Туған өлкем – жер жаннаты Катонқарағайыма бармағаныма екі жылдан асыпты. Шыдамның қылдай белін төзіммен буып жүргеніме екі жылдан асыпты. Екі жылда менің өмірімде көп нәрсе өзгерді, өзгерткен сағыныш. Сезіміме тотияйын құйған сағыныш, жүрегімнің жасыл жапырақтарына сілті сепкен сағыныш. Бұл неткен бітпейтін сағыныш екенін кім білсін?
Мүмкін менің қорегім сағыныш шығар, мүмкін шешем маған аяғы ауыр болған алтын күзде сағынышқа жерік болып, сары жапырақтардан сорпа, сары гүлдерден шырын жасап, ел жұрт­тан жасырып, сары саптаяққа құйып ішкен болар?

Жазғытұрым аспандағы ауған бұлт­тардан туған жерге сәлем жолдаймын. «Ақша бұлт­тар-ау, туған жерге сәлемімді айт, өзім жазда барамын». Туған ұясын аңсап, жердің бір түбінен қанат­тары талып келе жатқан құстарға, «жаз тойын жасайтын уақыт­ты белгілейік», деп жалынамын. Жыл құстары менен бұрынырақ барып, Алтай тауындағы жаз сахнасын дайындай береді. Көктемнің хабаршылары жет­тік деп кернейлетіп, әр түрлі аспап ұстаған құстар ағаш бұтақтарына қаз-қатар тізіліп, сағыныш симфониясын орындайды. Сол кезде қысқы ұйқыдан орман оянады, тоғайдағы тоқылдақтар тұр-тұрлап, теректердің есігін ұрады, қарлығаштар билеп, сауысқандар сыланып, қарғалар таңдай қағысады. Меңірейген жартастар жалт қарасады. Өзеннің сірескен тоңы жібіп, жадырай асық әніне салады. Таулар қыстай оранған көрпелерін күн көзіне кептіреді. Бұлақтар сүйінші сұрап шапқылайды, шөптер қаз-қаз тұрып, жұпар иіс танауыңды ашады.
Мен сияқтылар қоржынын сағыныш сыйлықтарына толтырып, пойызға отырады. Айтпақшы, мені танып отырсыздар ма? Үйден қарғы адым ат­тамай жатып тебіреніп, сағынышты қаламыма құйып келе жатқан менмін. Сіздер де Алматыдан Катонқарағайға дейінгі жолды сезініп отырыңыздар деп, көңілімнің қауырсынымен бір сәт желпіп қояйын.
…Көзім сағыныш әнін хормен айтып тұрған ақ гольфа киіп, ақ шалғыш таққан қайыңдарға түседі, қаз-қатар тұрып ән айтып біткен соң, майыса қол бұлғайды, жапырақтары көз жасын жасыра жыпылықтайды. Тәкаппар теректер ертегідегі қол бастаған батырлардай қасқаяды. Жол шетіндегі тастар, бәлкім, сағыныштан шығар, көздері адырайып, желкелері күдірейіп, білектері білеуленіп, қабақтары қатуланып, түйіліп алған. Тастарда магнит болса, сағынышыңды тартып, өзіне жабыстырып алар еді. Сонда сен үкілеген тәт­ті сағынышыңнан айрылып, сезімсіз қара тасқа айналар едің. Ал қара тас болу қауіпті, сенің қара тас болғың келмейді, сенің жүрегің жұмсақ, көзіңді тайдырып әкетсең де, ойың қара тастарға барып соғылады. Жалпы адам сағына берсе, жүрегі езіліп, тым көңілшек болып кетуі де мүмкін, шындықты білуің үшін сағынышыңды тасқа соғып, соғып алуың керек. Сол кезде сағыныштың сөлі қара тасқа тамады, одан мүк пайда болады, қызғаныш қынаға айналады. Тас неге мықты? Өйткені ол қат­ты, қат­ты адамдардың ділі мықты. Бірақ қат­ты болам деп шектен шығып қара тасқа айналып кетпеу керек, мықты болам деп қат­ты болып кетпеу керек. Мықтылыққа да, қат­тылыққа да сағыныштың сөлін тамызып қойсаң, бәрі орнына келеді. Өмір сені бірден мықты етпейді, алдымен жүрегіңе сезім-сынақтарды береді. Соның бәрінен сүрінбей өтсең ғана мықтылық келеді. Мынау тастардан неге мықты екенін сұра, мынау қайыңдардың діні неге мықты екенін сұра, мына қарағай-шыршалардың неге мықты екенін сұра.
Жан-жағыңа тағы көз жібересің де сағыныштарды теңдеп, буып жатқан жоталарды көресің. Сағыныш дәндері күнбағыстардың басында ырғалады. Алтай өңірінде тұнған сағынышқа туған жерінен алыста жүргендердің перзент­тік сағынышы қосылса, бәрі тұтасып, күнге қарап жәутеңдейді. Әр адамның ішінде өз сәулесі бар, адам баласы жан-жағына қанша шуақ түсіргеніне қарай сыйластыққа ие болатынын сезе ме екен мына күнбағыстар?
Барқыт белдер сағынышымды сез­гендей туған жердің тәкаппар түрін асыға парақтайды. Жазиралы жотаға, қырмызы гүлді қырға, қарағайлы орманға, сызылған ақ қайыңдарға сағы­ныштан қайнатылған шырыннан бір-бір тамшы тамызып кетуім керек.
