Жамбыл ЖАБАЕВ

Ленинградтық өренім!
(Қысқартылған нұсқа)
Ленинградтық өренім!
Мақтанышым сен едің!
Нева өзенін сүйкімді!
Бұлағымдай көремін.

Көпіріне қарасам,
Көмкерген су көлемін,
Өркеш-өркеш жарасқан
Шоқылардай дер едім.

Сапырылған көк теңіз
Шомылдырып кемерін!
Шамы күндей жайнаған,
Аспанға үйлер бойлаған…
Арқа тұтып алыста,
Айбыным деп ойлағам!

Жасағам жоқ өмірді,
Жау сойқанын көргелі.
Төккенім жоқ терімді!
Шер қылғалы кеудені.
Жасалған жоқ салтанат
Жаудың болуға ермегі.
Жауда қалып Ленинград,
Жаралған жоқ көнгелі! –
Жасағамын өмірді
Жау біткенді жеңгелі;
Саудыратып сүйегін,
Топыраққа көмгелі.
Қазақстан жерінен,
Тұтағандай ел кегі,
Жолды кернеп қол кетті
Сендерге дем бергелі,
Нева алабын қорыңдар
Ленинградтың ерлері,
Ұрпаққа үлгі болыңдар,
Заманымның өрнегі!

---

Қасым АМАНЖОЛОВ

Дариға, сол қыз
I
Өңімде ме еді, түсімде ме еді,
Көріп ем ғой бір армандай қызды…
Бір нәзік сәуле күлімдеп еді,
Сұрапыл соғыс соқты да бұзды.
Сапырды дауыл, тебіренді теңіз,
Тулады толқын,шайқалды шың-құз…
Қып-қызыл өрттің ішінде жүрміз,
Қайда екен, қайда, дариға, сол қыз?!

II
Оқ тиді келіп, қайратым кеміп,
Барамын сөніп, келмейді өлгім!
Тұрғандай сол қыз жаныма келіп,
Талпына берді қайран жас көңілім!
Барамын сөніп, барамын сөніп,
Жұтар ма мені мына сұм соғыс?
Арманым бар ма өлсем бір көріп,
Қайда екен, қайда, дариға, сол қыз?!

III
«Келмейді өлгім, келмейді өлгім!
Қайратым қайда, келші осындайда»,
Дедім де тұрдым, жүгіре бердім,
Қолымда найза шағылып айға.
Жеңдік қой жауды, арман не, құрбым!
Күркіреп күндей өтті ғой соғыс.
Келемін қайтып, өлеңімді айтып…
Қайда екен, қайда,дариға, сол қыз!

Үстімде сұр шинелім
Үстімде сұр шинелім,
Ақсаңдай басып келемін.
Қанды кырғын, қызыл от,
Қаптап жүр ажал дегенің.
Үстімде сұр шинелім,

Ақсаңдай басып келемін.
Қағып-соғып жығар ма,
Оңайлықпен мені өлім!
Үстімде сұршинелім.

Ақсаңдай басып келемін.
Баяғы Қасым, бір Қасым,
Баяғы күйім, өлеңім.
Үстімде сұр шинелім,
Ақсаңдай басып келемін.
Ұмытса да достарым,
Ұмытар ма мені елім!
1944 жыл.

---

 

Мұқағали МАҚАТАЕВ

1941 жыл. Ақпан
1941 жыл ақпандатқан,
Сыртта аяз.
Аулымызды ақ қар жапқан.
Үңірейген үрей тұр соғыс дейтін,
Алапат аспан, жерді аттандатқан.

«Аттан!» – деді,
Ол ертең аттанады.
Аттанады еңбектің ақ табаны:
Күрегінің орнына қару алып,
Жауынгердің ролін атқарады.
Ол ертең аттанады.

Жарты Ай тұр шар аспанда –
тозған таға,
Үскірік үрлей ме әлде қозғалта ма?!
Әжем жүр туған жердің топырағын,
Тұмар ғып тігіп жатыр бөз қалтаға.

Ол отыр.
Аямай-ақ ішіп алған.
Санасын мазалайды күшік-арман.
Аттан, әке!
Таныс қой күрес саған,
Күресуі керек қой күші бар жан.

