Тіл өміршеңдігі немесе мемлекеттік тіл ұғымы
Жуырда бір құрбымның орыс тілді жүргізушіге жол түсіндіре алмай әлек болған оқиғасын естіп, бір күліп алдым. «Ұжымымызға жаңадан келген жүргізушінің ұлты орыс болып шығып, бәріміз тілімізді бұрап әбігер болдық та қалдық, – деп бастады әңгімесін ол. – Таза қазақи ортаға топ ете түскен бейбағың бәрібір орысша еркін сөйлеп, ортамызда ойқастап жүр. Біз болсақ, бастығымыздан бастап шүлдірлеп, онымен орысша сөйлесуге тырысамыз. Бір күні жұмыстан кеш шығып, әлгі жүргізуші үйге дейін жеткізіп салатын болды. Тұратын жерімнің «Думан» ықшамауданы екенін айтқаныммен, үйге қай қиылыс, қай бұрылыс арқылы баруға болатынын түсіндіре алмай, екеуміз көшені екі сағат айналдық», – деп күйіп-піскен құрбымның ашулы кейпіне қарап, езуімді жия алмай қалдым. «Бұл күлкі емес, көкжөтел ғой», – деген сөзі ғана есімді жиғызғандай болды. Қазақ тілі төңірегіндегі қазір біз ерен санап, елең қылмай жүрген көп мәселе шынтуайтына келгенде үлкен қасірет екені рас. Мемлекеттік тіл тағдырына алаңдаған тілші мамандарымызбен сұхбат құруымыздың себебі сондықтан.
– Қазақ тілінің маңызы мен мәртебесі туралы ҚР Конституциясында да, Тіл туралы заңында да нақты айтылған. Осы құжаттарда жазылған ережелер мен нормалар қоғамымызда қаншалықты іске асырылып жатыр деп ойлайсыз? Кезең-кезеңімен шығып жатқан Тіл туралы бағдарламаларды ескеріп, іс жүзінде пайдаланып жатқандар бар ма?
Гүлдархан СМАҒҰЛОВА, филология ғылымының докторы, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың профессоры:
– Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі екендігі Қазақстан Республикасы Конституциясының 7-ші бап, 1-ші тармағында, 1989 жылы 22 қыркүйекте бекітілген «Қазақ КСР-індегі тілдер туралы заңында» көрсетілген. Амал не, айтылған ережелер мен нормалардың қаншалықты дәрежеде сақталуы мемлекеттік тілге қатысты осы күнге дейін бітпейтін айтыс-тартыстан көрінеді.
Қазақстан тәуелсіздігін алғанымен мемлекеттік тілдің қоғамдағы қызметі кең өріс ала алмай отыр. Қазақ тілі, әсіресе, жаратылыстану ғылым салаларында аударма қызметін атқаруы бәсеңдеген жоқ. Оның үстіне орыс тілінің белсенді қолданылуы ресми іс-шаралар мен жиындардан қатты байқалады. Ал жазбаша толтырылатын құжаттардың барлығы демесек те, мәселен, келісім-шарт іс-қағаздары, экономикалық есеп-қисаптар, т.б. толып жатқан жазба нысандары әлі күнге дейін орыс тілінде дайындалады және қазақ тілінің қарқынды дамуына кедергі келтіріп, кері әсерін тигізіп отырғаны шындық.
Мемлекеттік қызмет саласындағы қазақ тілінің ахуалы сырттай қарағанда жақсы болып көрінеді. Өйткені, мекеме басшылары қазақша жүргізілетін іс-қағаздарының пайыздық көрсеткіштері жоғары деп есеп береді. Алайда, мемлекеттік органдар қызметшілері көбінесе орыс тілділер екені жасырын емес. Басқосу жиындарында оқылатын баяндамалар орысша дайындалып, орысша оқитындары теледидардан да көрінеді. Мемлекеттік тілдің құқықтық мәртебесін мойындағысы келмейтін немесе оның қоғамдық қызметінің өркендеп дамуына кедергі жасап, немқұрайдылық танытатын мекемелер мен ұжымдар, лауазымды тұлғалар баршылық. Солардың көпшілігі – орыс тілді қазақтардың өздері.