…Сағы­ныш артқан такси аудан орталығына жет­ті. Аудан орталығы сол бұрынғыдай сияқты. Кіре берістегі Қаратай бабамның үлкен басын кішірейтіп, қаракер атынан түсіп, сырт­тан келген адамды күтіп, кетер адамды шығарып салып тұрған ескерткіші алдымен көзге түсер. Сарымсақты өзені үстінен сағыныштарды жалғайтын үлкен көпір, жол бойында сағынышты қоздатқан Оралхан ағатайымның паң мүсіні… Ех, Оралхан аға, сені қат­ты сағындық ғой! Сағынбайық десек, шығармаларыңыздың ішінен шашыңыз бұйраланып шыға келесіз, атып шығасыз да сүбелі сөздерден алтын табақ жасап алдымызға қоясыз. Сөзді ұйыта алмай жүрген кезде бар мәйекті сіз алып кеткендейсіз, сіз – сөздерге жан бітіретін сиқыршысыз. Ең ғажабы, сіз сағыныш деген сөзді аузыңызға алмай-ақ өңін айналдырып әкеп алдымызға тастайсыз; біз сағынышты әрі ақтарып қараймыз, бері ақтарып қараймыз, сосын сиқырлы табағыңыздан ауыз тиіп ғана кері қайтарамыз. Дүкендердің жанында таксидің соңғы аялдамасы, одан әрі тағы сонша ақша берсең де тиіп тұрған Қабырғаға апармайды. Өйткені ауылға деген сағыныш қымбат тұратынын таксист сезеді. «Жүр сол ауылыңа жете алмай! Тез жеткен жерде қадір мен қасиет болушы ма еді?» – деп ойлай ма екен ішінен. Дәл сол жерге сөмкелерімді түсіріп алып қалған соң, үсті-басымды ретке келтіре, шашымды сипадым.
– Шляпам жоқ, шляпам, ой, менің «Сағыныш» сауда үйінен сонша жүріп, әзер таңдап алған шляпам таксиде кетіп қалған ба, жолай күнбағыстар алып қалды ма? – деп қармандым, күнде басымнан шляпа тастамай жүрген сәнқой әйелге ұқсап.
Бірақ сөзіңе ешкім назар аудармайды, естісе де естімегендей, олардың менің қияли қалпағымда не жұмысы бар: біреуінің үйінің шатыры жабылмай жатыр, біреуі шөп шауып біте алмай жүр, біреуі әкімшілікке, дәріге, азық-түлік алуға аудан орталығына келгендер – ешқайсысының басында қияли шляпа жоқ. Олардың аудан орталығына шауып барып келуге ынтазар сағыныштары күн сайын артып отыратынын мен қайдан білейін. Олардың мәңгі жасыл қарағайлар мен ақбикеш қайыңдарға, ойшыл тал, дударбас теректерге деген сағыныштары жоқ. Бауырындағы елге күнде көріп жүрген соң Алтайдың биіктігі байқалмайды. Ауылдағылар үшін сағыныш деген – шуылы көп думанды қала, ары-бері көлік қатынайтын аудан орталығы, жалтыраған асфальт.
Ауылға кіре берістегі зират жаққа қарап күрсінемін, дұға жасап, бетімді сипаймын. Бұл жер – сағыныш ордасы. Сағыныш ордасының жанынан өткен кезде мойның еріксіз бұрылады, өйткені төмпешіктерде сағыныш магнит­тері жерленген. Жер бетін қимаса да тірінің түбінде барар жері сол, жер бетін қимаса да өлінің қалар жері сол.
Ауылға бұрыламыз, анау қызыл кірпішті үй – марқұм Қырмызы әпкемнің үйі. Баяғыда Қырмызы әпкемнің тірі кезінде сағыныштар алдымен осы үйге кіріп шығушы еді.
Ауылдың ортасындағы жол тегіс емес. Көліктің доңғалағынан әрбір тас сағыныштың өшін алады, «келмегеніңе қанша болды?» дейді. Ауылдың ортасындағы көпір де, «неге жиі келмейсің?» деп, қинап барып әзер өткізеді. Адамдар арасындағы сағынышты аңсап, бұл көпірдің белі бүкірейіп қалған. Әрбір көлік өткен сайын белінің сырқырағаны бір басылып қалатын еді, енді қайдан, төменгі жақтың бәрі жоғарғы жаққа көшіп жатыр. Көпір кейде күні бойы тым-тырыс ұйықтайды, ондайда көшіп кеткен жұрт түсіне енеді.
Ойланып келе жатып бір кездері сағыныш мекен еткен үйге кіремін. Кірсем, сағыныш менің көзімдегі сағынышпен арбасып тұрып қалады. Таласудың не қажеті бар, үйдің сағынышы жеңеді, менің сағынышым су сепкендей басылады. Сағыныш төсегінде жатыр ма деп, анамның орнын қараймын – бос. Сырмақ сырып отыр ма деп ортаңғы үйді қараймын – жиналған сырмақтардан басқа ештеңе көрінбейді. Жіп иіріп отыр ма деп пештің жанындағы орындыққа қараймын – ұршық та, орындық та жоқ, бір уыс жүн үйден шығып, аспанға ұшып барып бұлт­тарға қосылады. Сағыныш-Әжем шай қойып жүр ме деп іздеймін – бос тұрған самаурын жарқ етіп, шүмегін көтеріп-көтеріп қояды. Сағыныш-Әкем мал жөндеп қорада жүр ме деп терезеден мойнымды созамын – қора жақ тып-тыныш.
Мен келді деп туысқандар жиналады. Бәріне сыйлығымды таратып, сырларыммен бөлісіп, сағынышымды ортайтып, жүрегім жеңілденген кезде Алматыма қайтамын. Сағыныш немерелерге деген ып-ыстық сезімге ауысып, жүрегім лүпілдеп келе жатады.

Назым Слямқызы