(Сұрмерген әкіммен сұхбат)

– Ассалаумағалейкум, Болат Жұмабекұлы! Уақыт бөліп, сұх­бат­­қа келісім бергеніңізге көп рах­мет!
– Уағалейкумассалам! Ертіс­тің төріне хош келдіңіз!
– Таяуда осы өңірге Елбасы ар­найы сапармен келіп, эконо­ми­ка саласына, әлеуметтік сала­ға, ру­ха­ният жағына өте жоғары баға бер­ді. Бұл үлкен еңбектің же­місі. Құттықтаймын! Деген­мен, мен әдеби газеттен келген­дік­тен руха­ният пен әдебиет жа­ғына басым­дық берсек…
– Келістік!
– Жақында Павлодар облы­сын­да «Ұлы дала» этно фестивалі өтті. Республика, облыс, қала кө­­­ле­мінде әр жерде қолға алын­ған осы аттас шаралардан сіз­дер­дікі не­сімен өзгеше?
– Өзгешелікті еліміздің әр түк­­піріндегі осындай іс-ша­ра­ларға қатысып, көріп жүрген өздеріңіз бізден көрі тез бай­қай­сыздар ғой. Біздегі «Ұлы дала» этно фестивалінің басты мақсаты – ұлттық құндылықтарды қайта жаң­ғырту. Өзіңіз көрдіңіз, қан­шама киіз үй тіктік, алтыбақан, ұлттық ойындар, салт-дәстүрді на­сихаттау, қазақтың көші, шашу, тағысын тағылар. Ата-баба­лары­мыздан қалған асыл мұраны то­лық қамтуға барымызды салдық. Күл­лі жұрт өте зор ықыласпен қа­былдады. Бұл біздің халықтың түп тамырынан, салт-дәстүрінен қол үзбегенінің бір дәлелі.
Павлодарлықтар үшін биыл­ғы «Ұлы дала» этно фестивалінің орны мүлде ерекше! Оған басты се­беп, осы өңірде туып-өсіп, кейін күллі қазақтың мақта­ны­шы­на айналған айбозым тұлға­лар­дың мерейтойы! Абыз ақса­қа­лымыз – Бұхар жыраудың 350 жыл­дығы өтті! Мұса Шорманұлы­ның 200 жылдығы осы қыркүйек айында кең көлемде аталып өт­пек! Көзі тірісінде-ақ аңызға ай­­­налып кеткен Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының 160 жылдығы! Ән­нен мәңгі өлмес мұра қал­дырған Естай Беркімбайұлының 150 жылдығы! «Қараңғы қазақ көгіне өрмелеп шығып күн бол­ған» Сұлтанмахмұт Торайғыров­тың 125 жылдығы да биылға тұс­па-тұс келіп отыр! Міне, бір өзі бір елге тұтқа болатын осын­дай бес жампоздың мерейлі той­ла­ры өңірімізді асқақ рухқа бөлеп тұр. Бұл біз үшін үлкен мақтаныш! Фестивальде осы арыстарымызды тағы бір ұлықтауды жөн көріп, киіз үйлерден бес ауыл тігіп, сол ауылдарды аталарымыздың аты­мен атадық!
– Былтыр да осы фестивальге куә болғам. Қазақтың көші, тікұшақ­тан төгілген шашу, ұлттық құн­дылықтарды насихаттау жағы ерек­ше есте қалды. Халықаралық дең­гейде өтті. Ал, шынайы өмірде Пав­лодар облысында ұлттық салт-дәстүрдің, қазақ өнерінің на­сихаты, даму қарқыны қандай?
