Асқар ЖҰМАДІЛДАЕВ,
ғалым

Бізде шетелде оқу бі­тіріп келгендерді мін­детті түрде жұ­мыс­қа қа­был­дау керек деген бір ұғым бар. Бұл жағдаймен келіс­пеймін. Меніңше, егер шетелден алып келген білімі күшті болса, арнайы сынақ­тардан өтуі керек. Егер ондай бә­се­келестіктен өте алмаса, онда ол адамды жұмысқа алуға болмайды.

Шетелде оқыды екен деп, оған барлық жағдайды жасай беру – қате түсінік. Бірақ өкі­нішке қарай, біздің елімізде кө­кесінің немесе әкесінің ар­қа­сында еш қиындықсыз ше­телде оқып, келген соң жақ­сы орындарға жайғасып жатқандар өте көп. Талап бар­лық университеттің түлек­теріне бірдей болуы қажет. Мен шетелден білім алған­дардың барлығы да біреуге сүйенеді деп айтудан аулақ­пын. Бірақ олардың көпшілігі елімізге қызмет етудің орнына, сол шетелде қалып қойып жатады. Оның әр түрлі се­бептері бар. Біздің жастар көп еңбектеніп уақыт жоғалт­қан­ша, тез арада баюды көздейді. Жеке өз басының ғана мүдде­сіне қызмет ететіндер көп. Әри­­не, заманға сай өмір сүр­сін. Бірақ туған жерді, Отанды, халықты ұмытпау керек қой…

Нағыз ғылым мен білімді жасайтын, елімізді дамытып, ха­лыққа қызмет ететін де ауы­л­дан келген қазақтың қара домалақ балалары. Мен басқа саланы емес, өзім дәріс беретін математика саласын айтайын. Бізге жаңағы айтып отырған шетелден білім алған білімі мен білігі жоғары деп саналатын жастар келмейді. Олар қаржы саласына, мұнай компаниясына, болмаса банктерге барып жайғасып, өз жұ­мыстарын жасап жатыр. Осы орайда мен шетелден бі­лім алғандар мен өз елімізде оқыған жастардың айырма­шылығы неде дегенге ештеңе айта алмаймын. Білім бәріне ортақ. Бала қай жерде оқыса да, шын мықты болса өзін дә­лелдейді. Қазір көп жастар: «Бәленбай дипломымыз бар, бірақ жұмысқа тұра алмаймыз» деп жұмыссыз жүреді. Бұл жағдай бәрімізді де қатты алаңдатады. Осыған қарағанда, біздің мемлекетте мамандарды жұмысқа орналастыру жағы дұрыс қарасты­рыл­ма­ған. Болмаса, ол адам керексіз ма­мандықты оқыған деп ойлаймын. Адам өзіне жақын, жү­регімен жақсы көретін ма­­ман­дықты таңдап, соның жо­лында аянбай еңбек еткенде ғана со­ның жемісін жейді. Шын еңбекпен, нағыз білім­мен ғана адам басқалардан даралана алады. Жас­тар осы мәселені жадында ұстаса екен дей­мін.

Мен кешегі өткен олимпиаданы қарап отырып, қазақ бір-бірінің мұрнын бұзып, зіл­темір көтеру үшін ғана ту­ған ба деген ойға қалдым. Әр­ине, штангы көтеру оңай емес, оны кез келген адам кө­тере алмайтыны рас. Ол үшін спортшы бес жыл болмаса да, он жыл жаттығуы мүмкін. Сол нәтижені спортшы бес минутта көрсете алады. Ал ғылым-білім саласында бір жаңалықты ашу үшін отыз, тіпті елу жыл еңбектенуі мүм­кін. Оны дәлелдеу үшін одан да ұзақ уақыт кетеді. Бірақ ондай ғылымға өмірін арнаған адамдардың еңбек­те­рін біреу білсе, біреу білмейді. Оларға тиісті жағдай да қарас­тырыл­маған. Біздің мемлекетімізде аз еңбектеніп, тез байып кетуге мүмкіндік басым. Қазір әншілер мен спорт­шы­лар­дың заманы. Халықтың басты назары соларда. Жастардың тез арада материалдық жағдайды түзеп, танымал болғысы келе­тіні де сондықтан. Қазақта көптеген балуандар мен батырлар болған. Бір жұдырық­пен талайды құлатқан қара күш иелерінің ешбірі де қазақ­тың атын әлемге шығара ал­ма­ған. Қазақты әлемге таныт­қан әл-Фараби ғой… Ол қа­­­зақ­тан туғанымен қазақ же­рінде өмір сүрмеген. Ғы­лым-білімді құрметтейтін елге кетіп қалған. Бағдаттағы ғалымдар үйіне әлемдегі бар мықтылар жиналған. Онда ғалым­дарға бар жағдайды жасап отырған. Жұрттың әл-Фарабиді арабтың ғалымы дейтіндері де содан. Халықтың беделін, мықтылығын ең алдымен одан шыққан ғалымға қарап бағалайды. Сондықтан әлем таныған өркениетті мемлекет болу үшін алдымен ғы­лым-білімді бірінші орынға қоюымыз керек. Өз арамыздан шыққан шын білімділерді құрметтеп, соларға жағдай жасауымыз керек. Ал басқа ойын-сауықтың бәрі уақытша нәрселер деп ойлаймын.