Егер адамзат баласы үшін қымбатты екі нәрсе бар десек, соның бірі – ана тілі. Зерделеп қарасаңыз, керемет жетістіктерге жеткен ұлылардың тұғыры мен тиянағы ана тілі болғаны шындық. Әйтпесе, алпауыт ойдың иесі Шекспир «Әкемнің парасаты, анамның тілі маған өмір бойы көмектесті, азық болды» демес еді. Алып Париж шаһарында, сондағы жергілікті француздар мен этникалық қазақтарға ана тілімізді үйретіп жүрген Құралай Алтунай бізге берген сұхбатында Парижде құрылған «Қорқыт-Абай» мәдени орталығының басты мақсаты, сол елдегі қазақ тілін үйренушілердің ынтасы мен жігері жөнінде айтып берді.

– Құралай ханым, сіз елден алыста, Еуро­паның жүрегі саналатын Парижде жүрсеңіз де ол жақтағы бүлдіршіндерге қазақ тілін үйретіп жүр екенсіз. Еуропада қазақ тілін үйренгісі келетіндер кімдер? Француздар ма, әлде, сол жақтағы қазақтардың балалары ма?

– Еуропаның кіндігі саналатын Фран­ция­ның жергілікті ұлт өкілдерінің ішінде де қазақ тіліне қызығушылар аздап кезігеді. Мем­лекеттік тілді құрметтеу жағынан фран­­цуздар өзгелерге үлгі болу­ға лайық дер едім. Францияда ең ал­ғаш тіл жайлы Заң 1490 жылдары, яғни осы­дан 5 ғасыр бұрын қабылданған екен. Әрине, Франция елі де ана тілін қор­ғау үшін көптеген дау-жанжалдарды бас­тан өткеріп, тіл үшін күрестегі бай тари­хы­ның нәтижесінде қазіргі күнге жетіп отыр. Бүгінгі күні фран­­цуз тілінде сауат­ты сөйлеу мен жазу мәдениеттіліктің, француз азаматтығының, халық рухының белгісі ретінде қарасты­рылады. Меніңше, олардың қазақ тіліне ықыласының оян­уы – ең алдымен біздің тілдің түркі тіл­дері­нің ішіндегі мазмұны мен мәнін жоғалтпай, толықтай осы заманға жетіп отырған бірден-бір байырғы тіл болғандығында. Франциядағы Қазақстан Елшілігінің жанынан ашылған «Қорқыт-Абай» мәдени орталығының қазақ тілі курсының бағдарламасында қазақ тілін, мәдениетін, тарихын, салт-дәстүрі мен ру­хани құндылықтарын негіз ете отырып, тіл үйренушілерге қазақ ұлты жайлы жан-жақты білім беру көзделген. Осы жерде айта кетейін, «Қорқыт-Абай» мәдени ор­талығын құрушылар, қазақ өнерін Еуропада наси­хаттап, танытып жүрген қазақтың қос қарлығашы – Ә.Ерсайынова мен Ә.Матаевалар.

Мәдени орталықта ересектер және бүл­дір­шіндер тобы бар. Ересектер тобында «қазақ тілін меңгерсем, бүкіл түркі тілдерін тез үйренуге жол ашылады» деген ойда жүрген француз ұлтының өкілдері оқиды. Кейбір қазақ тілін үйренушілер: «Еуропа халқы табиғаттан өте алыстап кеткендіктен, үйреніп жүрген қазақ тілінің үнінен қазақ даласының самал желі, қазақтың ұлттық аспаптары – домбыра мен қобыздың қоңыр үні, қыран бүркіттің саңқылы естілетіндей болып тұрады», – дейді. Тіл үйренушілердің біразының қазақ тіліне ықыласы – қа­зақ­тың маңдайына біткен жарық жұл­дыз Димаш Құдайбергеннің өнеріне қызығу­шылықтан туындап отырғанын баса айтып өтейін. Бүлдіршіндер тобында белгілі себептермен Парижге келіп қоныстанған Қазақстан азаматтарының және Түркиядан көшіп келіп, ұзақ уақыттан бері Парижде тұрып жатқан этникалық қазақтардың балалары оқиды. Сонымен қатар француз отбасында тәрбиеленіп жатқан қазақ балалары да ара-тұра келіп қатысып тұрады. Француз ұлтының өкілдері «кішкентай балдырғандар ана тілін, тарихын, салт-дәс­тү­рін ұмытпасын» деген ниетпен қа­ра­көз­дерімізге барынша жағдай жасауға ты­рысады.

