Кім ақын, ақын кім?
Шалғайда тұратын ақынды іздеп келем. Жай ақын емес, балалар ақыны. Бұрындары кітаптары шығып, танылып қалған талантты жігіт соңғы екі-үш жылда үні өшті. Хат-хабар жоқ, не өлі екені, не тірі екені белгісіз. Бір хабарын біліп қайтсам деймін. Сұрай-сұрай ауылдың ең шетіндегі үйіне де жеттім. Бұл жаз ортасы болатын.
Есік алдында бір кішкентай кетік қыз күйбеңдеп жүр. Әкесін сұрадым. Ол қолын сілтеп:
– Папам анау жақта қоңыз теріп жүр, – деді. Жүрегім зырқ ете қалды. Шешесін сұрадым.
– Мамам бағана тезек теріп кеткен, – деді кетік қыз. Жүрегім шым ете қалды. «Әкесі қоңыз теріп кетсе, шешесі тезек теріп кетсе… шынымен-ақ жетіскен екенбіз!».
Балалар ақынын баласы екеуін бақша жақтан тауып алдым. Шынымен-ақ қоңыз теріп жүр екен. Амандықтан соң:
Келгенің жақсы болды. Мына қаптаған қоңызды қалай теріп бітеміз деп отыр едік, – деп күлген болды. Сонан соң іле – бала-шаға аш қалмасын деп осы картопты көктемде салып едім. Қара мына бір колорадо қоңызы деген пәле қаптап кетті. Тіпті таусылмайды… – деді.
Ақынның баяғы арыны, жалыны жоқ, жалы жығылып, жуасып қалған, ақынға жараспайтын жайлар…
– Қалаға соңғы барғанымда саған соға алмай кеттім. Расында көңіл-күй болмады. Баспалар жабылып жатыр. Кітаптар тоқтаған. Ақынды ешкім білмейді. Шалғайдағы мен түгілі сондағы жоталы жазушыларың тәлтіректеп жанын баға алмай қалыпты… – деп, мені үйге бастады.
– Үйде «свет» те жоқ, Света да жоқ, – деді ақын күліп. Света – әйелі. Кеш болды. Света келді. «Свет» келмеді. Май шам жақты. Ақын ас үстінде:
– Мен өлеңді қойдым, – деді.
– Неге? – деп сасқанымнан.
– Неге дейді… Осы ауылда қазір не көп, ақын-жазушы көп. Әр апта, әр ай құр емес, ақындар той жасап, творчестволық кештер өткізеді. Дүрілдетіп өтеді. Сұмдық! – деді.
– Әй, олар кімдер? Мен білемін бе?
– Ой, сен түгілі өзім де білмеймін. Осында бұрын деректір, запперм бастық болғандар. Білмеппіз ғой солардың бәрі ақын екен! Қазір дәу-дәу кітаптарын көрсең! Ауданда әр апта сайын бір ақынды ардақтап, астына машина мінгізіп, қолына кілт ұстатып жатырмыз!
– Сен ше? Нағыз ақын сен емессің бе? – деймін мен күйіп.
– Жоқ, сен қателестің? Нағыз ақын мен емес, олар! Сенбейсің бе? Бүгін сенбі. Сен дәл келдің, бүгін тағы бір ақынның тойы болады. Сенбесең жүр, барып қайтайық! – деді ақыным. Бардық. Көрдік. Рас екен. Ауыл қараңғы. Бірақ мұнда самаладай жарық. Оны «жарық қып тұрған төрдегі ақын» екен. Ел-жұрт «ақынын» көріп отыр. Ал мынау елді көретін емес. Екі көзі – аспанда. Танау – көкте. Абай айтатын әлгі «Екі көзі аларып, құр қарайды аспанға» осы болды. Жоқ, ол емес, бұл Оспанханның ана бір кейіпкері емес пе?».
Мен ойымды жиып алғанша, баяндамашы шығып алып, ұзағынан сілтеп жатты. Әлгі ағамыздың айтуынша, мына отырған ағамыз теңдесі жоқ талант, іргелі де, ірі ақын көрінеді. Кезінде Кеңес үкіметінің кесірінен көріне алмай «қор» болып жүрген… Оған дәлел осы жақында аудандық баспадан (өз ақшасына) екі томдық шығармасын басып шығарған. Екі томдық кітап «Жайнайды гүлдер далада» деп аталады. «Ақынның» танауы шелектей…
Кештің соңында аудандық әкімшіліктен, «жаңа байлар» мен коммерсанттар кезек-кезек шығып, шапан жауып, машина мінгізді…
– Мұндай ақынды естісем құлағым тас керең болсын! – дедім досыма.