Here бізге үмітсіз тесілесің?
Аттан, әке!
Жолыңнан кешігесің.
Кеудесінде шыбыны бар пақырлар,
Тауып жейді сенсіз де несібесін.

Қалай сені жұбатам, аңыра, Ана,
Сау қайт деп тәңіріңе жалын, Ана.
Мына отырған иеміз құласа егер,
Саған жар, бізге әке табыла ма?

…Жалынған ғазиз Анам, сұрап қалған,
Жоғалды сол бетімен бірақ та арман.
Сенбеймін әкең өлді дегенге мен,
Себебі ол үйімізден тірі аттанған…

---

Сырбай МӘУЛЕНОВ

Шинель
Бірге өткізіп майданның ауырлығын,
Жүрдің үсте көл-нөсер жауынды күн.
Әрі жастық, әрі сен болдың төсек,
Қарасуық, ызғарлы дауылды түн.

Көктен түскен қарамай бомбаларға,
Бірге екеуміз күмп еттік омбы қарға.
Жылынарлық, жанымды ұғынарлық,
Сенен артық серігім болды ма онда.

Жаудың оғы кезінде жаралаған,
Астарыңды қан кеулей аралаған.
Онда да сен менімен болдың бірге,
Ауру жанды арудай аялаған.

Сол кездері жеңіне қаным сіңген,
Қанға қоса ақ ниет арым сіңген.
Сол себепті мен үшін жүзің ыстық,
Жақынымсың мәңгілік жаным сүйген.
1943 ж. Госпиталь.

---

Ғафу ҚАЙЫРБЕКОВ

Солдат ұлы
Кездесіп сәлем берді сәби Айтпай
(Адамның бір бақыты бала емес пе?).
Кешегі қанды ұрыстан қалған қайтпай,
Досымды әлсін-әлсін салады еске.

Жанымдай көрем жақын көз жанарын,
Көтеріп жерден қунап, тез аламын.
Шымырлап қозғалғандай болады аузы,
Жүрекке соғыс салған бір жараның.

Сүйемін әкесіне тартқан көзін,
Досымның айнымаған тура өзін.
Дәл осы баласына хатта жазған,
Еске алам жорық күнгі соңғы сөзін:

«Барады әкең жазып өмір жолын,
Саған да сол кітаптан қалар орын.
Жазарсың жалғастырып жақсы күнді.
Келешек өмірінде қасірет жоғын».

… Өмірін қорғады ол баласының,
Қалдырып жауға деген жан ашуын.
Беріп кеткен секілді жүрегі мен
Сөнбесін деп көзінің қарашығын.

– Қарашы, әне, аға, – деп тамашаны,
Жөнеледі асығып бала жаны.
Көз алдымнан бұлаңдап өте шыққан,
Секілденіп досымның бала шағы.

---

 

Жұбан МОЛДАҒАЛИЕВ

Бір бассаң да, алға бас
Өжет елдің жігіті,
Өшін алмай шыдар ма?
Кескілескен дұшпанын,
Кесіп түспей тынар ма?

Тайынба, жолдас жауынгер,
Ел тағдыры қолыңда!
Тайынбасаң оқ пен от,
Бөгет болмас жолыңа!

Халықтың ыза-кегінен,
Сауыт киіп сан қабат,
Жай түсер жаудың шебіне,
Жауызды өлтір саңлақ ат!

Қапы қалма, қырылсын!
Өздері қазған орына,
Өздері мерт боп жығылсын!
Қасқия шап, қарсы бар
Өмірдің нұрлы таңы үшін!
Бір бассаң да алға бас,
Миллиондардың бағы үшін!

---

Тұманбай МОЛДАҒАЛИЕВ

Бала күннің достары
Жалаң аяқ жүрген кезде доп қуып,
Шақырғанда алыс жаққа отты үміт.
Көп-ақ еді айналамда достарым,
Көңілімде болмаушы еді көп күдік.

Мен ыңылдап айтушы едім өлеңді,
Оқушы едім «дастанымды көлемді».
Әкемізден жас айырылған жетімдер,
Білмей өстік төбелесу дегенді.

