Дерек бойынша қазір елімізде 725 жекеменшік мектеп бар екен. Бұрын тек қалталылардың ғана балалары білім алатын мектепте қазір орта таптың да ұл-қыздарын жиі кез­дестіреміз. Әр ата-ана баласы үшін таңдау жасағанда, әуелі сапалы білім мен оқу ақысына назар аударатыны белгілі.

Еліміздегі жекеменшік мектептердің ұсынатын бағалары шоғырланған аумақтарына да тікелей байланысты. Сәйкесінше, аймақтық жерлерде айлық оқыту 50 мың теңгеден басталса, Алматы, Астана секілді мегаполистерде миллионнан асып жығылады. Астана қаласындағы QSY (Quality Schools International) халықаралық жекеменшік мектебі оқу ақысы бойынша рейтингтің көш басында тұр. Бірінші сыныптан 12-сыныпқа де­йінгі төлем айына орта есеп­пен 1,28 млн теңгемен шаққанда, жылына 26 000 АҚШ долларын құрайды екен. 2005 жылы ашылып, ағылшын тілінде ғана оқытатын бұл халықаралық мектепте, көбінесе, ел аумағындағы шетелдік азамат­тар мен дипломат­тардың балалары білім алады. Мектепте америкалық AP Capstone Diploma Program бағдарламасы бойынша оқуын тамамдаған түлектердің АҚШ пен Канада университет­теріне түсуге мүмкіндіктері орасан. Ал екінші орынды Алматыдағы халықаралық QSY (Quality Schools International) мектебі иеленеді. Мұнда Солтүстік Америка, Еуропа, Аустралия, Жаңа Зеландия секілді түрлі мемлекет­терден келген мамандар қызмет етеді. Рейтингтегі үшінші орынға Haileyburу Almaty және Haileyburу Astana мектептері жайғасады. Екі мектепте де даярлық сыныбынан бастап 13-сыныпқа де­йінгі оқыту жүзеге асырылады. Бір қызығы, оқу ақысының мөлшері сынып санат­тарына қарай түрлі деңгейді көрсетеді. Мәселен, даярлық сыныбы жылына 5,6 млн теңге, 3–6 сынып оқушылары 9,7 млн теңге, 10–13 сыныптағы білім алушылар 12,6 млн теңге төлем жасайды. Деректерге сүйенсек, 2021 жылы оқу орнын тамамдаған 23 түлек атақты Кембридж, Йель, Колумбия, Торонто, Амстердам, Брайтон, Дарбон университет­теріне түскен. Ал Haileyburу Almaty мектебінің оқушылары 2020 жылы халықаралық және республикалық олимпиада жүлдегерлері атанған.
Жекеменшік мектептердің болуы – бюджетке артылған жүктемені азайту, мемлекет­тік мектептердегі орын тапшылығын төмендету, педагог мәртебесін көтеру. Ал инвестор үшін бұл – табысты бизнес. Жоғарыда аталған оқу ақысы ең қымбат жекеменшік мектептердің алдыңғы үштігіне қарап, олардың оқу сапасын арт­тыруды ғана емес, нарықтық бәсекеде табысты болуды көздейтінін де аңғарамыз. Бүгінгі таңда дүкен, мейрамхана секілді өзге мақсат­та салынған ғимарат­тардың әп-сәт­те жекеменшік мектеп болып жұмыс істеп жатқанын көргенде, еріксіз пайда ойлағандардың әрекетіне куә боламыз. Көптеген кәсіпкер осылай олжаға кенеліп, бала, білім, оқу мәселелеріне пысқырып та қарамайтыны жасырын емес.
