­ғаруы керек. Атам туралы есіме түскендер осы, осыны өзің спектакль ет деп тапсырады. Осындай мәсе­лелер біздегі өнердің дамуына кедергі, тіпті тосқауыл қойып отыр. Ұлт­тық бағыт-бағ­дарды мызғымай ұстап отырған театр жоқ. Грузин­дердің Ұлттық театры секілді грузинді толық танып шығатын театр қазір бізде жоқ. М.Әуезов театры да, Ғ.Мү­сіре­пов театры да ұлттық дәс­түр­ден алшақтап барады. Көп ұлтты мем­лекетпіз дегеннен бе, кос­мопо­литизм бе немесе әлемдік дүр­меккке кіріп кетіп, өзімізді жо­ғалтып барамыз ба білмеймін, әй­теуір кері кетіп барамыз. Ұлт­тық салт-дәстүрді, болмысты сақ­тауда өнердің атқаратын рөлі өте зор. Сондық­тан өнер мен әде­биетке, мәде­ниет­ке баса назар аударатын уақыт жетті. Жапондарда Но, Кабуки театры бар. Қы­тайдың 500 жылдан бері формасын бұзбай келе жатқан өнер ошағы Қытайды қытай етіп отыр. Біз этнографиялық спектакль қой­сақ көрермен түсінбеуге айналды. Өйткені, тым алыстап кет­ті. Мәселен, «Қыз жібек» филь­мінде қаралы үйге найзаға қарақұйрық іліп қадайтын кө­рініс бар. Мен соны Құрманғазы спектаклінде көрсеткенмін, көрермендер арасынан үлкен кісі келіп, қара­құйрықты іліп қой­ға­ның не деп сұрады. Мен ол кісіге, аға мен мұны сізден сұрауым ке­рек емес, пе, қазақта қаралы үйге қара ту емес, қарақұйрық ілмей ме дедім. Өз салт-дәстүрін біл­меген адам этнографиядан ма­құрым қалмай ма? Ал біз өзіміздің салт-дәс­түрі­міздегі, этног­ра­фия­мыздағы фи­ло­софиялық дү­ние­лерді көр­сете білсек, бізден ұлы ұлт бар ма? Қазір патриоттық с­езім неге әлсі­реп кетті? Ол ең ал­дымен ұлт­тан алыста­ға­ны­мыз­дың белгісі.
– Режиссураның ұлттық сипатын сақтаудың қандай жолы бар деп ойлайсыз?
– Мемлекет өнердің  дамуына жол ашып бергенмен, бұл салада ұлттық идеология қалыптаспай тұр. Қайта Кеңес өкіметінің тұ­сын­да қазақ театрының ұлттық бояуы қанық еді. Ал қазір бізден қалып қойды деген республи­ка­лардың театрлары ұлттық боя­уын сақтауда бізден көшілгері кетіпті. Өнердегі ұрпақ сабақ­тас­тығы әлсіреп кетті. Қазір бізге Ас­қар Тоқпановтай, Серке Қо­жам­құловтай ұлттық өнерге жа­ны ашитын тұлғалар керек.
– Театрдың көркемдік жетек­ші­лігінен кетуіңізге не себеп?
– Оның жай-жапсарын ашып айт­пай-ақ қояйын. Бір нәрсе анық.  Көркемдік жетекшіліктен кеткенмен режиссерлықтан кеткем жоқ. Мен театр саласында актерлықтан бастап, дирек­тор­лық қызметтерді де атқардым.Мен қойған спектакльдер төрт театрға бас жүлде мен бірінші орын алып берді. Астымдағы тақтан (егер оны тақ деп айтуға болса) түскен­мен, режиссерлық қабілет-қары­мым, өнердегі бағытым мен идеям бойымда сақтаулы.
– Жаңа маусымда премьера қою жоспарыңызда бар ма?
– Құдай сәтін салса Баққожа Мұ­қаидың «Тойы көп үй» атты мұң­ды комедиясын, Төлен Әбдік­тің «Біз үшеу едік» драмасын сах­налағым келіп жүр.  Өнер де дін сияқты ғой, адамды жақсы­лық­қа шақыру оның басты мис­сия­сы.

Сұхбаттасқан Назым ДҮТБАЕВА.