Біздің бүгінгі кейіпкер балалар әлемін сүйеді. Мемлекетіміздегі әрбір бала отандық кітапты оқып ер жетсе, Қазақстанның мақсаттары мен мұраттарына сай өрен болып өсеріне күмәнсіз сенеді. Сол себепті бала тіліне, көңіліне жақын, бүгінгі заман кейіпкерлері араласқан ертегілер жазып жүр. Және ертегілер жазып қана қоймай, оны кітап етіп бастыруды да бір өзі қолына алған. Ал ол кітаптың безендірілуі, техникалық тұрғыдан халықаралық стандарттарға сай болып жарық көргені жайлы әңгіме бөлек. Алтынмен апталған, күміспен күптелген, ашық-жарқын түстермен көмкерілген кітап ең кішкентай оқырманын да бей-жай қалдырмайтынына сөзсіз сенесің. «Қазіргі бала кітап оқымайды деуге болмайды. Баланы кітапқа жетелеп апаруымыз керек. Әрбір азамат сәби кезінен кітаптың ең жақын дос екенін біліп өссе деймін», – дейді осы күнге дейін балаларға арналған төрт бірдей ертегі кітапты бірнеше тілде жазып шыққан Жан Амани ханым.
Оқырманға таныстыра кетсек, Жан Аманидің негізгі мамандығы психолог. Психологияның қыр-сырын терең білгендіктен болар, бала тілін тез түсінеді, шығармаларында да артық сөз қолданбай, бала тілімен сөйлеуге тырысады. Және бүгінгі құндылықтары өзгерген қоғамда мейірім мен ізгілік секілді қасиеттерді кітап арқылы бүгінгі – бүлдіршін, ертеңгі – азаматтың бойына көптеп сіңіргісі келеді…
– Жан Амани ханым, балалар қандай кітаптар оқығанды ұнатады?
– Кез келген жастағы оқырман ертегі кітап көрсе, қиял-ғажайып әлемнің есігін ашқысы келеді деп ойлаймын. Балалар да сондай. Олар әсіресе ертегіні құныға, қызыға оқиды. Тек ол ертегілер жас ерекшелігіне сай болуы тиіс екенін ұмытпағанымыз абзал. Мәселен, 1-3 жас аралығындағы сәбилер үй жануарлары, айналасындағы ойыншықтар, заттар әлемі туралы ертегіге құмар. Ал 3-10 жас аралығындағы балалар батырлық, ерлік, достық, сұлулық тақырыбындағы ертегілерді ерекше қызығушылықпен оқып тауысады. Бүгінгі заман баласының ерекшелігі сол, олар ертегіден өздерін, айналасындағы өмірді іздейді. Ол өмірді балалар шетел қалагерлерінің қолынан шыққан кітаптан емес, отандық жазушылардың ертегілерінен көргені, білгені, түйсінгені жақсы емес пе?
– Әрине, жақсы. Мамандығы психолог адамның қаламгерлер ауылына бет бұруына не түрткі болды?
– Жазушылық – бала кезгі арманым. Бұрындары жазғандарымды өзімнен басқа ешкім оқымайтын. Жазуға деген іңкәрлігім жүрегіме шүпілдей толып, қалам арқылы қағазға құйылып түскенімен, ол жазбаларды ешкімге оқытпастан, жинай беретін едім. Мен – анамын. Балаларым дүниеге келген сәттен «Оларға қандай кітап қызық?» деген сауал көп мазалайтын. Перзенттеріме ертегілерім ұнайтын шығар деген ой келді. Сөйттім де, жылдар бойы жиналып қалған жазбаларымды реттестіре бастадым. Қолыма қалам алуыма балалардың ұғымына түсінікті, жанына жақын келетін заманауи отандық ертегілердің жетіспей-тіні себеп болды дер едім.
Жазу – сәби кезімнен ұмтылған іңкәрлігім. Ертегілер – бала күнімнен бірге келе жатқан ғажайып әлем. Кітап, ертегі арқылы балаға – қуаныш, айналаға – мейірім сыйлағым келеді. Ертегілер арқылы балаларды үлкен өмірге дайындасам деймін. Өмірде түрлі-түрлі жағдайлар болады. Балалар үлкендердің әлеміне аяқ басқанда бойындағы тазалықты, мөлдірлікті жоғалтып алмас үшін бүгінгі заманға лайық ертегі арқылы жүрегіне ізгілік сәулесін сіңірсе деймін.