– Еуропалықтардың бір жақсы қасиеті әр нәрсеге қызығып, құштарлықпен қарайды. Тіл үйретуде қандай жақсы методикаларды пай­даланып жүрсіз?

– Тіл үйренушілерге барынша қазақ тілді орта қалыптастыру – «Қорқыт-Абай» мәдени орталығының басты міндеті. Орталық тіл үйренушілер арасында қазақ ұлттық ойындарын ойнатып, бүлдіршіндер тобының қатысуымен қазақ ертегілерінен қойылым дайындап, әртүрлі мәдени іс-шаралар өткізіп отырады. Қазақстан азаматтарының отбасында өсіп-өніп жатқан қазақ балаларының тілімізді ұмытып кетпеуі (күнделікті қарым-қатынас құралы болмағандықтан) үшін тереңдетілген сабақтар жүргізіледі. Түркиядан келген қандас бауырларымыздың отбасылық тілі көбінде түрік тілі, түрік тілі де бауырлас тілдеріміздің бірі болғандықтан оларға да қазақ тілін меңгеру аса қиындық тудыра қоймайды. Олар үшін басты қиындық – әліпбиіміздің әртүрлі болуы. Ал ересектер тобындағы тіл үйренушілер өздерінің қазақ тілін үйренсек деген зор ыждағаттарымен біршама жетістіктерге жетуде. Қазақ тілін оқытуда қандай әдістерді қолданып жатқа­нымыз туралы айтар болсақ, қазір адамзат үшін тілдік орта болмаған жағ­дай­дың өзінде де басқа тілді меңгеру жеңіл­деуде. Себебі бұл тұрғыда көмекке бірінші боп ғаламтор «келеді». Үйреніп жүрген тілді сол тілде еркін сөйлеушімен ғаламтор арқылы сөйлесе алу мүмкіндігі жоғарылады.

Қазақстан Республикасындағы «Отандастар» қоры жаңа шыққан қазақ ті­лін үйретуге арналған кітаптармен біз­ді үнемі қамтамасыз етіп тұрады. Тіл үйретуде көбіне осы жақта білім беру саласында қолданылатын тілдік әдісте­ме­лер­ді басшылыққа аламын. Себебі тіл үйренушілердің барлығы дерлік Франция­да­ғы оқу саласында қолданылатын әдісте­мелер­ге көздері үйреніп қалған. Ме­нің өзім француз тілін үйрену үшін тіл курсына барып жүрмін, ол жерде көрген, үйренген әдістемелерімді қазақ тілінің маманы ретінде ой елегінен өткізіп, өз оқушыларымның білім деңгейіне, пси­холо­гия­лық жағдайына қарай орайластырып қолданамын. Қазақстандағы білім сала­сын­да қолданылатын қалыптасқан тіл үйретудегі әдіс-тәсілдерді қолдану тіл үйрену­шілердің тілді тез меңгеріп кетуіне кері әсер етуі әбден ықтимал. Өйткені олар ол әдістемелермен мүлдем таныс емес. Сондықтан Франция елінде мектепте қандай дәстүрлі әдістемеге үйренді, сол үлгіні пайдалануға тырысамын.

– Өзіңіз неше тіл білесіз?

