«ЧИІР ШӨЛӘНІ» – ТҮРКІСТАНДА ЖЫР ТОЙЫ
Түркідүниесі ақындарының басын 25 жылдан бері қосып келе жатқан, әр екі жылда бір мәрте өткізілетін «Чиір шөләні» атты ақындардың жыр фестивалі биылғы жылы Түркістан шаһарында салтанатты түрде жалауын көтерді. Сонау
1992 жылы алғаш рет түрік тілдес ағайынға шақыру жіберіп 1-кезекті бас қосуын Османлының алғашқы астанасы Бурса қаласында бастаған екен. Келесі жолы едел-жедел қимылдап Қазақстанға өтініш білдіріп Сол тұстағы ҚЖО-ның Төрағасы Қалдарбек Найманбаев ағамыздың белсенділік танытуының арқасында Алматы қаласында ашылған еді. Әне сол жолы махаббат жыршысы Тұманбай Молдағалиев ағамыздың «Физули» атындағы Халықаралық сыйлықты алды.
21 желтоқсан күні басталған фестивальдің тізгінін қырғыз ақыны Алтынбек Исмайыл мен қазақ ақыны Танагөз Толқынқызы ұстады. Екі мемлекеттің әнұраны орындалған соң жиынды ҚЖО Төрағасының бірінші орынбасары, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының иегері Ғалым Жайлыбай ашып беріп, төгілтіп тұрып өлең шумақтарын оқыды. Онан ары ғалымдар мен шешендер фестивальдің мән-маңызы туралы баяндама жасап, Түркиядан арнайы келген қонақтар мен Қазақ-Түрік Қожа Ахмет Иассауи атындағы университетінің басшылығы құттықтау сөздерін арнады. Түріктің Мәдениет министрінің орынбасары арнайы ұшып келіп, жылы сөзін айтып, жиналған сексеннен аса ақынға алғысын білдірді. Жалпы, бұл «Чиір шөләні» жобасының авторы, идеяның иелері Мехмет Доған мырза мен Ибраһим Улви Яуыз бейлер Кеңестер одағы ыдырай сала түркідүниесі ақындарын бір астаудан ас жеп, бір бұлақтан су ішуге шақыратын осындай үлкен жобаны бастаған екен, содан бері табандылық танытып қиындықтарды жеңіп қызмет етіп келеді. Мақсаттары – әдебиеттің алтын көпірін салып, өнердің шекарасыз өңірін қалыптастыру. Міне, қазақ жеріне екінші мәрте айналып соғып Түркінің үні асқақтады. Анау-мынау емес қазаққа ең жақын жыр тілінде жүректерді жақындатты.
Көпке түсінікті болу үшін айта кетейік, «Чиір шөләні» деген сөз – «чиір» өлең, жыр деген сөзде, «шөләні» кәдімгі шүлен, шуақ, шұғыла, шашу, береке, сый, тарту деген мағынаны меңзеп тұр. Ендеше, бұл мерекені «Жыр шуағы» деп меншіктеуімізге болады. 25 жылдан бері түркі халықтары қоныстанған өлкелерде үздіксіз өткізіліп келе жатқан жыр мейрамына елімізден көптеген жыр дүлдүлдері қатынасып, ана тілімізде өлең оқып қазақтың үнін биік мінбелерде ағайынға жеткізген болатын. Ақындардан Ұлықбек Есдәулет, Ғалым Жайлыбай, Бауыржан Жақып, Болат Шарахымбай, Жарас Сәрсек, Төреғали Тәшенов, Дүкен Мәсімхан, ҚұлКерім Елемес, Телман Нұрақынов, Танакөз Ілиястар қатысып келген болса (шараға қатынасқан өзге ақындардың аты-жөнін білмегенім үшін кешірім сұраймын), бұл жолы Роза Сейілхан, Гүлімай Әбішқызы, Исраил Сапарбай, Шәкизада Әбдікәрімов, Саят Қамшыгер, Дәркен Танабай, Кендебай Қанат секілді жаңа есімдермен толықты.