– Дәл осы жерұйық мекенде біз­дің ата-бабаларымыз қыс қыс­тап, асау Ертісті жағалай қо­ныс­танған. Адамға жайлы, малға па­на құнарлы өлкенің қадір-қа­сиетін көшпелі жұрт ғасырлар бұ­рын түсініп, парықтай білген! Сол Ұлы дала – қаһарлы үні жар­ты әлемді тітіренткен жауынгер ата-бабаларымыздың бізге қал­дыр­ған асыл мұрасы! Ұлы дала – жер тарпыған тұлпарларының тұяғы төрткүл дүниені сілкінткен ба­тырлықтың бізге жеткен жар­қын бейнесі! Дәл осы өлкеде Абы­лай хан үш жүздің басын қос­ты. Олжабай, Жасыбай, Баян ба­тырлар бастаған қазақ қолы Ер­тіс, Баянды жоңғарлардан та­зартты! Ал, сондай жерде қазақ өне­рі, салт-дәстүрі ақсауы мүм­кін бе? Өзіңіз де көріп жүрсіз, об­лысымыз жылдан жылға қа­за­қы­ланып келе жатыр. Ештеңе бір­ден бола салмайды. Дегенмен, бай­қаған адамға осы фестиваль­дің өзі көп дерек береді. Облыс­тық аяда қалып қоймай, Өзбек­стан, Қыр­ғызстан, Түркіменстан, Тә­жік­­стан, Ресей, Қытай, Моң­ғо­­лия елдерінен қонақтар ша­қыр­­дық. Аға мен ініні, туыс пен туыс­ты табыстырып, игі істің ба­­сында жүрген Дүниежүзі қа­зақ­тары қауымдастығы төрағасының бірін­ші орынбасары Зауытбек Тұрысбеков бас болып, шетел­дер­­дегі қандастарымыз да арнайы келді. Мәселен, былтыр Жаяу Мұ­саның «Құм жылан» атты күйі 300 домбырашының қатысуымен еліміз бойынша тұңғыш рет бізде орындалды. Осының бәрі бұл өл­кенің өр рухынан хабар берсе ке­рек.
– Хош, осымен этно фести­валь­ді түйін­дейік. Бұдан басқа да ру­хани жаң­ғыру бағытында об­лыс­та қан­дай істер атқарылып жа­тыр? Ең ай­тулыларына ғана тоқ­тал­саңыз…
– «Тіл керуені» атты фес­ти­валь өткізу ойда бар. Оған об­лыс­тың этномәдени бірлестіктері, ұл­ты қазақ емес мұғалімдер мен оқу­шылар қатысады. Фестиваль қа­зақ тілін оқытумен ғана шек­телмей, сонымен қатар қазақ хал­­қының салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын көрсету алаңы бол­мақ.
Оқулықтарды қазақ тіліне аудару мақсатында ЖОО-дар оқы­тушы-ғалымдарынан жұмыс то­бы құрылды. Осы арнайы жо­баны іске асыру және алға бас­тыру мақсатында өңірде тұрақты жә­не жүйелі түрде іс-шаралар іс­ке асырылып жатыр. Сәуір айын­да жаңа аударылған 18 кі­тап­тың тұсаукесері өтті.
Жоғарыда аты аталған тұл­ға­ларға арналған халықаралық ғы­лыми-практикалық конфе­рен­ция өтті. 15 қыркүйек күні Бая­науыл ауданы Теңдік ауылында қа­зақтың ағартушы, этнографы Мұ­са Шорманұлының 200 жыл­дық мерейтойын атап өтпекпіз. Қазір Мұса бабамызға арналған ке­сене бой көтеруде.
1-маусымнан бастап облыс ор­талығының төменгі жаға­лауын­да арнайы стационарлық сахна орнатылып, тұрғындардың мәдени, рухани дамуына серпін бе­ретін «Ертіс Promenade» жоба­сы іске асты.
Ауылдық кітапханаларды жаң­ғыртып, заман талабына сай жаб­дықтап, «коворкинг-орта­лық­тарын» ашу бойынша жүйелі жұ­мыстар жасалып жатыр. Атап айт­сақ, 1-қазанға дейін, әр қала мен ауданның 13 ауылдық кі­тап­ханасы жаңғыртылып, 20-дан ас­там «коворкинг-орталықтар» ашу жоспарланып отыр.