Н.Назарбаевтың «Қазақ тілі – біздің рухани негізіміз. Біздің міндетіміз – оны барлық салада белсенді пайдалана отырып дамыту» дегенін ескерсек, тіл саясаты мен оның қолданыс мәселелерін Елбасының үнемі қайталап айтып жүргеніндей түсіністік пен татулық қана шеше алады. Сондықтан қазақ тілі қазір ғылым мен білімнің, ақпараттың, мемлекеттік іс-қағаздарының, әлеуметтік-мәдени қарым-қатынастың тіліне еркін араласатын деңгейге толық жетті деп кесіп айтуға болмайды.
Анар Салқынбай, филология ғылымының докторы, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың профессоры:
– Әрбір ұлттың басты құндылығы саналатын мемлекеттік тілдің заңмен әдіптелуі, нормалар мен ережелердің бекітілуі бар да, оның жұмсалуы, күнделікті қолданыста қажеттіліктің туғызылуы бар. Біздің бүгінгі қоғам осы екеуінің екі басқа жағдай екенін нақты көрсетіп отыр. Бір қарағанда заңмен белгіленген мемлекеттік тіл бар, оның даму жолын қарастыратын жақсы бағдарламалар да жеткілікті, екінші жағынан оның күнделікті қолданыс аясының тарылуы бар ма? Бар. Жауырды жаба тоқығанмен, бұл күнделікті елдің көзі жетіп жүрген нақты жағдай. Ғасыр басында жап-жақсы басталған іс-қағаздарын қазақша жүргізу мәселесінің өзі бірте-бірте сұйылып, қайта орысшаланып бара жатқанын ел көріп отыр. Мұны кім қалай түсіндіріп бере алады?
Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 29 маусымдағы № 110 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының екінші кезеңі үстіміздегі жылмен аяқталады. Бағдарламада көрсетілген мемлекеттік тілге қатысты міндеттер жүзеге асырылды дей аламыз ба? Мәселен: мемлекеттік тілді меңгерген тұрғындардың үлесін (2017 жылға қарай – 80 %, 2020 жылға қарай – 90 %);
2) мемлекеттік тілді В1 деңгейінде меңгерген мектеп түлектерінің үлесін (2017 жылға қарай – 70 %, 2020 жылға қарай – 100 %);
3) мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарындағы қазақ тіліндегі контенттің үлесін (2014 жылға қарай – 53 %, 2017 қарай – 62 %, 2020 жылға қарай – 72 %);
4) тұрғындардың ономастикалық комиссиялардың жұмысындағы шешім қабылдау процесін талқылау кезінде қоғамдық қолжетімділік пен ашықтық қағидаттарының сақталуына қанағаттанушылық дәрежесін (2014 жылға қарай – 60 %, 2017 жылға қарай – 75 %, 2020 жылға қарай – 90 %);
5) қазақ тілінің реттелген терминологиялық қорының үлесін (2014 жылға қарай – 20 %, 2017 жылға қарай – 60 %, 2020 жылға қарай – 100 %);
6) республикадағы орыс тілін меңгерген тұрғындардың үлесін (2020 жылға қарай – 90 %);
7) этномәдени бірлестіктер жанындағы қазақ және ана тілдерін оқытатын курстармен қамтылған этностардың үлесін (2014 жылға қарай – 60 %, 2017 жылға қарай – 70 %, 2020 жылға қарай – 80 %);
8) республикадағы ағылшын тілін меңгерген тұрғындардың үлесін (2014 жылға қарай – 10 %, 2017 жылға қарай – 22 %, 2020 жылға қарай – 25 %);
9) республикадағы үш тілді (мемлекеттік, орыс және ағылшын) меңгерген тұрғындардың үлесін (2014 жылға қарай – 10 %, 2017 жылға қарай – 17 %, 2020 жылға қарай – 20 %) ұлғайту.
Мұның орындалуын қадағалайтын арнайы құзырлы орындар бар, сіздің сұрағыңызға сол азаматтар жауап бергені абзал.
– Білім беру саласындағы қазақ тілінің мәселелері туралы айтсаңыз. 25 жыл ішінде қазақ тілін ғылым тіліне айналдыра алдық па? Болашақта мектептерте жаратылыстану ғылымдарын ағылшын тілінде оқыту мәселесі қолға алынбақ. Бұл бастама қаншалықты орынды деп ойлайсыз?
