АЙТЫП КЕЛЕТІН АЖАЛ
Қуаныш ЖИЕНБАЙ
(әңгіме)
Өзі кінәлі бәріне, өзі! Ендігі жерде: «Жиналыс, отырыс атаулыға қатыссам, асылып өлейін», – дейді де, екі-үш апта өтер-өтпесте міне, өстіп, бір нәрседен құр қалғандай қос өкпесін қолына алып, ентіге жүгіріп келе жатады. Жан-жағына қарамайды. Қарамайтын себебі – әлдекімдер танып қалып, әлденені сұрап, жолдан қалдырама деп қауіптенеді. Бүгінде Биғали Айтуаровты білетіндердің қарасы жыртылып айырылады. Жә, онда тұрған не бар, білсе біле берсін, сол абырой-атақты сұрап алып па біреуден. Пешенесіне жазылған бұйырмастан қайда қашады. Осы тірлігіне де дән риза. Дегенмен мұның да пенделігі ұстап кететіні бар ара-тұра. Оу, Биғалидың баяғы Биғали құсап, көнетоз пальтосының қырқылған жағасын көтеріп алып, малақайын көзіне түсіре киіп, тротуардың бойымен қарсы келгендерге дәп бір жүрдек пойызды кезексіз өткізіп жіберетін тауарный секілді ығысып жол беретіні қалай? Тікелей тарта берсе, біреу шалғайына жабысып, ұстап қала ма? Ұстап қалғанда екеуара әңгіме қай тақырыпта өрбімек? Орта мектептің математика пәнінен дәріс берген бұрыңғы оқытушысы жайлы естелік ұмытылғалы қаш-шан.
Дүние өзгерді ғой бүтіндей. Осы күндері Биғалидың өмірбаяны тасқа басылып, газеттердің бетінде, теледидар экранында қаптап жүр. Шәкірттері де атақты математиктің аты естілген жерде құрақ ұшып, қолын алу үшін университеттің кіреберісіндегі емен есіктің алдында қаздай тізіліп тұра қалады. Оқу орнының басшылары да ешбір жиналысты Биғалисыз бастамайды, кейде үйіне арнайы адам жіберіп шақыртып алады. Алғашқы сөздің иесі осы жағдаяттарды байқаса да байқамағансып, биік беделіне шаң жуытпай, әрбір қадамын нығарлай басып, өзін тағатсыздана тосып отырғандармен бас изеп қана амандасып, кең аудиторияның арғы бұрышындағы мінбеге жеткенше бәкене бойын тік ұстап баруына болады ғой. Пах, Биғалиға қандай жарасар еді осындай жүріс-тұрыс! Әлем оқымыстыларын таң қалдырған мың жылдықтың жеті есебінің бірін шешкен тұңғыш қазақтың тұлға-бітімін көріп алсын өзгелер! Көрсін де іштерінен тәубелеріне келіп, Биғалимен бір топырақты басып, бір ауамен тыныстап жүргендеріне шүкірлік айтсын. Жеті күрделі есеп… Бір теңдеудің тасасында дүниежүзінде әлі күнге түйіні тарқатылмаған қаншама әлемдік түйткілдер тығылып жатыр десеңші! Тайфун, цунами, сұйық пен газдың қозғалысы… яғни, табиғаттың тылсым күші адамзат ақыл-ойы мен қиялына дес бермей келеді әлі де. Ұзақ уақыт қарын тойдырып, манаурап ұйқыға кеткен кәрі арыстандай жуық маңда тұяқ серпімейтін жанартау бір тұстан, тіпті күтпеген жерден бұрқ ете түседі. Бейқам ел, алаңсыз тірлік кешкен халықтың тайфун мен цунамиден соңғы қал-ахуалын көзге елестетудің, сөз қылудың өзі қорқынышты. Аянышты. Осы күрделі қауіп-қатерді ауыздықтау Клей математика институты ұсынған аса қиын жеті есептің шешіміне тікелей байланысты әм тәуелді. Пуанкаре құпиясын шешкен ресейлік Григорий шалды көре алмайтындар баяғыда-ақ жындыханаға жөнелткен. Мейлі, алтынның қадірін білмейтіндерге сырттай тон пішіп, не басымыздың іскені. Өзіміздің Биғалиымыз аман болсын, ауру-сырқаудан, автомобиль апатынан аулақ жүргені абзал атпал азаматтың. Әлем адамы, иә әлем адамы жүр ғой жанымызда – бетекеден биік, жусаннан аласа боп.
…
(Толық нұсқасын газеттің №7 (3641) санынан оқи аласыздар)