Белгілі кинорежиссер, актер, жер­лесіміз Шәкен Аймановтың ең­бегін насихаттау барысында Пав­лодарда алғаш рет «Ертіс Cinema» Халықаралық кино­фес­тивалі өткізілді. 20 елден 200-ден астам ұсыныс түсті. Жұртшылық Ресей, Франция, Болгария, Үн­дістан және т.б. елдердің киносын та­машалады. Бұл фестиваль қа­зақтандық мәдени өмірінде зор ма­ғыналы іс-шара болды.
Осының бәрі өзіндік ұлттық мә­дени-генетикалық кодты сақ­тауға бағытталып отыр.
2018 жылдың басты жоба­сы­ның бірі – «Рухани жаңғыру» ка­би­неттерінің ашылуы. Басты мақ­сат – құндылықтарды, дәс­түр­ді, тарихты, өлкені насихат­тай­­тын іс-шаралар өткізу. Пав­ло­дар мемлекеттік педагогикалық уни­верситетімен бірлесіп ХІХ ға­сырдың тарихи тұлғасы Сұл­тан­бет Сұлтанның тарихи ордасы қай­та қалпына келтірілді. Қазір ке­шенде археологиялық зерттеу ор­талығы жұмыс істеп жатыр. Об­лыстан шыққан 100 тарихи тұл­ға туралы танымдық кітаптар, өл­кетану, тұлғатану бағыттары бойынша ғылыми моногра­фия­лар жарыққа шығару, ғылыми-тә­жірибелік конференциялар өт­кізу, сакралды орындарды зерт­теу және абаттандыру жұ­мыс­тары белсенді түрде атқа­ры­лып жатыр.
Жергілікті туризмді дамыту мақ­сатында «Ертіс думаны» іс-ша­расы, Ертіс өзені бойымен ке­­­­мелер шеруі, «Туризм PVL-2017» өңірлік көр­месі, қолөнер туын­дыларының жәрмеңкесі ұйымдастырылды.
«Қазақстанның қасиетті жер­лері» жобасы бойынша облыстан 78 объекті іріктеліп, бесеуі рес­пуб­ликалық тізбеге кірді. Олар: Мә­шһүр Жүсіп Көпейұлының ке­сенесі, Исабек Ишанның кесе­несі, Қоңыр әулие үңгірі, Ақкөл–Жайылма қалашығы, Жасыбай батырдың монументі. 36 нысан облыстық тізбеге енді. Бәрін «Қа­зақстанның киелі жерлері» кіта­бы­на кіргіздік. Қазір соларды қор­шау және көріктендіру жұ­мы­сы басталып кетті.
«Жаһандағы заманауи қа­зақ­стан­дық мәдениет» жобасы бойын­ша былтыр Естай атын­да­ғы мәдениет сарайында му­зы­кант-скрипкашы, Халықаралық байқаулардың лауреаты, Жұмат Шаниннің шөбересі, Нью-Йорк қаласынан – Арман Мырзағалиев және Италиядан дирижер, белгілі маэстро, импрессарио Леонардо Куад­рини, Иса Байзақов атын­дағы облыстық филармонияның симфониялық оркестрімен бірге концерт берді. Сол кезде маэстро Леонардо Куадрини біздің сим­фо­ниялық оркестрді Италияға гаст­рольдік іс-сапарға арнайы ша­қырды. 2017 жылдың 18 жел­тоқ­саны мен 2018 жылдың 10 қаң­тары аралығында Иса Бай­за­қов атындағы облыстық фи­лар­монияның симфониялық ор­кест­рі Италияның 7 қаласында, 22 гастрольдік концертпен барып өнер көрсетіп келді. Жоспарда өнер ұжымдарының Өзбекстан, Египет, Біріккен Араб Әмір­лік­те­рі елдеріне гастрольдері тұр.
– Павлодар облысы десе, орыс­танып кеткен деп көп айтады. Оған өзім келіспеймін. Жиі келіп тұрам, ірі-ірі іс-шаралардың бәрі қа­зақ тілінде өтеді. Оған ренжіп жат­қан өзге ұлт өкілдерін де көрген емес­пін. Әсіресе сіз келгелі мем­ле­кеттік тілдің қолдану аясы, ұлттық құн­дылықтарға деген құрмет тіпті ұл­ғая түсті. Көктемде ашылып, қа­ра күзге дейін тұратын қаланың ор­тасындағы этно ауыл соның бір дә­лелі. Әлде маған солай көріне ме?