– Осы күнге дейін төрт ертегі кітабыңыз жарық көріпті. Екі кітабыңызды аудио құрылғы арқылы тыңдауға да болады екен. Арзан бағаға жарық көрмегенін кітаптың көркем безендірілуінен, қағазының сапасынан, бояуынан-ақ бағамдап үлгердік…
– Дұрыс айтасыз, балаларға арналған кітаптарды арзан бағаға шығаруға болмайды. Сондықтан, мұндай кітаптарды шығару әлдеқайда қымбатқа түседі. Бірақ, осы кітапты қолына алған баланың шаттығы, қуанышы ешқандай да қаржының орнын алмастыра алмайды ғой. Бүгінгі нарық заманында кітапты, шығармашылық еңбекті тауар деп бағалауды әбестік санамайтындар бар. Олардың бұл ойы дұрыс деп те ойлаймын. Бірақ, мен үшін шығармашылық еңбек ең алдымен рухани ләззат сыйлауы керек.
Ең алғашқы кітабым тасқа басылып шыққаннан кейін мектептер мен балалар үйлерінде тұсаукесер рәсімдерін өткізіп, кішкентай оқырмандарға сыйладым. Сондағы балалардың ертегілер әлеміне қызыға еніп кетуі – сіз қымбат деп бағалап отырған баспа құнынан да артық әсер сыйлағанын несіне жасырамын? Балаларға арналған кітаптар, әсіресе заманауи ертегілер жетіспейді. Қазіргі балалар қызығып оқулары үшін, кітапты сапалы жазып, суреттермен көркемдеп шығару қажет. «Даниялдың ғажайып әлемі», «Алуан түсті балықтар және Дария» кітаптары үш тілде және дискімен қоса шықты. Яғни кітаптың тіл үйренуге де көмегі зор. Одан бөлек, «Қызыл бәтеңкенің басынан кешкендері», «Шымыр атты марғау» кітаптарымның оқырманының оң бағасын алып үлгергені қуантады.
Ал олардың безендірілуі туралы айтар болсам, балаларға арнап кітап шығарған соң,
иллюстрация үлкен роль атқаратынын есте ұстау керек. Өкініштісі, еліміздегі балаларға арналған кейбір ертегі кітаптарда иллюстрация мүлдем жоқ, кейбірінде ақ-қара түсті суреттер. Балалар әлемі – жарқын әлем. Оларға арналған кітап та ашық-жарқын түстерден құралуы керек. Суретші жалдап, кітап шығару қыруар қаржы талап етеді. Бірақ ол балаларға арналған кітап болғандықтан, бірінші кезекте балалардың талабы мен сұранысы тұруы керек қой деп ойлаймын.
Жүрек түкпірінде жүрген тағы да біраз дүниелерім бар. Жалпы, менен ертегілер туралы сұрасаңыз, жалықпай, таңға дейін әңгімелей беруім мүмкін.
Осы орайда әрбір ата-ана балаға кітап оқытар алдында оның ішінде не жазылғанын өздері бір шолып шықса деген тілегім бар. Ата-ана сыртына қызығып сатып алған ертегілерде негізінен басқа елдің тарихы, түсінік-пайымы, ұстанымы айтыла берсе, бүлдіршін өз елінің мақсат-мұратын қалай түсінбек? Ертегілердің көбі «мақсат-мұратына жетіпті» деп аяқталатынын білесіз ғой. Бала кітапты түгескенде, ертегі арқылы өзін айнала қоршаған ортаның мақсат-мұратын түсінбесе, оның орнына өзге елдің аңсар арманын ұқса, кімнің ұтылып, кімнің ұтқаны?
– Әңгімеміздің басында 1-3 жас аралығындағы балалардың қандай ертегіге құмар екенін айтып едіңіз. Сіздіңше, бір жастағы сәби кітапқа қалай құмартпақ?
– Суретті, сапалы кітапті кез келген сәби қолына ұстап көруге ұмтылады. Егер мәселе оның әріп танымайтынында болса, ондай кітапқа қосымша аудиодиск салғанымызды ескерте кеткім келеді.
– Әңгімеңізге рахмет!
P.S.:
Ертегілер әлемі кішіні де, үлкенді де баурап әкететін сиқыры бар ғажап дүние. Таңғажайып әлемнің тылсымы ертегі-жырларда жасырынып жатқанын ұғып, қиялымызға қанат бітірген шығармаларды жастанып жатып оқитынымыз күні кеше еді ғой. Жан Аманидің де ертегілері талай оқырманын сонау бір қиырларға жетелей жөнелетін шығар. Оның ертегілерінде айналаның бәрі мейірім төгіп, жылылыққа баурайды. Бірде теңіз толқынының еркесіне айналған балық боп тіл қатса, келесіде жан-жануарлар әлемі арқылы қиял-ғажайып әлеміне тартып кетеді. Енді бірде бәтіңкеге дейін тіл бітіп, бауырмалдықтың, көпшіл болудың жайын айтады…
Әңгімелескен Қ.Серікқызы.