Гүлдархан Смағұлова:
– Ғылым тілі дегеніміз – тұнып тұрған терминдер. Қазақ ғылымының қай саласы болмасын термин жасау шығармашылығында негізге алатын принциптері жалпыхалықтық сөздерге басымдық беру. Нәтиже жоқ емес, бар. Түрлі ғылыми салалық терминдер сөздіктері және терминком бекіткен том-том терминдер сөздігі жарыса шығып жатыр. Біз, қазақтар, ауызекі сөйлеу тілімізді орысшамен әспеттеп, мәнерлеп орыс тілінің көсегесін көркейтіп жүргенде ең салмақты, арнаулы қолданыста ғана болатын ғылыми қазақша терминдер тілдік қолданысымызға жолай алар ма екен?! Дәл қазір қазақ ғылым тілі деген де ақсап тұрған дүние. Барымызды бүтіндей алмай жүрміз. Кез келген ғылыми бас қосуда қай жерде болмасын терминология саласы ұдайы пікірталас тудырып отырады. Бұл дұрыс та. Ғылым тілі тек кәсіби маман мен лингвистің біріккен шығармашылық үдерісінен қалыптасады. Амал қанша, бізде бұл екі маманның бастары біріге бермейтін әттеген-айлар жетерлік.
Осы орайда бұл міндеттемені жеңілдетудің бір тетігі жоғары оқу орындары студенттерінің мамандықтарына сәйкес «Кәсіби қазақ тілі» пәнін оқытудың да маңызы жоғары болмақ.
Мемлекеттік тілдің әлеуметтік-қатысымдық қызметін кеңейту мен дамытуда оның ғылымда, өндірісте, елдің халықаралық байланыстарында қолдану аясының кеңи түсуі тіл үйренушілердің болашақ мамандығымен байланысты екендігін көрсетеді. Тілді кәсіби дәрежеде меңгеру талабы бірінші кезекте болуы тиіс.
Қоғамдық пікірлерге қарамастан, заңдық күші бар «үш тұғырлы тіл» саясатының жедел қолға алына бастауы қазақстандықтарды мемлекеттік тіл проблемаларымен бетпе-бет кезіктірді.
Ендігі кезекте ағылшын тілін ары қарай тілді тұтынушылар кеңістігіне ендіру керектігі қисын бойынша жас буындарды оқытудан басталатындығы белгілі. Сонымен, біртіндеп балабақшалар, мектептер мен жоғары оқу орындарында үш тұғырлы тіл саясаты жүргізіле бастады. Енді жас буын, жаңа ұрпақтың тізгіні кімде? Әрине, балабақша тәрбиешілері мен мектеп, жоғары мектеп мұғалімдерінде.
Қазақстанда тіл мәселесінің оңтайлы шешілуі мектепке дейінгі мекемелер мен жалпы орта білім беретін мектептердегі және жоғары оқу орындарындағы білім беру жүйесіне де тікелей байланысты.
Тілдің қолданыстық қызметінің негізі – оның жойылып кетпеу қаупіне, өмір сүру ұзақтығына тікелей әсер етеді. Ана тілінде ақпарат беретін, білім беретін балабақшалар мен мектептер, жоғары оқу орындары арқылы туған тілде тілдік сана мен тілдік ортаны өз дәрежесінде қалыптастыратыны белгілі. Елімізде білім беруге қатысты жасалып жатқан реформалардың бірі – мектептерде жаратылыстану ғылымдарын ағылшын тілінде оқыту мәселесі. Әлі ерте деп отыра берудің қажеті жоқ. Солай оқытылуы тиіс. Бірақ кімге, қалай оқыту керек? Мәселе осында. Дайындығы, талабы бар өзі қалаған мамандығына ерте бастан қызығушылығы бар оқушыларға аталған пәндерді неге ағылшын тілінде оқытпасқа? Біздіңше, осындай жіктеліс болмаса, қойыртпақ болып кетеді. Ал бүкіл сынып оқушыларын тізіп, көгендеп қойып жаратылыс пәндерін ағылшынша оқыту тиімсіз. Қоғамдық ғылымдар да бар… Қысқасы, ағылшынша тесттен үздік өткендер ғана жаратылыстану ғылымына қатысты пәндерді ағылшын тілінде оқысын.
Анар Салқынбай:
– ХХІ ғасырда тілдердің өміршеңдігі туралы өзекті мәселе күн тәртібінде тұр. Тілдің өміршеңдігі, қағазға жазылып, басылып, сақталып тұрған көркем әдеби немесе ғылыми құндылықтармен емес, тілдің күнделікті ауызекі сөйлеуде қарым-қатынас құралы болуы немесе болмауымен өлшенеді.