– Ертіс-Баян өңірі ежелден-ақ қаймағы бұзылмаған қазақы салт-дәстүрдің мекені болған. Ата салтын қадірлеп, ұлттық құн­дылықтарымызды берік ұстау қазіргі ұрпаққа да парыз деп ой­лаймын. Жалпы қаламызда бұған дейін де дәстүрлі түрде орталық саябақта «Қымызмұрындық», «Сабатой» шараларын, жігерлі, бойында ұлттық рухы бар жас­тарымыз Ертістің жағалауында «Асық Party», «Домбыра Party» ұйым­дастырып жүрді. Соңғы кезде облыстық «Сарыарқа са­ма­лы» газетінің ұйымдастыруы­мен «Асық Party» жобасы облыстық деңгейге шықты. Қазіргі уақытта аймағымызда ұлттық ойындар бойынша өткізіліп жатқан «Ұлы Дала рухы» біріншілігі де облыс­тың ұлттық салт-дәстүрді жоғары қойғанының айғағы.
Өңірімізде тұрып жатқан түр­лі ұлт өкілдері мемлекеттік тілді оқып үйренуге зор ықылас та­ны­тып жатыр. Республика көле­мін­де өткізілетін, ана тіліміздің қол­­дану аясын кеңейтуге бағыт­тал­ған өзге ұлт өкілдерінің ара­сын­дағы «Абай оқулары», «Мем­лекеттік тіл – менің тілім» сияқты байқауларда облысымыздың на­мысын қорғаған Марина Саха­ро­ва, Наталья Муштаева, Марина Хар­чук секілді жүлдегерлер мен жеңімпаздар бар. Облыстық тіл­дерді дамыту басқармасының ұйым­дастыруымен жыл сайын жаз­ғы уақытта «Тіл керуені» жо­басы аудандар мен ауылдарды аралап, өзге ұлт өкілдерінің киіз үйдің ішінде қазақ халқының салт-дәстүрлерімен танысып, қа­зақ тілін оқуына мүмкіндік жа­сайды. Оған жеті жастағы баладан жет­пістегі қарияларға дейін бел­сенді қатысып, тіл үйреніп жүр. Об­лыста ғана емес, республика кө­лемінде танымал тіл маманы Кин­жикова Шолпан Доқтұр­бай­қызы осы жобаға ұйытқы болып, тіпті көзі нашар көретін азамат­тар­дың өзіне ана тілімізді «Брай­ль» шрифті арқылы үйретіп ж­атыр.
– Қазір жер-жерде, әсіресе Өс­­­­кемен, Көкшетау өңірлерінде ауыл, аудан, көше аттарын қа­зақ­шалау қарқынды жүріп жатыр. Сіздер де былтыр Ленин көшесін Ас­тана деп, биыл ең ірі Кутузов кө­шесін Тәуелсіздік деп өзгерт­тіңіздер. Осы бастама жалғасын та­ба ма? Кезекте қандай ауыл, ау­дан, көшелер тұр?
– Облыс бойынша соңғы үш жыл­дың ішінде идеологиялық тұр­ғыда ескірген 432 көше, 9 ел­ді­ мекен, 2 ауданның атауы өз­гер­тіл­ді. Бұл жұмыстардың барлығы ҚР Президенті Әкімшілігі мен ҚР Үкіметінің тапсырмалары негізінде жүзеге асып жатыр. Әри­не, бұл біздің көп этностар шо­ғырланған өңіріміз үшін үлкен же­тістік. Әйтсе де облысымыздың әсі­ресе Железин, Успен, Те­рең­көл, Павлодар аудандарында өз­гертуді қажет ететін атаулар же­тер­лік. Сондықтан қолданыстағы заң­намалық актілерді негізге ала оты­рып пәрменді жұмыстар ал­да­ғы уақытта өз жалғасын та­ба­тын болады.