Жекеленген білім ордаларының жыл сайын артуы еліміздегі мектеп тапшылығы мәселесін жеңілдетері анық. Әйтсе де жекеменшік мектептердің саны артқанмен, білім беру сапасы дағдарысқа ұшырап кетпей ме? Ақылы білім мекемелеріне қатысты қоғамда осындай түрлі сауал туындап, сан алуан пікір қалыптасты. Сарапшылардың айтуына қарағанда, бүгінгі таңда жекеменшік мектептерді ашу қызу науқанға айналып кетуі әбден мүмкін. Сондықтан білім беру үрдісіне қатысты мекемелердің талаптарына бағынбайтын жекеменшік мектептердің ішкі мәселесі қатаң бақылауға алынуы тиіс. Десек те, CPSC компаниясының негізін салушы Асан Нұғманов салыстырмалы түрде алғанда мемлекет­тік оқу ошақтарына қарағанда, жекеменшік мектептердегі білім сапасы жоғарырақ екенін алға тартады.
Алатау қаласы Жетіген ауылындағы мемлекет­тік №34 орта мектептің директоры Маматова Анар Сабырханқызы: «Мемлекет­тік мектеп – әлемнің барлық еліндегі балалар үшін білім беретін, бюджет арқылы қаржыландырылатын оқу ордасы. Оқу бағдарламасы үкімет­тің тікелей бақылауымен рет­теліп, білім біркелкілік жүйемен қамтамасыз етіледі. Бірақ жекеменшік мектептер де мемлекет­тің қарауында болады. Себебі стандарт, яғни оқытылатын пәндер барлық мекемеге бірдей. Жекеменшік мектептерге ата-аналардың балаларын берулеріне екі түрлі себеп бар. Біріншіден, ата-ана күні бойы жұмыста болатындықтан, бала сол мектепте қалып, ары қарай үй тапсырмасын орындап, басқа да қажет­тіліктерін өтей алады. Екіншіден, мен Астанадағы ақысы миллион тұратын «NURORDA» жекеменшік мектебінде болдым және бұл мектепті бітірген түлек міндет­ті түрде шетелге оқуға түсе алады. Бірақ еліміздегі барлық жекеменшік мектептердегі оқу сапасын жоғары деп айта алмас едім. Мысалы, аудандық орталықтарда ашылған жекеменшік мектептерде өз білімдерін көтеруге қабілетсіз, ары қарай ізденісті қажетсінбейтін мамандар жұмыс істейді», – деп өз пікірін ашық білдірді.
Сондай-ақ жас ұрпақтың бойына біліммен қатар, тәрбиені де сіңіруді мақсат еткен мектеп директоры мемлекет­тік білім ордаларындағы бітіруші түлектердің арнайы курстарға қатысу арқылы Ұлт­тық бірыңғай тестілеуден жоғары нәтиже көрсететінін де айтып қалды.
Сарапшылар түлектердің білімі сыналатын бұл жүйеде жекеменшік мектептердің қарқыны жыл сайын артпаса, кемімейтінін айтады. Мәселен, биыл барлық талапкерлердің 76 пайызы шектік баллды иеленсе, жекеменшік мектеп түлектерінің 87 пайыздан астамы жүз баллдан асып отыр. Әрине, жекеменшік мектептердің Ұлт­тық бірыңғай тестілеудегі көрсеткіші жоғары. Өйткені академиялық еркіндік жариялап, басты назарды ҰБТ дайындығына қоятын мұндай мектептерде құжат жүзінде ғана барлық пән оқытылады. Тіпті мектеп оқушылары да тек таңдау пәндеріне ғана көңіл бөлінетінін растады. Мемлекет­тік мектептен 10-сыныпта ауысып келген Маржан есімді оқушы бүгінде жекеменшік мектепте білімін жалғастыруда. Айтуынша, бұрынғы мектебінде барлық пән жеткілікті түрде оқытылса, мына жаңа ордада негізгі басымдылық таңдау пәндеріне беріледі. Әр тоқсан сайын таңдаған екі пәнінен емтихан тапсырса, басқа пәндерден жыл аяқталар тұста автомат­ты түрде бұрынғы бағалары қойылады екен.
«Қазіргі оқитын мектебім жақсы, көңілім толады. Өзге сабақтарды ойлап, бас қатыруға уақытың да болмайды. ҰБТ-дан жоғары балл алатыныма сенімдімін. Қарапайым мектебімде де білім жақсы болған. Бірақ ол жақта міндет­ті деген барлық пәнді оқып, ынтаң мен уақытыңды арнауға тура келеді», – дейді Маржан.
