Түркі халықтарының арасындағы әдеби байланыс ортақ тарихи тамырдан нәр алып, бауырластық рухпен ұштасқан рухани құбылыс. Әсіресе соңғы жылдары қазақ пен саха (якут) әдебиетінің арасындағы байланыс жанданып, жаңа деңгейге көтерілді.

Мәселен, 2022 жылы «Саха поэзиясының антологиясы» қазақ тіліне аударылып, жарық көрді. Бұл – саха ақындарының терең сырлы жырлары қазақ оқырмандарына жол тартқан айтулы мәдени оқиға болды. Антологияға алғы сөзді қазақтың көрнекті қаламгерлері Мемлекет­тік сыйлықтың иегері, ақын Ұлықбек Есдәулет, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты, ақын Дәулеткерей Кәпұлы, сондай-ақ Якут-Саха Жазушылар одағының төрайымы, халық ақыны Наталья Харлам­пьева жазып, жинақтың мазмұндық маңызын айқындай түсті.
Тілдік, рухани және тарихи тамырластықты танытқан бұл антология Түркі әлемінің поэзиясына қызығушылық танытқан көпшілік қауымның ыстық ықыласына ие болды. Саха мен қазақ ақындарының үн үндестігі, жыр сабақтастығы бауырлас елдер арасындағы әдеби байланыстардың жаңа белеске көтерілгенін көрсетеді.
Шыңғыс хан тақырыбы – әлем халқының тарихи қызығушылығын әлі күнге де­йін оятатын, зерт­телуі мен көркем бейнеленуі бір сәтке толастамаған мәңгілік тақырып. Осы бағыт­та жазылған үздік туындылардың бірі – саха әдебиетінің классигі, Мемлекет­тік сыйлықтың иегері, Якутияның халық жазушысы Николай Лугиновтің «Шыңғыс ханның әмірі» ат­ты тарихи романы. Үш кітаптан тұратын бұл көлемді шығарма бүгінде бірнеше тілге аударылып, оқырманның жоғары бағасына ие болған.
Аталған тарихи туындыны ақын Дәулеткерей Кәпұлының бастама ұсынысымен қазақ тіліне көрнекті жазушы, білікті аудармашы Өтен Ахмет тәржімалады. «Фолиант» баспасы арнайы тапсырыспен бұл ауқымды жұмысты жүзеге асырып, кітаптың жарық көруіне мұрындық болды. Халықаралық кітап көрмесі аясында шығарма авторының қатысуымен қазақ тіліндегі басылымының тұсаукесері салтанат­ты түрде өт­ті.
2023 жылғы әдеби жыл қорытындысында «Шыңғыс хан әмірімен» романы қазақ тіліне сапалы аударылған үздік туынды ретінде танылып, сексеннің сеңгіріндегі Өтен Ахметке халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығы табысталды. Бұл – тарихи прозадағы шығармашылық ізденістің, шебер аударма мен әдеби байланыстың лайықты бағасы.
Былтырғы жылы Алматыда өткен қазақ-якут әдеби байланысын нығайтуға арналған дөңгелек үстел де осы қарым-қатынастың жүйелі түрде жалғасып жатқанын көрсетеді. Жиын барысында қос елдің жазушылары мен әдебиет­танушылары ғасырлық тарихы бар байланыстарға шолу жасап, жаңа бағыт­тар бойынша ынтымақтастықты тереңдетуге уағдаласты. Екі елдің Жазушылар одағы арасында меморандумға қол қойылып, болашақ жобалар негізі қаланды.
Түркі кеңістігін рухани тұрғыдан біріктіретін мұндай ынтымақтастық жалпыадамзат­тық құндылықтар мен ортақ тарихты терең ұғынуға жол ашады. Бұл бағыт­та ТҮРКСОЙ ұйы­мының атқарып жатқан жұмыстары да атап өтуге тұрарлық. Олар түркі халықтарының әдебиеті мен өнерін халықаралық деңгейде насихат­тап, бауырлас елдердің шығармашыл тұлғаларын марапат­тап, рухани ынтымақтастықты нығайтуға үлес қосуда.
Сондай-ақ жиында бірнеше маңызды әдеби туындылардың тұсауы кесілді. Атап айт­қанда, якут жазушыларының қазақтың ақын әрі әнші қызы, саха халқының үлкен досы Тұрсынай Оразбаева жайлы естеліктері жинақталған «Незабывенная Турсунай» кітабы, көрнекті ақын Ұлықбек Есдәулет­тің саха тіліне аударылған «Таас Балбаал Ырыата» ат­ты жыр жинағы, Мемлекет­тік сыйлықтың иегері, жазушы Әлібек Асқардың «Саха-Якутия. Ақ қар мен көк мұздар еліне саяхат» шығармасы, жазушы Сәуле Досжанның саха тіліне аударылған «Ауылдан шыққан миллионер» романы оқырманға жол тарт­ты.