Өзіңіз де естіген боларсыз, жа­қында ғана Елбасы Качир ауда­нын Тереңкөл, Лебяжі ауда­нын Аққулы деп өзгерту жөнін­де­гі Жарлыққа қол қойды. Бұған дейін осы аттас аудан орта­лық­та­рының атаулары да тиісінше Те­рең­көл, Аққулы деп өзгерген еді.
Дәл қазіргі уақытта Баянауыл ау­данының үш елді мекенін қайта атау бойынша жұмыстар жүр­гі­зілу­де. Нақтырақ тоқталар бол­сам, алдағы өтетін облыстық мәс­лихаттың кезекті сессиясында Баянауыл ауданына қарасты Тең­дік ауылы «Мұса Шорман ауы­лы», Қараащы ауылы «Қаныш Сәт­баев ауылы», Жаңажол ауылы «Мәшһүр Жүсіп ауылы» деп қай­та атау мәселесі қаралуда. Осын­дай ірі тұлғаларымыздың есімін өздерінің кіндік қаны тамған ел­ді мекендерге беру ұрпақ үшін мән-мағынасы зор дүние деп білемін.
– Әдеби газеттен келген соң әде­биетті сөз етпеу сын ғой. Кітап, га­зет-журнал оқуға уақыт бола ма?
– Әрине, жұмысқа байла­ныс­ты оқуға уақыт көп бола бермейді. Де­генмен де, өзіміздің өңірлік га­зеттер «Сарыарқа самалы», «Звез­да Прииртышья», аймағымыздың әдеби өмірінен мағлұмат беретін «Ақбеттау», «Найзатас» жур­нал­дарындағы жарияланымдарды қа­рап шығамын. «Қазақ әде­бие­тін» де назардан тыс қалдырмауға тырысам. Сондай-ақ, отандық және әлемдік әдебиет классик­те­рінің шығармаларын қолым бос уақытта оқып тұрғанды жақсы кө­ремін. Халқымыз «Жақсы кі­тап – жан азығы» деген ғой.
– Ш.Айманов, К.Кенжетаев, Қ.Бекхожин, М.Әлімбаев сынды тұлғалардың ізін басқан мәдениет, әдебиет өкілдеріне, жалпы, өнерге қаншалықты көңіл бөлініп жатыр?
– Ертіс-Баян өңірі өнер мен әде­биеттің ұясы. Бұл ұя­дан ұшқан әр майталманның әде­биет – өнер әлемінде өзіндік қы­­ры, ізі бар. Бұл жерді ғы­лым, мәдениет және өнер қыз­меткерлерінің Отаны деуге бо­лады. Мұнда Қ.Сәтбаев, Г.По­та­нин, О.Марғұлан, С.Торайғыров, Ш.Шөкин, Ж.Шанин, Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы, Д.Әбілев, Ш.Ай­манов, Жаяу Мұса, И.Бай­за­қов, С.Дөнентаев сынды танымал қай­раткерлер туған. Осы атақты тұл­ғалардың ізін басқан мә­де­ниет, өнер, әдебиет салаларында та­лантты, дарынды адамдар аз емес.
Аймағымызда екі әдеби және та­рихи әдеби-танымдық журнал шы­ғады. Журнал бетінде облыс ақын-жазушыларының, әде­биет­тің жас өкілдерінің шығармалары тұ­рақ­ты жарияланып тұрады. Қазақстан Жазушылар одағының мүшелігінде – 12 павлодарлық ав­­­­тор бар. Көптеген ақын-жазу­шы­­ларымыз халықаралық сайыс­тар­ға, жобаларға қатысып жүлде алып жүр. Жыл сайын облысы­мыз­ға танымал ақын-жазушы­лар­дың шығармалары кітап бо­лып басылып шығып, сандық үл­гілері жер-жерде бірге таралуда. Бел­гілі қаламгерлермен аудан, об­лыс деңгейінде кездесулер, поэ­зия күндері өтіп тұрады. Жас ақын-жазушылардың да шы­ғар­машылықтары турасында түрлі бей­небаяндар түсіріліп, интернет желілері арқылы республика кө­лемінде насихатталып жатыр. Өңіріміздің әрбір әнші, ақыны мен жазушысы кез келген ірі шараларға қатысып, өнерлерін көрсетуге мүмкіндіктері бар. Шіл­де айында Бұқар жырау атын­дағы әдебиет және өнер музейінің ұйымдастыруымен Астанада өңіріміздің әдебиет және өнер майталмандарына ар­нал­ған көрмелер ұйым­дас­ты­ры­лып, астаналықтарға жақыннан таныс­тырылды. Бұл үрдіс әлі де жал­ғаса бермек. «Рухани жаң­ғыру» бағдарламасы аясында мә­дениет саласында ірі жобалар іс­ке асырылып, шығармашылық кеңес ұйымдастырылып, өлке­мізде кітап басу, жас ақын-жазу­шы­ларды, суретшілерді, әнші­лер­ді қолдау жұмыстары бас­­­тал­ды. Кеңеске белгілі ақын-жазу­шы­лар, суретшілер, мәдениет, өнер қыз­меткерлері, журналистер, ға­­­лымдар кіреді.