Тіліміздің өміршеңдігінің бір өлшемі – ғылым тілі ретінде қолданыста болуы. Өткен жиырма бес жыл ішінде қазақ тілі ғылым тіліне айнала бастады. Жоғары оқу орындарының барлық факультеттерінде, әсіресе жаратылыстану факультеттерінде, қазақ бөлімдерінің басым болуы оларға арнап қазақ тілінде оқулықтар мен оқу құралдарын жазуға, шетел тілдеріндегі көптеген ғылыми әдебиеттерді аударуға итермелегені белгілі. Қазақ тілінде диссертациялар жазылып, қорғалды, соның негізінде ғылыми монографиялар пайда болды. Салалық сөздіктер шықты. Осылайша біраз нәрсеге қол жетіп, дамып келе жатыр еді ғой. Әр ғылым саласы бойынша терминдер аударылып, жаңадан терминдер жасалып, талданып, талқыланып қазақ ғалымдарының мәре-сәре болғаны көз алдымызда тарихқа айналғалы тұр. Мұның әттеген-айы енді басталады. Үштілділік туралы бағдарлама еніп жатса жаратылыстану пәндері түгелдей ағылшын тілінде болатыны белгілі. Мұндай жағдайда қазақ тілінің ғылым тілі ретіндегі маңызы өзінен-өзі күн тәртібінен алынып тасталады. Сіз айтқандай, жақын болашақта мектептерде жаратылыстану ғылымдарын ағылшын тілінде оқыту мәселесі қолға алынса, қазақ тілі ғылым тілі бола алмайды. Ал мұның өзі қазақ тілінің өміршеңдігінің үлкен бір қайнар бұлағының суалуымен тең…
– Қай мекеменің болмасын кіріс-шығыс құжаттарына үңілсеңіз, орыс тіліне басымдық беріліп отырғанын байқайсыз. Бұл олардың тілге деген құрметі мен ұстанымынан хабар беретін бірден-бір көрсеткіш екені де рас. Мемлекеттік тіл мәртебесіндегі қазақ тілі тәуелсіз елімізде неге екінші орынға түсіп, аударма тіл дәрежесіне түсіп қалды?
Гүлдархан Смағұлова:
– «Мемлекеттік тіл» ұғымы жарты ғасырдан астам уақыт бойында кеңестік республикалардың не Конституцияларында, не заң ғылымдарында, не лингвистикалық әдебиеттерінде жете зерттелмегені былай тұрсын, тіпті ол өз мәнінде де қарастырылмаған. Қарастырылған күннің өзінде бүгінгі күн тұрғысынан қарағанда қарама-қайшы мағынада түсіндірілген. Социолингвистикалық еңбектерде мемлекеттік тіл идеясы өзі кеңестік идеологияға жат, қанау, кіріптар ету немесе күштеп ассимиляциялаудың басты айыпкері ретінде ұғындырылды. Оны шет елдерге тән адамды алдымен қанау, бір ұлттың екінші бір ұлтқа билік жүргізу құралы деп түсіндірілді. Мысалы, Кеңестік Үлкен Энциклопедияда: «Мемлекеттік тіл дегеніміз – бұл заңды түрде мойындалған, сол елде міндетті болып табылатын және мекемелерде іс жүргізу саласында, мектепте сабақ өтуде қолданылатын тіл. Державалық мемлекеттерде мемлекеттік тіл басқа қалған кіші ұлттардың өкілеттігін шектеу арқылы және оларды ығыстыру арқылы үстем ұлттың өз тілін күштеп енгізуі нәтижесінде іске асады» деп көрсетілген. Бұл анықтамадан көріп тұрғанымыздай, кеңес үкіметі өз құрамындағы ұлттар тіліне жасап отырған тіл саясатының үстемдігін дәл берген сияқты.
Шынында «Мемлекеттік тіл мәртебесіндегі қазақ тілі тәуелсіз елімізде неге екінші орынға ысырылып, аударма тіл дәрежесіне түсіп қалды?» Себебі, туған тілімізге қатысты орыс тілді қазақтарды намыс пен патриоттық сезім мазаламайды.
