Елде жүргізіліп жатқан реформалардың ішіндегі ең маңыздыларының бірі құқықтық саясатқа байланысты. Ең алдымен азамат­тар арасында құқықтық сана қалыптастыру маңызды. Жасыратыны жоқ, тоталитарлық жүйе де, оған ілесе келген біржақты президент­тік билік те азамат­тық ой-сананы одан барынша аулақ, алшақ ұстауға тырысты.

Оның зардабы да ұзақ күт­тірген жоқ. Әлбет­те, ол кешегі қаңтар оқиғасы түрінде. Маркстен мұраға қалған «адамды тұрмыс билейді» деген қағида бар. Әлеумет­тік-тұрмыстық тұрғыдағы әділетсіздіктердің ақыры қарсылық акцияларына ұласты.
Демек құқықтық-демократиялық ел есебінде Қазақ­станның алдында әділет­ті қоғам құру міндеті тұрды. Әділет іздеген халықтың басты үміті сот шешімдерінің әділ шығуында. Қазір елде сот ісін реформалау жүріп жатыр. Бұған дейін судьяларды ең жоғарғы билік органы тағайындап келді. Соған орай, қарапайым азамат­тар мүддесі толық деңгейде ескерілмеді.
Сот жүйесінің реформасы басталар 2021 жылы ел бойынша аудандық сот­тар күніне 5 мың қорытынды шешім шығарыпты. Оны әр судьяға шаққанда күніне 3 шешімнен келеді. Әлбет­те, жаман көрсеткіш емес.
Тағы бір көңіл аударарлық дерек – шешімдердің 92 пайызы тараптардың бәрін қанағат­тандырған. Ал аппеляциялық шешімдер мен кассациялардың 1 пайыздан астамы ғана қанағат­тандырылыпты. Ол да көп нәрседен хабар береді. Яғни сот шешімі соңғы шешім болуға тиіс емес деген сөз.
Осыны түсінген биліктің биылғы 1 қаңтардағы жарлығымен елімізде жаңарған Конституциялық сот құрылды. Жаңа тәртіпке орай, енді әр азамат­тың Конституциялық сотқа жүгінуге қақысы бар. Әлбет­те, ол әділет­ті қоғам құрудың басты шарты есебінде қабылданып отыр.
Мәселе сот шешімдерінің тараптарды 100 пайыз қанағат­тандыруына келіп тіреледі. Ақиқатында 100 пайыздық қанағат­тану әлемнің ең өркениет­ті елдерінде де жоқ. Мысалға, Еуропа елдерін алайық.
Еуропалық Кеңестің парламент­тік ассамблеясы Болгария, Польша, Румыния, Түркия сияқты елдердің сот­тарындағы елеулі кемшіліктерді ашық мойындап отыр.
Демек сот шешімдерінің біржақты қанағат­тандырылуы алдыңғы қатарлы елдердің өзінде де жоқ. Осыны ескерген қазақ билігі құқықтық саясат­ты жаңартып, азамат­тар арасында құқықтық ой-сана қалыптастыруды қолға алды. Оның басты нышаны – жаңарған Конституциялық сот жүйесі. Әділет аңсаған халықтың ендігі үміті де сонда.
Қазақ­станда сот өндірісінің қылмыстық, азамат­тық, әкімшілік тәртіп бұзушылық, әкімшілік әділет деген 4 формасы бар. Осы төрт бағыт­тағы сот шешімдерінің дұрыс, немесе бұрыстығы осыдан бастап азамат­тар жүгінген жағдайда ең соңғы инстанция Конституциялық сот­тың шешімі бойынша нақтыланады. Қарапайым халық оны әділет­ті Қазақ­стан қоғамын құрудың үміт күт­тірер бастамасы есебінде бағалап отыр.

Өмірзақ МҰҚАЙ