Халық шығармашылығына да көп көңіл бөлінеді. Тұрақты түр­де концерттер, фестивальдер, кон­курстар өткізіліп тұрады. Жас та­ланттарды іріктеу мақсатымен 2018 жылы «Ертіс Star» жобасы іске қосылды. Жыл бойы облыс­тың алыс ауылдарында өнер көр­сетті. Бұл мәдениетіміздің, өне­рі­міздің дамуына үлкен үлес қо­сатын жоба. Осының жалғасы бо­лып «Өрлеу», «Өнер айдыны», «Ру­ханият ошағы» жобалары бас­талды. Жоба аясында ауылдық жер­лерде мәдени ошақтар құры­лып, күрделі жөндеуден өтеді, ауылдарда стационарлық сах­на­лар орнатылды. Кітапханалар жаң­ғыртылып, коворкинг-ор­талықтар ашылды. Қазір облыс бойынша 20-дан астам кітапхана жаңа форматта жұмыс істеп тұр.
– Қазақты оқ пен оттан аман алып қалған талай тау тұлға ба­тыр­ларымыз бар. Солардың бірі, Мағ­жан ақын жырлаған – Баян ба­тыр сіздің арғы атаңыз дейді. Осы­ған кеңірек тоқтала кетсеңіз…
– Тәтіқара жырау өзінің бір тол­­­ғауында «Өзге батыр қайтса да бір қайтпайтын Сары менен Баянды айт Уақтағы» деген ғой. Ағалы-інілі қос батыр аты аңызға ай­налған, батырлық жырлардың кейіпкерлері әкелі-балалы Көк­ше мен Қосай ерлердің ұрпағы де­лініп келді. Бәріміз де қарға та­мырлы қазақпыз ғой. Бір ата­ның баласы болған соң, бәрі­міз­дің де ағайын-туыс екендігіміз дау­сыз.
– Әңгімеңізге көп рахмет! Елі­міз көгеріп, көктей берсін!
– Қонақтан бұйымтай сұрай­тын халықпыз. Бұйымтайыңыз болса, айтыңыз!
– Екі бұйымтай бар. Бірі, «Қа­зақ әдебиеті» газетінің осы өңірдегі таралымына қолғабыс қылсаңыз.
– Жақсы. Міндетті түрде кө­мек­тесеміз. Мейрам Мұхам­мед­ра­хымұлына табыстаймын. Енді екін­шісін тыңдайық.
– Екіншісі, өзіңізбен күнде жо­лы­ғудың сәті түсе бермейді. Есте­лік­ке суретке түсейік!

P.S.: 
Павлодар облысында жиі болам. Табиғаты көркем, адам­дары ақжарқын. Облыс басшысы да сөзі мен ісіне мығым жан екен. Сәттілік серік болсын!

Қанағат ӘБІЛҚАЙЫР
Алматы – Павлодар

---

Астана, Алматы қалалары мен барлық облыс әкімдері арасында тапаншадан оқ ату сайысы өтіп, Павлодар облысының әкімі Болат Бақауов бірінші орын
иеленді.