Алайда дұрыс шешім қабылдадым деген оқушы әу баста көкірегіне тоқыған дүниелерді бірітіндеп ұмыта бастағанын айт­ты. Бұл дегеніміз сауат­тылықтан қол үзіп, салғырт­тыққа бет бұру емес пе? Жекеменшік мектептер тек ірі мегаполистерде ғана емес, еліміздің әр түкпірінде бар. 25 жылдық тарихы бар Лингвистикалық Семей мектеп-гимназиясы – жеке иеліктегі мектеп. Бастауыш сыныпқа ғана білім беретін мектепке ата-аналар ай сайын 50 мың теңге төлейді.
Мектептегі қазақ тілі және әдебиеті пәнінің мұғалімі Мұхамеджанова Меруерт Заманбекқызы: «Үкімет басшысы жекеменшік мектептерді әрқашан қолдайды. Сондықтан мұндай мектептерді жауып тастау мүмкін емес деп ойлаймын. Әсіресе жас отбасыларға әлдеқайда қолайлы. Білім сапасы да мемлекет­тік мектептермен салыстырғанда төмен деп айта алмаймын. Өйткені мемлекет­тік мектептерде мұғалім бір сыныпта 30-35 баланы оқытқанда, олардың әрқайсысына жеткілікті білім бере алмауы мүмкін. Ал жекеменшік мектептерде бала саны аз», – деп жауап берді.
Педагогтің айтуынша, Семей мектеп-гимназиясындағы оқушылар қала, облыс бойынша қазақ және ағылшын тілдерінен олимпиада жүлдегерлері атанған. Төрт сыныптық білім беруден ке­йін қаладағы Экономикалық мектеп-лицейі мен Назарбаев зияткерлік мектебіне түсіп жатқан түлектер көп көрінеді. Ескеретін бір жайт, бұл мектептегі ұстаздарды жалақымен үкімет өзі қаржыландырады. Ал ата-ана ретінде Меруерт ханым мемлекет­тік мектепте оқитын баласының сыныбында оқушы санының өте көп екенін, тіпті бөліп оқытуға тиіс сабақтарды амалсыздан біріктіріп оқыт­тыратын бағдарламаға алаңдаушылық білдірді. Аталмыш гимназиядағы Гауһар есімді ұстаз әрі ата-ана оқитын баланың кез келген мектепте қабілетін шыңдай алатынын тілге тиек ет­ті. «Мен осы мектепте жұмыс істегендіктен ғана баламды бұл мектепке оқытқанды жөн санадым. Әйтпесе кәдімгі мемлекет­тік мектепке берер едім. Әрине, көп ата-аналар жекеменшік мектептерге келгенде қаржы жағынан қиналады. Бірақ таңдау кезінде әркім қалтасына қарауы керек деп ойлаймын», – деп қысқа қайырды.
2017 жылы қолданыстағы «Білім туралы» Заңға өзгертулер енгізілген болатын, яғни ауқат­ты отбасылардың балалары білім алатын жекеменшік мектептерде мемлекет қолдауымен орта таптан шыққан дарынды оқушыларды да оқыту жайлы бастама көтерілді. Өйткені премиум санат­тағы мектептерде балаларының білім алғанын қалайтын ата-аналардың қалтасы қомақты қаржыны көтере бермейді. Жалпы орта білім беретін де, премиум санатқа кіретін жекеменшік мектептер де мемлекет­тің тікелей қарауында болуы шарт. Өйткені «Әй дейтін әжесі, қой дейтін қожасы» жоқтарға бала тағдырын оңай сеніп тапсыра алмаймыз. Сонымен қатар жекеменшік мектептер қоғамдағы таптық бөліністі тудырмай, білім көкжиегіндегі ықпалдасудың үздік үлгісіне айналуы тиіс. Ал білім берудің кәсіп емес, келешек екенін еш уақыт­та қаперден шығармаған абзал.

Дана САДЫРҚАН