Якутияның халық ақыны Наталья Харлампьеваның өлеңдері қазақ тіліне аударылып, «Фолиант» баспасынан «Саханың сандал садағы» деген атпан жарық көрді.
Бұған де­йін орыс, ағылшын, әзербайжан, татар және тува тілдерінде жиырмаға жуық поэтикалық және публицистикалық кітабы шыққан қаламгер жақында қазақ тілінде сөйледі. «Саханың сандал садағы» кітабы Астана қаласында өткен «Eurasian book fair – 2024» Еуразия халық­аралық кітап көрме-жәрмеңкесінде көпшілікке таныстырылды.
Бұл рухани сабақтастық биылғы «Eurasian Book Fair – 2025» халық­аралық кітап көрмесінде жарасымды жалғасын тапты. Көрмеде «Мұздақ мұң» деген атаумен жарық көрген Якутия Жазушылар одағының төрағасы, белгілі ақын Гаврил Андросовтың өлеңдер жинағының тұсаукесері өт­ті. Кітапты баспаға дайындап, оқырманға ұсынуға «Фолиант» баспасы мұрындық болды.
Аударма жұмысына елімізге танымал жиырмаға жуық ақын атсалысып, саха поэзиясының сүбелі үлгілерін қазақ тіліне шеберлікпен тәржімалады. Астана төрінде өткен салтанат­ты тұсаукесер жиыны – қос халық арасындағы әдеби ынтымақтастықтың жаңа парағын ашқан айтулы мәдени шара болды.
Шара аясында Якутия Жазушылар одағы басқармасының шешімімен қазіргі саха (якут) әдебиетін дамытуға қосқан елеулі үлесі үшін Қазақ­стан Жазушылар одағының мүшесі, ақын Дәулеткерей Кәпұлы Якутия Жазушылар одағының ең жоғары марапаты Платон Ойунский атындағы медальмен марапат­талды. Бұл құрмет – қос халық арасындағы әдеби байланыстардың тереңдей түскенінің және қайраткер ақын еңбегінің еленгенін көрсетсе керек.
Сонымен қатар Халықаралық ТҮРКСОЙ түркі мәдениеті ұйымы Қазақ­станның еңбек сіңірген қайраткері, көрнекті ақын Дәулеткерей Кәпұлына түркі әдебиетін жақындастыруға қосқан елеулі үлесі үшін өзінің ең жоғары марапаты «ТҮРКСОЙ алтын медалін» табыс ет­ті. Ең мәртебелі марапат­ты ақынға ұйымының Бас хатшысы Сұлтан Раевтың өзі салтанат­ты түрде кеудесіне тақты. Бұл марапат – ақынның шығармашылығына ғана емес, күллі қазақ әдебиетінің түркі дүниесімен рухани байланысын нығайту жолындағы ұзақ жылғы еңбегіне берілген халық­аралық деңгейдегі жоғары баға деуге болады.
Түп-тамыры бір, рухани өзегі ортақ қазақ пен саха халықтары арасындағы әдеби-мәдени байланыс жаңа кезеңге аяқ басты. Екі ел арасындағы мемлекетаралық келісім аясында Саха Республикасының тарапынан қазақтың көне жыры – «Қобыланды батыр» эпосын саха тіліне аудару қолға алынған болса, қазақ жағынан сахалардың әйгілі олонхо эпосы – «Нұргүн батыр» жырын тәржімалау міндеті көрнекті ақын, Мемлекет­тік сыйлықтың лауреаты Ұлықбек Есдәулетке жүктеліп отыр.
Саха мен қазақтың рухани туыстығы осындай әдеби аудармалар арқылы тереңдеп, жаңғырып, қайта түлеуде. Бұл – жалаң аударма емес, бұл – ұлт пен ұлт­тың рухын жақындастыратын мәдени көпір.
Түркі дүниесінің әдеби байланыстары – халықтар арасындағы шынайы туыстықтың, рухани жақындықтың айғағы. Ол – тарих пен мәдениет­тің тоғысқан тұсында тамыр жайған, бүгінгі күнде жаңа мазмұнмен жаңғырып келе жатқан іргелі бағыт. Бұл ынтымақтастық жалғаса берсе, түркі халықтарының әдебиеті мен өнері әлемдік өркениет сахнасында лайықты орын алатыны сөзсіз.

Арман ШЕРИЗАТ,
ақын