Пейиң Кристин Чен – жаңазеландиялық қытай ақыны, жазушы, аудармашы. 2019 және 2021 жылдары екі рет Жаңа Зеландия әдеби сыйлығы «Қытай әдебиеті» номинациясының иегері атанған. Ол – Жаңа Зеландиядағы қытай жазушылары қауымдастығының бас редакторы. Сондай-ақ, Жаңа Зеландия мен Аустралияға тарайтын газетте әлем әдибиетіне арналған арнайы айдарды жүргізеді.

– Пейиң ханым, әдебиет әлеміне қалай келдіңіз?

– Бала күнімде қаламгер боламын деген ой үш ұйықтасам, түсіме кірмей­тін. Себебі сөз өнері мен үшін қол жет­пей­тін шыңдай көрінетін. Бірақ қазір әде­биет соншалықты күрделі дүние емес екенін түсінемін. Бар болғаны жү­ре­гіңдегі сезім мен күйді сөзбен жет­кізуің керек. Дегенмен әлбетте, тілің көркем болуы тиіс. Оқу­шы кезімізде оқыған лирикалық жырларымызды сыныптастарымызбен түрлі әуендерге салып, ән қылып айта­тын­быз. Уақыт өте келе, кей өлең­дер­дің соншалықты әсерлі емес екенін байқап, кей сөздері мен шумақтарын өзгертіп айтатын болдым. Бірте-бірте өзім де жыр жаза бастадым. Сөйтіп, поэзияның табалдырығынан қалай аттағанымды өзім де сезбей қал­дым. Кейін ойыңдағы кей дүниелер өлең­ге сыймайтынын аңғарып, әңгі­ме, ро­ман және әдеби сын жазуды қолға ал­дым. Қытайша түсінбейтін көпте­ген туысым мен достарым бол­ған­дықтан, жазғандарымды өзім ағыл­шын­шаға аударып, тәржімаға да кіріс­тім. Осылайша әдебиеттің әртүрлі саты­лары­нан өтіп, әрқилы жанрларда қалам тер­беп келемін.

– Бұрын Қытайда Гуаңжоу университетінде сабақ беріпсіз. Жаңа Зеландияға қоныс аударған соң, талай жыл трансұлттық компанияларда басшылық қызметте болдыңыз. Мұндай лауазымдар шығармашылыңызға тұсау болған жоқ па?
– Әдебиет дегеніміз – әрқилы хи­кая­ларды әңгімелеу. Демек, жазу­шы­­ның оқырманға айтары көп болуы қажет. Ол үшін көптеген саладан хабардар бол­уың керек. Ел-жұрттан оқ­шау­ланып, жалғыз өзің оңашалана бер­сең, жазған дүниелерің нәрсіз шығады.

– Жаһанның бірталай еліне саяхат­тағаныңызды да білемін. Бұл да сол шығармашылық дамудың бір тәсілі ме?
–Иә, Азия мен Оңтүстік Америка елдерінің біразында болдым. АҚШ-ты, мұхиттардағы арал мемлекеттерді тағы басқа талай өлкені көріп, араладым. Өйт­кені «Он мың кітап оқы, Он мың миль саяхатта» деген сөз – менің ұс­та­ны­мым. Әртүрлі халықтардың ты­ныс-тіршілігімен танысу Батыс пен Шы­ғыс мәдениетін қатар сіңіруге ықпал етеді. Сонымен қатар белгілі бір шекті шеңберден шығып, таным көкжиегін кеңейтуге әсерін тигізеді. Бұл қаламгерге керек қасиеттер деп ой­лаймын. Бұдан бөлек жазушы үшін көрген-білгенін іштей сараптап, талдау, ой түю де аса маңызды.

– Ал қазір Жаңа Зеландия мен Аустралияға қытай тілінде тарайтын газетте жұмыс істейді екенсіз…
– Иә. Әйтсе де, біздің басылымда тек қытай қаламгерлерінің туындылары ғана жарияланбайды. Сонымен бірге «Шетел әдебиеті бағы» деген арнайы бет бар. Онда апта сайын дүниежүзі ақын-жазушыларының шығармаларын аударып, жариялаймыз. Олардың ара­сын­да Нобель сыйлығын алған неме­се осы марапатқа үміткер болған атақ­ты авторлар да бар. Осылайша, әлем халық­тары қаламгерлерінің өзара байланыста болуына, бір-бірінің үнін «естуіне» жағ­дай жасаймыз. Гүлдердің нәрін таси­тын ара болу деген бір ғанибет қой. Мен қазақ ақындарының да жырларын тәр­жімаладым. Олардың өлеңдеріндегі терең сезім мен табиғат-анаға деген құштарлық, құрмет мені тәнті етті.