– Өзім ана тілімнен басқа орыс тілін, түрік тілін білемін. Француз тілін меңгеріп жүрмін.

– Қазіргі көп қазақ жастарының арманы – шетелге кету, оқу, ақшалы болып оралу. Бұл жөнінде не айтасыз?

– Шетелге барғандағы мақсатың ай­қын болып, білім алып, жақсылықты үй­ре­ніп, жамандықтан жиренсең, өзіңді жеке тұлға ретінде барған елде, аз да болса, мойындата алсаң, оның жөні басқа. Мұндағы басты мәселе – сенің еліңдегі мәртебең шетелге барғандағы мақсатыңа қарай өзгеретіндігінде. Егер сен сол жақта қалуға бекінсең – сөз басқа. Шетелге барып оқығысы келген жас ең әуелі қандай нәрсенің де байыбына барып, оңы мен солын саралап, айқындап алуы керек. «Барған жерде жұмаққа бөленіп, байып кетем» деген ойдан арылу қажет деп ойлаймын. Көпшілік жастар «бізді онда құшақ жая қарсы алып, жалақысы жақсы, мәртебесі жоғары жұмысқа алады» деген аңғал сенімде болады. Бұл, меніңше, қате ұғым (бәлкім, мен қателесермін). Шетелде де өзіңді көрсетіп, қоғамдағы орныңды таба алуың үшін күресіп, қолыңнан бірдеңе келетінін дәлелдеуің қажет, көп еңбек етуің керек. Ал мұндай күрделі істі өз еліңде істей алмай тұрып, тілі мен діні бөлек өзге елдерде жүзеге асырамын деу құр далбаса дер едім…

– Қазақ тілі елімізде мемлекет тілі бол­ға­нымен, әлі де толық бір тілде сөйлесе алмай келеміз. Бұның зардабы қаншалық деп ойлайсыз?

– Бұл мәселе талайдың жүрегін ауырта­ты­нын бәріміз білеміз. Әр адам өзінен бас­тау керек деп ойлаймын. Әр қазақ өзінің ана тілін шексіз сүюі қажет. Мысалы, біз күн­де кездесіп жүрген француздар басқа ұлт өкілдерінің француз тілінде сөйлеуіне үлкен құрметпен қарайды. Французша қате сөйлеп тұрсаң да, саған әрқашан жанашыр болып көмек қолын созады. Сол әрекеттерімен ана тіліне құрметін өзгелерге дәлелдей біледі. Француздар ана тілін сүйетіні соншалықты, не туралы әңгіме болса да, ойларын әсем, көркем бейнелі тілмен ауызша және жазбаша жеткізеді, бір сөзбен айтқанда, туған тілі бүгінгі өмірлерінің басты қажеттілігіне айналған. Әрбір француз өз тілін, мәдениетін ең озық мәдениет деп санайды және оған кәміл сенеді. Тіліне, мәдениетіне зор құрметпен қарап, әлемге таратуға тырысады. Бізге де, яғни, әр қазаққа өз тіліміздің дам­уына, мәдениетінің өркендеуіне дәл со­лай ат­салы­сып, үн қосуымыз керек деп ойлай­мын.

– Мейлі, қайда барсаңыз да, туған жер ыстық көрінетіні шындық. Шет жұртта жүргенде сағынышыңызды қалай басасыз?

– «Туған жердей жер болмас, туған елдей ел болмас» дегендей, әрине елге деген сағыныш бойды кернейтіні жасырын емес. Бірақ қазақтың бір қызы ретінде Парижде өзімнің ана тілімді француздарға, қала берді осында тұрып жатқан этникалық қандастарыма үйретіп, ұлтыма аз да болса қызмет етіп жүрмін деген ойдамын. Мен үшін елге, жерге деген сағыныштан гөрі ұлтқа қызмет ету маңызды.

– Әңгімеңізге көп рақмет!

Сұхбаттасқан Дүйсенәлі ӘЛІМАҚЫН