Менің жырым әке жайлы жыр еді,
Достарымның соны ұнатты жүрегі.
Мен ұмыттым ол жырларды, көп болды,
Ал достарым көбін жатқа біледі.

Өткен жылдар сиретті сол көп досты,
Әркімді бір өз алдына жол тосты.
Балалықтың көші қалды кейпінде,
Қазір кімдер бастайды екен сол көшті?

Сол бір күндер кетуші еді ой салып,
Жақын едік, тату едік соншалық.
Біріміздің қабығымыз түнерсе,
Екіншіміз қалушы едік томсарып.

Ылғи бірге күрсінетін жүз кеуде,
Қиял бұлттың ар жағына да жүзгенде.
Қатар жүріп соғысқан соң әкеміз,
Қатар жүріп жаттық елде біздер де.

Бүгін, міне, көп ініге ағамын,
Бақытымды күн қойнынан табамын.
Бала күннің досын көрсем бірақ та,
Іштей үнсіз бір ойланып қаламын.

Бәріміз де күнге ғашық бір адам
Уақыт өзі талай рет сынаған.
Менің бала күндерімнің достарын
Жылатпаңдар, онсыз да олар жылаған.

---

Жұмекен НӘЖІМЕДЕНОВ

ӘКЕ ТУРАЛЫ
Үзіліпті сол өмір…
Жо, жоқ, өлген жоқ бірақ.
Тек ерлік пен еркіндіктің өлеңін
Айтар болдық бұрынғыдан қаттырақ.

Тек оны ешкім шақырмайды дауыстап,
Алматыда көре алмайды әке ұлын.
Бірте-бірте құлақтардан алыстап
Бара жатыр аты оның.

Бұдан өзге тіршілігі сол күйі –
Әйнек салған рамада бейнесі,
Оған арнап, «ас береді» енді үйі,
Жумайды бірақ ешкім оның жейдесін.

Соғыс бітті, біткенде ме бар айып,–
Соғыс, соғыс… ұмыттырмас ол атын.
От өшкен соң осылайша қарайып,
Орны қалар болатын.

Ұмытар ем соғыс атын, ел оны,
Бес құрлыққа таратыпты бес бөліп.
Және соғысты ұмыттырмай келеді,
Әкелер жайлы естелік.

---

 

Сағи ЖИЕНБАЕВ

Майданнан келген ағайлар
Ентелей түсіп жан-жақтан,
Көзімізді алмай, қиылып,
Соғыстан келген солдаттың
Аузына қарап үңіліп,
Отырушы едік тізіліп,
Әңгіме, жырға қарық боп.
Ағаймен бірге қызынып,
Майданға біз де барып кеп…

Сәбилер елтіп, сенгесін,
Өзі де бір сәт елігіп,
Көтере түсіп кеудесін,
Кететін ағай желігіп:
– Айқасқа кірер шағымда
Асығып ылғи тұрушы ем,
Алдыңғы жақта –
арындап,
Ақбоз ат мініп жүруші ем.
Найзағай ойнап көзінде,
Сулығын шайнап,
кеміріп,
Думанды көрсе, –
өзімдей
Тұратын ол да еліріп.

---

Тайыр ЖАРОКОВ

Шүйінші
Шүйінші, халқым, шүйінші!
Шүйіншіге сүйінші!
Шаттан, ата-анамыз,
Шаттан, аға-баламыз!

Кек қайтарып фашистен,
Соғыс бітті жеңіспен,
Па, шіркін! Осы шаттыққа
Түрілсін, халқым, құлағың!
Шүйінші, халқым, шүйінші!
Қуаныш жыры құйылсын!

Аңсап айлар күткен күн,
Қанды соғыс біткен күн –
«Ақ түйенің қарыны
Жарылды!» – Күннің жалыны
Нұрын шашты, сылдырап
Ағылсын өлең бұлағы!
Басына бұлт шақырған,
Бұлттан бомба атылған,
Халыққа қол батырған,
Кеудесінен жәй түскір,
Гүр сетіп, күлі көкке ұшып,
Кәрі Берлин құлады!

Дауыл ұрған шаңырақ,
Секілді Берлин қаңырап…
Зұлымдыққа бас болған,
Жүрегі қара тас болған
Жығылды жау ордасы.