– Өмірбаяныңызды толығырақ айтып берсеңіз.
– Қытайда туып-өстім. Бакалаврде Оңтүстік Қытай педагогикалық университетінде Білім беру коммуникациясы мамандығы бойынша оқыдым. Ал магистратурада Жаңа Зеландияның Окленд қаласында Бизнес әкімшілігі мамандығы бойынша білім алдым. Содан соң оқуымды денсаулық сақтау саласында жалғастырдым. Қазір осы бағытта жұмыс істеймін. Дәрігерлік қызметім шығармашылығыма кедергі емес. Туындыларым көптеген антологияға енді. Мәселен, былтыр ғана Сиднейде жарық көрген «Тұрақсыздық патшалығы арқылы» деген жинақта шығармаларым жарияланды. 20-дан енді асқан шағымда елімнен көшіп кеттім, Жаңа Зеландияда тұрып жатқаныма 20 жыл болды.

– Өміріңіздегі әдебиеттің орны қандай?
– Психолог Маслоу адамның қажет­тіліктерін 5 категорияға бөліп қарасты­ра­ды. Америкалық маман бұларды тө­мен­нен жоғары қарай былай жіктейді: пси­хологиялық, қауіпсіздік, әлеуметтік, сыйлас­тық және өзін-өзі дамыту. Осы­лар­­дың ішінде ең маңыздысы «өзін-өзі дамыту» болып тұр. Меніңше, мате­риал­дық қажеттіліктерден анағұрлым жоғары тұратын «өзін-өзі дамытуға» біз әдебиет пен өнер арқылы жете аламыз. Әдебиет менің ғұмырыма ең қажетті әрі ең таза нәрселерді алып келді.

– Сізге шабыт қай кезде келеді? Жабырқағанда, мұңайғанда қолыңызға қаламыңызды аласыз ба?
– Көңіл күйі болмағанда, әр адам өзін әртүрлі жолмен алдарқатады. Мәсе­лен, біреулер дүкен аралап кетсе, біреу­лер ішімдік ішеді. Ал кей кісілер қайғысын жеңілдету үшін жұмыстан бас алмайды. Өз басым сүйікті шығар­ма­ларымды оқимын. Сондай-ақ қолыма қалам алып, жазуға отырамын. Өзге дү­ниенің бәрін ұмытатын мұндай уа­қытта жүрегіме әрқилы кезеңдерде, яғни, балалық шағымда, жасөспірім кезім­де, жас күндерімде «жерленген» қазыналы әрі бақытты сәттерімді қайта «қазып» аламын. Өмірімде өкінішті жағ­дайлар көп екенін түсінгенімде, ескі жаралардың беті ашылып, жаным ауырады. Бірақ мұндай кезде санам сергиді.

– Төрт-бес жыл бұрын «Сәттер «қартаймайды» («The General Never Ages») деген туындыңыз оқырмандарға жол тартып, кең тарады. Бұл романды жазуыңызға не түрткі болды?
– 2018 жылдың сәуір айында Қытай­дан жайсыз хабар алып, әкемнің ауыр науқас екенін білдім. Асқар тауымды көріп, демеу болу үшін бірден тарихи Отаныма тарттым. Әкемнің жүрегі әлсі­реп, күш-қуаты кеміпті. Дені сау адам­ның қайратымен салыстырсақ, 10% ғана әл-дәрмені қалыпты. Ол теңіз жағасында туып, өмір бойы сонда ғұмыр кешті. Сондықтан айдыннан энергия алатын. Әкемді сергітейін деп Батыс көліне алып келдім әрі қайық­қа мінгізгім келді. Алайда кәрі әрі сыр­қат әкемді қайыққа отырғызуға ба­қылаушы рұқсат бермеді. Бұл жәйт оған қатты батып, іштей мүжілгенін сездім. Көп ұзамай қайтыс болды. Асқар тауымның соңғы тілегі мен қалауын орындай алма­ғаным мен үшін орны толмас өкінішке айналды. Арада бір жыл өт­кен соң, «Сәттер қартаймайды» деген романымды жазып, онда өз қиялымда әкемнің арманын орындадым. Яғни, қайыққа мінгіздім. Іштей жеңілдеп қалдым және о дүниедегі әкемнің де жаны жай тапты деп сенемін. Бұл туын­дым­ды оқыған көптеген оқырман маған хат жазып, пікір білдірді. Олардың ата-аналарының да өлер алдында орын­­далмай қалған соңғы тілектері бар екен… Демек, менің шығармам өзіме ғана емес, оқырмандарға да жан тыныштығын сыйлағаны ғой. Әдебиет адамдарға осылайша жылылық пен бақыт әкеледі.

– Оқырмандарымызға қандай тілек айтасыз?
– Әлем халықтары сөз өнері арқылы бірігіп, әртүрлі мәдениет пен тарихтан хабар­дар болса деймін. Өлең де ән сияқты. Өзге тілдегі жырларды жұрт түсін­бегенмен, барлық поэзияда адам­­ның сезімі мен махаббат тұнып тұр. Сон­дық­тан өлең үшін шекара бол­майды. Ғаламшардың әр түкпіріне тарай береді.
– Әңгімеңізге рақмет!

Сұхбаттасқан
Алпамыс ФАЙЗОЛЛА