Осыдан 2-3 жыл бұрын мемлекеттік тілдің даму бағытын білу үшін ғылыми зерттеу аясында сауалнамаға орыс тілді қазақтар таңдалды. Мемлекеттік тілдің қолданыс аясына байланысты сауалнама 1000 адамға жүргізілді. Жүргізілген сауалнаманың нәтижелерін көрсек.
Мемлекеттік тілді білмеу себебінен қиындықтарға сауалнамаға қатысушылардың көпшілігі тек қана іс-қағаздар жүргізу ісінде ғана тап болатынын айтты. Іс-қағаздар ісін жүргізу бойынша оқулықтардың, оқыту-әдістемелік құралдардың, әдебиеттің жеткіліктілігіне қарамастан, сауалнама қатысушылары әлі де оқыту-әдістемелік құралдардың жеткіліксіздігіне сілтейді. Алайда, көптеген адамдар қазақ тілін үйретудегі бар оқулықтар негізінде өз бетімен тілді меңгеріп алған жағдайлар да жеткілікті екені де факті.
Оған қоса, сауалнамаға қатысушылардың жауаптарында Отан алдындағы азаматтық борыш, намыс, патриоттық емес, бар болғаны Қазақстанда өмір сүру ниеті, не болмаса мансапқа қол жеткізу ниеті мемлекеттік тілді игерудегі негізгі стимул болып отырғаны байқалды.
Елбасының «Қазақ қазақпен қазақша сөйлессін» деп мен қашанғы айтамын? Арамызда өзге ұлттың бір адамы отырса, сол тілге көшуге мәжбүр болатын кешегі күніміз өтті ғой. Талайлар жұмыста да, үйде де, көшеде де өз тілінде сөйлемей, сорлы күйде жүргеніне қалайша қаның қайнамайды?! Мынадай уақытта да әлі күнге талай қазақтың баласы, немересі қазақ мектебіне, қазақ балабақшасына бармайды. Басқа ұлттың балалары қазақ мектебіне барып жатқанда да бұрынғы қалпынан қайтпайды. Сонда өз тілімізді кімге міндет қыламыз?» деген сөзі Мемлекеттік тілдің иелерінің қай кезде болса да жадында жаңғырып тұруы керек! (Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқы Ассамблеясының XVІ сессиясында сөйлеген сөзінен.
Анар Салқынбай:
– Сіз айтып отырған кеңсе қағаздарының қай тілде орындалуы тіл өміршеңдігі үшін аса маңызды фактор саналады. Өйткені, халықтың күнделікті әрекетіне тікелей қатысты кеңсе құжаттарының тілі тілге деген халықтық сананы, сұранысты, қажеттілікті қалыптастырады.
Кеңсесіз шаруа бітпейтін тіршілікте кеңсе құжаттары қазақша толтырылуы, барлық құжаттардың қазақша үлгісі болуы талап етілуі тиіс. Әр адам өз жүрген ортасында, барған кеңсесінде құжатты қазақша толтыруды талап етуге құқысы бар ғой. Әрқайсымыз қазақша құжат толтыру арқылы қазақ тілінің өміршеңдігін қамтамасыз ете аламыз.
Қазақ тілін күнделікті қарым қатынас құралы ретінде қолдану өзімізге тікелей байланысты. Қайсыбір кеңсеге барсаңыз да «Маған қазақша нұсқасын беріңіз» деп талап етсе, көп түкірсе көл болады демекші, қазақ тілі кеңсе тіліне айналып жүре береріне кәміл сенемін. Әр қазақ өзінен бастауы керек те, өзі қазақша сөйлеп, қазақша іс қағаздарын жазуы қажет. Құжаттарды қазақша толтырудың мәнін терең түсініп, әрбіріміз күнделікті талап етсек қана, қазақ тілінің өміршеңдігін арттырамыз.
Тілдің қолданыстық қабілетін осылайша халық өзі қолына алып, белсенділік көрсетуі, құжаттарды қазақша толтыруды талап етуі тиіс. Біз сонда ғана ана тілімізді сақтап қала аламыз.
– Тәуелсіздік алғанымызға 25 жыл болса да қазақ тілінің күрмеуі шешілмеген түйткілді мәселелері көп болып тұр. Есесіне елімізде өзге тілдердің мәртебесі мен маңызының ортаймауына мол жағдай жасалған. Зайырлы, құқықтық, либералды демократиялық даму жолын ұстанған мемлекетімізде өзге этностар мен өзге тілдер ешқандай қыспаққа түсіп, қысым көрместен еркін сақталып, өсіп-өркендеп келеді. Алайда, бұл өзгені зор сана, өзіңді қор сана дегенді білдірмесе керек еді ғой.
