Құдай сияқты жігіт
Байбота ҚОШЫМ-НОҒАЙ, ақын
ХХ ғасырдың сексенінші жылдарының бір күні. «Жалын» баспасында қызмет істейтін кезім. Жұмыс орыныма жайғасып отырған бетім еді, кабинетке ақын Жұматай Жақыпбаев кіріп келді. Жұматайдың әдетінде амандасу деген этика атымен жоқ. Таңертең бір төсектен өргендей, жаныңда жымиып тұра береді.
– Жұмекен ағаңның басы ауырып тұр екен. Бірдеңең бар ма? – деді сосын жайлап қана. Жұмекен – бүкіл қазаққа әйгілі ақын Жұмекен Нәжімеденов. Ал «бірдеңе» дегеніміз – ақша. Жұматай өз айлығын өзі жаратады. Бірақ өз ақшасына арақ ішпейді. Салмақ өзгенің қалтасына түседі. Оның бұл әдетіне мен үйреніп алғанмын.
– «Салютке» бара беріңіздер. Он минуттан кейін сонда боламын,– дедім мен де ақырын. «Салют» деп отырғаным – Абай және Гагарин даңғылдарының қиылысындағы кафе. Бары бар. Күндізгі сағат 10.00-нан бастап жұмыс істейді. Баспалар үйінде қызмет істейтін жігіттердің бірқатары жиі-жиі бас сұғады. Ал кешкісін жұмыстан соң бір-екі сағат осында аялдау көпшілігіміздің дағдымызға айналған.
Үнемі жүздесіп жүрсем де, бірге отырып жүз грамм бөліспеген ғажайып ақынмен аз-кем әңгімелес, сұхбаттас болатыныма қуандым.
Барға кіріп келсем, ортадағы ұстынның түбіндегі үстелдің екі жағында екі ұлы ақын отыр екен. Әлі орталарында ештеңе жоқ. Су да алынбаған.
– Ассалаумағалейкүм! – деп сәлем бердім.
– Уағалейкүмассалам! – деді Жұмекен ағам әдемі жымиып. – Сәлемші болсаң, төрге шық.
Мен қол алысып амандастым да, көп аялдамай сатушы әйелдің алдынан бір-ақ шықтым. Бір шөлмек арақ пен бір бөтелке «Сарыағаш» минералды суын алып ортаға қойдым. Су ішетін, арақ құйылатын таза стақандарды дайындап, үстелдің жиегіне жайғаса бергенім сол еді, Жұмекен ағам шарт етіп қатты ашуланды.
– Әй, Жұматай! Мына баладан ұят болды ғой. Мен саған айтып едім ғой басымды жазып бер деп!
Көзі ежірейіп кетіпті. Ыңғайсыз күйде қалғанын аңғарып отырмын. Ешкімге тәуелсіз болғысы келмейтін болмысына лайық емес жағдайға тап болғанын сеземін. Оның үстіне мен бұрын Жұмекен ағамен емен-жарқын әңгімелесіп көрмеген жанмын.
– Жұмеке, – деді Жұмағам өзінің асықпайтын қалпынан жазбай. Ә дегендегі абдырап қалған кейпінен із қалмаған. – Мен де Құдай сияқтымын ғой. Өз қалтамнан ешкімге ештеңе бермеймін. Біреудің қалтасындағыны біреуге алып беремін.
Жұмекен ағамның әлгіндегі тұлданған ашулы кейпі бірте-бірте өзгеріп бара жатты. Мен қипақтап жүзіне қарап едім, екі көзі тарс жұмылып, сирек тістерінің арасынан риза адамның күлкісі естіле бастады…
Қазір Жұмекен Нәжімеденов те, Жұматай Жақыпбаев та арамызда жоқ…
…Осы күндерi Жұмағаң – Жұматай Жақыпбаев түсiме жиi кiретiн болып жүр. Әлде рухы менен дұға дәмете ме, әлде өзiм оны қатты сағындым ба екен, кiм бiлсiн?!. Тiрi адамның тiршiлiгi таусылған ба, журналистiк сапарда жүрiп қап, марқұмды жерлеген күнi өз қолыммен бiр уыс топырақ сала алмай қалғанымды да әлi күнге өкiнiшпен еске аламын.
Жұмағаң түсiме кiрген сайын оның өз қолтаңбасы қалдырылған жұп-жұқа жинақтарын қайта бiр парақтаймын. Қайталап оқимын. Қайталап оқыған сайын оның қоңыр дауысы құлағыма келедi:
«Сеңсеңi жасыл, көрпешi гүлдi беткей, шың,
Көп болды, көлбеп көзiмнен бiр сәт кетпейсiң.
Көкекке мiнiп, италақазды жетекке ап,
Көктемiм менiң, көмекке маған жеткейсiң.
Қарайған шақта қар жабу жапқан құба бел,
Тоң болып жатқан топырақтардан тұра көр.
Көктемiм менiң, жеті қат жердiң астынан
Ит жуа болып, бәйшешек болып шыға кел!
Сақалын көкке боясын аппақ серкелер,
Отарын көкке жаятын болсын ертең ел.
Темiрден қашып тентiреп кеткен цыгандай
Қаңғып та кеткен құстардың бәрiн ерте кел…».
Ол өлеңiн оқып болып, маңғаздана бiр қарап: «Қалай, нишеуа ма?»– дер едi. «Жұмаға, сiздiң өлеңнiң қалай дерi бар ма?» – деушi едiм мен. «Сенiң сөзiңе сенуге болады»,– дейтiн ол өз қуанышын жасыра алмай. Содан соң өзi өлең оқып отырғанын ұмытып кетiп, әңгiме бейне бiр менiң жырларым жөнiнде айтылып жатқан сынды өзiме көпшiк тастап қоюшы едi. Жұмағаңның бұл қолпашына бейтарап қарап отырған тәрiздi болғаныммен, iштей қатты мәз болып қуанатынмын…
Жұматай Жақыпбаев (оның шын аты-жөнi Жұмағұл-Шора Сағадиұлы Жақыпбаев екен, «Жұматай» – анасының еркелетiп қойған есiмi болса керек) деген ақынды ҚазМУ-дың қабырғасында жүрген кезiмде курстасым – қазiргi белгiлi жазушы Серiк Байхоновтың аузынан есiттiм. Талдықорғанға қайындап барған шағында танысыпты. Аузының суы құрып, аңыз етiп жүрдi.
Университеттi тамамдаған соң бiр жылдан астам қызметке орналаса алмай, сергелдеңмен жүрiп, азуы алты қарыс ақын-жазушы ағаларымыздың арқасында «Жалын» баспасының өнер бөлiмiне табан тiредiм. Бұл қағаз жүзiнде шығармашылықпен айналысатын жастарға қыруар көмек көрсетiп жатырмыз деп даурығатын, шын мәнiнде жас ақын-жазушылар баспасөз беттерiнде бiрлi-жарым өлең-әңгiмелерiн жалынып-жалпайып әзер жариялайтын, тоқырау мұзының сiрескен сеңге айналған кезi – 1978 жыл болатын. Қолтығында үш-төрт кiтабының қолжазбасы бар, Саттар Ерубаевқа аға боларлық жасқа жеткен көптеген талантты жiгiттер «Лениншiл жас» беттерiндегi «Балауса» атты айдармен бiр өлеңi жарияланғанға мәз болып жүретiн…
….
(Толық нұсқасын газеттен оқи аласыздар)