Жер шарының бетіндегі қырыққа жуық түркітекті халықтар қоныстанған Қиыр Шығыстан – Батыс Еуропаға дейін, Байқалдан – Ақ теңізге дейінгі алып жатқан ұлан-ғайыр аймақтардан ат басын бұрып аталған мекенге келіп жететін ақындар жолдың алыстығына, шекараның шектеуіне тосылмай тоғысып жатады. 2017 жылғы 12 кезекті «жыр шуағы» мейрамы түбі бір түркілердің рухани астанасы Түркістан қаласына көш керуенін түзепті. Қазақстанның Тәуелсіздігінің 25 жылдығы мен «Чиір шөләні» қозғалысының 25 жылдығы тұспа-тұс келуіне орай, Алаш мемлекетінің 100 жылдығына дәл келген айтулы жылда ақындардың пірі, сопылардың ұстазы, тақуалардың таңғажайып үлгісі Құл-Қожа Ахмет Иассауидің жатқан жері «Төрт қақпалы Түркістан, қос қақпалы Қожа-Ахмет» (Т.Тәшенов) кесенесінің түбінде өткізілуі тегін болмаса керек!.. Шынында түркі дүниесіне даналық дәнін сеуіп, парасат білімін жайған ұстаздың аты алты қырдан асып алысқа кеткен. Әсіресе, қалам ұстаған ақындардың бабаға соқпағаны жоқ. Оның даңқы ғана емес ілімі, жырлары, «рухы – Құран, формасы – өлең» хикметтері көкіректерге қонған болатын. Бұл жолыда жан-жақтан сусаған шайырлар шөлден келген үйірлі жылқыдай суатқа бас қойды. Бабаның зәулім кесенесіндегі әулиенің басында отырып Құран оқыды, бөлмелерді адақтап зиярат жасады, жер асты мешітін, Қылуетті құмарлана тамашалап мойындарын алға созды.
Тілі орыстанған Ресейдің құрамындағы Сібірдің түріктері жете алмады, жақындау жердегі Татар, Башқұрт, Құмық, Ноғайлар жүген-ноқтасыз жетті. Онан алыстау көк түріктер мен Көкоғұздарда(гагауыз) қала қоймады. Ежелгі көршілеріміз Қырғыз қырдан асып, Өзбек өзенді жағалап жанымыздан табылды. Отаны жат қолындағы ұйғырдың өкілі Бішкектен келіпті. Молдауадан, Косовадан, Қырымнан, Әзірбайжаннан, Кипрден, Түрікменнен, Тәжікстаннан ақындар ат басын кермеге байлады. Әр халық өз тілінде өлең оқыды, алды үш рет, арты бір реттен жырларын шашу етіп жұртқа ұсынды. Сол ақындардың арасында аға ақындарымыз Исраил ақынның сыршыл сыпайы лирикалары, Ұлықбектің рухты жырлары бойымызға қан таратса, Шакизаданың адуынды асқақ үні залды теңселдірді. Танакөздің «Дұғасы», Розаның астарлы сырлы жыры, Гүлімайдың «біртүрлі» бөлек бітімді шумақтары мәнерімен төгілді. Саяттың «Мағжаны» мен Дәулетбектің «Тұтастығында» қосып қоюға болады.
21-22-23 желтоқсанда үш күн бойы жалғасқан фестивальдің күн тәртібі бойынша түркі әлемінде мәртебесі жоғары ақындарға арнаулы уақыт қойып өлең Шүленін шашу етті. Қазақ ақыны Мағжан Жұмабаев, Түрік ақыны Хусейін Байқара, Қазақ қаламгері Қалдарбек Найманбаев, жастықтың жыршысы Тұманбай Молдағалиев, түрікшіл Мехмет Акиф, Қожа-Ахметтің шәкірті сопы Юнус Әмре атындағы атаулы мезгілдер бойынша ақындар алдыға шығып жырдан шашу шашты.
Әр бір басталған істің соңы болатыны секілді үш күн бойы созылған жыр тойының ақырында барша өлеңнен шүлен таратқан ақындарға сертификат берілді. Ал дәстүрі бойынша мемлекетіне, ұлтына, деңгейіне қарай Қырғыз ақыны Атантай Акпаровқа Махмуд Абдулбакы атындағы, Түрік ақыны Мустафа Өзчеликке Мағжан Жұмабаев атындағы, Татар ақыны Ремис Аймедке Алишер Наваидің досы болған Султан Хусейін Байқара атындағы атаулы сыйлық берілді. Екі жылдан кейін, өзбек ағайынның пейілі кеңісе, осы күнге дейін үнсіз жатқан Тәшкентте өткізіліп қалуы мүмкін деп күбірлесіп жатты ұйымдастырушы туғандар.
«Саның қырық,
туың бар алтауыңда,
Құт-берекең орнында, аң тауың да.
Асыл текті ағайын, тосырқамай,
Қауышатын кез жетті қаңтарылма!»
– деп, біз де ат басын Алматыға бұрдық.
Дәулетбек Байтұрсынұлы.
Алматы–Түркістан–Алматы.
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.