Гүлдархан Смағұлова:
– Жалпы, Қазақстанда өмір сүретін этникалық қауымдастықтардың социолингвистикалық негіздемесі тұрғысынан алғанда славян тектес халықтардың дені – бір тілді, қазақ ұлты – қостілді, ал ұйғыр, неміс, қырғыз, күрд, өзбек, татар, башқұрт, дүнген, кәріс, шешен және т.б. ұлт өкілдері көптілді болуы тиіс еді.
Алайда, кіші этникалық көптілділікке қатысты «Тіл туралы» заңымызда «Қазақстанда тұратын басқа да ұлт өкілдері тiлдерінің қолданылуына және оларды үйренуге жағдай жасалады», – деп көрсетіледі.
Қазақ тілі – Қазақстанның титулды ұлты қазақтар үшін ата-баба тарихымен бірге жасасып, тіл өзінің ішкі этникалық болмыс-бітімімен, тілдік заңдылықтарымен ерекшеленетін, бірнеше ғасырлар бойы атадан балаға (жас, жыныс, сенім, кәсіп, әлеуметтік жағдай айырмасына қарамай) мирас ретінде беріліп, үздіксіз жалғастырушы қарым-қатынас құралы қызметін атқарған қазақ халқының төл ана тілі.
Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының Конституциялық мәртебесі бойынша, Қазақстан халқын топтастырудың аса маңызды факторы болып табылатын мемлекеттік тілі.
Қазақстанда тіл мәселесі туралы айтылып жатқан уақыт өлшеміне келсек, 25 жыл аз уақыт емес. Осы жылдар бойы қазақ тілі саласы салыстырмалы түрде айтсақ, үлкен жетістікке жетті деу қиын. Қазақ тілі жаппай қолданысқа енбеуінің бір жағы әлемдік тәжірибелердің ескерілмеуі деуге болады. Мәселен, өздері саны аз, 48 % ғана және көпұлтты, көпконфессиялы Малазия егемендік алған соң 10-15 жыл ішінде малай тілінің мәртебесін мемлекеттік және ұлтаралық тілге көтерген. Себебі, жоғары билікте отыратындардың мемлекет тілінде сөйлеуіне баса назар аударған, талап еткен. Бұл ретте, Қазақстанда биліктегі қызметкерлердің тілін дамыту, еркін сөйлеуге дағдыландыру, мемлекеттік тілдің қадір-қасиетін жете таныту мақсаты батыл түрде қойылса деген ой тіл жанашырларын ғана емес, әр қазақты мазалайды.
Елбасы «Қазақстан – 2050» Стратегиясы– қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауында «Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде» деп атап көрсетті. Және 2025 жылға қарай, қазақстандықтардың 95 % қазақ тілін білуі тиіс.
Бұл міндет барлығына үлкен жауапкершілік жүктейді. Осы орайда, мемлекеттік тіл саясатын іске асыру біраз жауапты жұмыстардың атқарылуын талап етеді. Сондай жұмыстардың ең басында тұрған мәселе – әр қазақстандық азаматтың тілге деген жауапкершілігін барынша терең түсінуі. Мемлекеттік қызметтегі, ұлттық компаниялардағы басшы қызметкерлер түгел дерлік мемлекеттік тілді білсін деген талап қойылуы керек еді. Мемлекеттік қызметшілер қазақша сөйлемей, ұлт тілінің көсегесі көгермейді. Мемлекеттік қызметшілер халықпен жұмыс істейтін түрлі мамандар. Олар бұқарамен орыс тілінде сөйлегенді жөн көреді.
Мемлекеттік тілді қарым-қатынас тілі ғана емес, Қазақстан мемлекетін дамытушы бірден-бір фактор ретінде түсіне білуі тиіс. Бүгінгі таңда қазақ тілінің бай қоры, тілдің қуаты, оның ішкі мүмкіндіктері тұтынушының тілдік сұранысын толық қанағаттандырады.
Анар Салқынбай:
– «Өзіңді-өзің жаттай сыйла, жат жанынан түңілсін» деген қазақта жақсы сөз бар. Өзімізді өзіміз бағалауды үйренуіміз керек.
Айнара
ЖҰМАБАЙҚЫЗЫ.