Әдебиет шекаралармен шектелмейді. Мысалы, орыс әдебиеті Еуропада да бар. Еуропаға орыс әдебиетін эмигрант орыс жазушылары алып барды. 1990 жылдары Ресейден Израильге көшкен қаламгерлер қазір Иерусалимде орыс тілінде шығармалар жазуда. Ал ағылшын тілді әдебиеттің ауданы тіпті үлкейіп кеткен.

Қазір туындыларын ағыл­шын тілінде жазатын жазушылар АҚШ пен Еуропаны қойып, Азия-Африка құрлығында қа­нат жая бастады. Сол сияқты қазақ әдебиеті де өрісі салқар әдебиеттің бірі болып отыр. Өйткені қазақ бар жерде қазақ тілі бар. Қазақ тілі өмір сүріп жатқан ортада қазақ әдебиеті бар. Ол қазақтың бірі – байырғы баба қонысында отырып шекара сызығының ар жағында қалған қазақ. Бірі – атажұртынан амалсыз ауып барып, қиыр жай­лап шет қонған қазақ. Сол қазақ, сол қазақтың тілінде дүниеге келген туындылар бү­гінгі қазақ әдебиеті дейтін алтын дарияға жан-жақтан мөл­дір бұлақ болып құйылып жатыр.

Өзбекстан, Қытай, Моң­ғолия, Ресей сияқты көршілес елдерде шоғырлана қоныстанған қандастарымыздың арасында қолына қалам ұстап, өміршең шығармалар жазған ақын-жа­зуышылар баршылық. Олардың тақырыбы – өздері көрген өмір, ата-баба салты, қиын тағ­дыр, махаббат пен ғадауат, бос­тандық пен жеңіс туралы болды.

Қытайдағы қазақ әдебиеті туралы сөз қозғағанда, Таң­жа­рық Жолдыұлы, Ақыт Үлім­жіұлы сияқты ақындардың тас түрмеде жатса да, оз­быр саясаттың езгісінен, жандай­шап­тардың жаласынан имен­бей, қаламын қару, өнерін серік еткен өр һәм рухты бейне­ле­рі еске түседі. Таңжарық Жол­ды­ұлының жолын жалғаған Асқар Татанайұлы, Қажығұмар Шабданұлы, Рахметолла Әпше, Күнгей Мұқажан, Қаусылхан Қозыбай, Құрманәлі Оспан, Дубек Шалғынбай қатарлы орта буын әдебиет өкілдері осы елдегі қазақ әдебиетінің дамуына еселі үлес қосты. Олардың қаламынан туған «Тарихи дерек, келелі кеңес», «Қылмыс», «Алғашқы адымда», т.б. шығармалар Қы­тайдағы қазақ халқының өмірге деген құштарлығын, күресін, тартысын, махабба­тын, туған жер, өскен өлкеге деген сүйіспеншілігін білдіре­тін туындылар есебінде оқыр­манмен қауышты. Бұл тол­қын­ның ішінде тағдыры мен таланты өзгелерінен оқшау болған жазушы Қажығұмар Шабданұлы еді. Оның шығар­ма­шылық әлемі, тайғанақ тағдыры, түрмеде көрген азабы аңызға бергісіз болып, күллі қазақ даласын, тіпті жер-жаһанды шарлап кетті. Бұлардан кейінгі әдебиетке мол олжа салған қаламгерлер қатары Оразхан Ахмет, Әкпар Мәжит, Шәміс Құмар, Задахан Мыңбай, Зейнолла Сәнік, Балапан Рабат, Еркеш Құрманбек, Білісбек Әбдіразақ, Болат Қазез, Ерлан Нұрдыхан, Мұрат Әуес, Думан Бәзілжан болып жалғаса береді.

Моңғолиядағы қазақ әде­бие­ті 1957 жылдан бері шыға бас­таған «Жаңа талап», «Шұғыла» журналдарымен байланысты болмақ. Ақтан Бәбиұлы, Құр­ман­хан Мұхамадиұлы сияқты саңлақ қаламгерлер – осы елдегі қазақ әдебиетінің негізін қалаған тұлғалар. Көшпенділер өркениеті мен дала мәдениетін ұштастыра отырып, мол ру­хани еңбек қалдырған Мақ­поз Құлбекұлы, Мағауия Сұлта­ния, Дания Дікейұлы, Дайын Қалаубайұлы, Арғынбай Жұ­мажанұлы, Шабдарбай Қат­жанұлы, Имашхан Бай­баты­р­ұлы, Жәмилиха Шал, Қуанған Жұмаханұлы, Тойлыбай Құр­ман­долда, Кәкей Жаңжұң, Солдатхан Орайхан, Егеухан Мұхамедиқызы, Бодаухан То­қан, Рысбек Зұрғанбай, Сұраған Рахметұлы, Жүкел Хамай, Бақытбек Бәміш, Ерболат Баятұлы, Ербақыт Нүсіпұлы сияқты ақын-жазушылар ұлт әдебиеті үшін еселі еңбек етіп келеді. Олардың бір тобы елге қоныс теуіп, ұлт әдебиетінің дамуына өзіндік үлестерін қосып та жүр.

Өзбекстанда миллионнан астам қандасымыздың бар екені барша жұртқа мәлім. Қазақтың дауылпаз ақыны Төлеген Айбергенов сол Қарақалпақ жерінен түлеп ұшқан еді. Өмірзақ Қожамұратов поэзиясы – қазақ жырының жауһары. Бүгінде қолына қалам алып, әдебиеттің әр жанрында жазып жүргендердің шоғыры баршылық.

Ал Түркия еліндегі қазақ әдебиетінің өкілі Хасен Оралтайдың Шығыс Түркістан қазақтарының 1930 жылдан бергі елдегі және шеттегі ұлт-азаттық күрестері баян етілген «Елім-айлап өткен өмір» атты шығармасы деректі әдебиеттің үздік үлгісі болып табылады.

Түйін сөз: Қанатын кеңге жайған қазақ әдебиеті бүгінде шет елдерде де өркендеп, тамыр тартып, өз оқырманын табуда. Ата дәстүрінен, тілі мен діннен айырылмаған алыстағы ағайындардың ұлттық әдебиетімізге қосар үлесі сарқылмайды деп сенеміз.