– Осында бір апта болсаң, әлі талай «тірі классиктерді» көресің! – деді ол саспай, кештен кейін әлгі ақынның екі томдығын көтеріп, қараңғы үйге келдік. Май шамның жарығымен әлгі кітаптың «дәмін» көре бастадым. Ары парақтадым, бері парақтадым, дәмі жоқ, тұзы жоқ құр жел!
– Әй, мынауың іші толы жел ғой!
– Енді қайтеміз, сол желге «семіріп» отырған ел ғой! – деді менің қайран ақыным.
Ертесі қайтуға жиналдым. Әлгі «екі томды» теріп жүру ауыр болатын түрі бар. Ойланып барып:
Сен өзің үйіңе үй қосып салам деп отыр екенсің, мына «екі кітапты» қабырғаңа «кірпіш» қып қалап жібергін! – дедім. Ол күліп жіберді. Мен жүріп кеттім. Аман бол, ақыным!
Оспанхан ағаның 60 жылдық тойында оқылмай қалған өлең
Сынға алған пенделерің дірілдеген,
Сағындық дауысыңды гүрілдеген.
Ос-аға осы сезім рас болар,
Күлкінің зауыты едің дүрілдеген.
Нарықтың бағасына ала қашқан –
Істеп тұр сол зауытың қарамастан.
Шаршамай шәкірттерің шапқылап жүр,
Қарамай тапшылыққа аран ашқан.
Сатира өз алдына ел емес пе!
Сатирик – сайыпқыран ер емес пе!
Ос-ағаң ойнап күлген бала шақта,
Бүгін той – Үшқұлақта, Дегересте!
Тірлікте көп айтылмас: рас түбі,
Кейінгі ұрпақтарға ұласты үні.
Бәріміз басыңа кеп, бас иеміз,
Күлкінің құдіретті Классигі!
Ара қырық
Бастап берген Ғабең мен
Қайныкейдей ғұлама.
Жүсіп, Қалтай, Ғаббастар
Қостай білген бұл Ара.
Мыңбай менен Садықбек,
Қырғи тілмен «әдіптеп»,
Талайларды ықтырып
Сескендірген бұл «Ара»!
Ақиқаттың жолында
Өктем жүрген бұл «Ара».
Витаміні күлкінің,
Үлестірген бұл «Ара».
Жегіштерді желкелеп,
Сірестірген бұл «Ара».
Әз-әзілді аластап,
Әзіл кештің досы – «Ара».
Талай типті тәубаға,
Келтірген де осы «Ара».
Қағып-сілкіп дерттерді,
Аластаған бұл «Ара».
Жамандықпен жұлдызы,
Жараспаған бұл «Ара».
Жымқырған ішіп-жегішті,
Іліп түскен бұл «Ара».
Текеметін дегіштің,
Тіліп түскен бұл «Ара»!
Бәрін айт та, бірін айт,
Мерейтойдың жырын айт.
Көнбегенді ырыққа
Көндірген «Ара» қырықта!
Ғаббас, Шона, Оспанхан,
Көпен, Сейіт, Тоқтархан,
Үмбетбайдың үмбеті:
Базар, Берік, Доқтырған
Сарбаздарың өзіңе,
Сайып қыран жараған!
Күлкің – ем боп еліңе,
Ұша бергін «Ара» жан!
Шіренбе…
Шенеунік, шалқақтама, шіренбе,
Сен де бір күн тақтан түсіп қаларсың.
Ей, әкімім, жақын болғын бұл елге,
Сен де бір күн аттан түсіп қаларсың.
Директорым, ыңыранба, баптан ба,
Сен де бір күн қалт-құлт етіп тұрарсың.
Қашқын бала, түсіп қалып қақпанға,
Сен де бір күн маңдайыңды ұрарсың.
Ақын болсаң, кеуде керме, мақтанба,
Сен де бір күн ұмыт болып қаларсың.
Әнші болсаң құр шыңғырмай, баптанба
Ел ұқпаса шерлі әнге саларсың.
Долларбегім, адамды оққа байлама,
Сен де бір күн… оқтан опат боларсың.
Долларбегі, елді сатып ылайлама,
Сен де бір күн мүсәпір боп соларсың.
Прокурорым, пара алып, кекірме,
Сен де бір күн дәмін татпа… түрменің.
Ой, тарихшым, көп білем деп көпірме,
Көп өтірік көбік болып жүрмегін…
Ей, қазағым қазағыңа секірме,
Секіре бер сол – сол болса егер білгенің…