Ерлан БІЛӘЛ,
М.Әуезов атындағы Қазақ Мемлекеттік академиялық драма театрының директоры

---

– Театрдың тынысын бақылап оты­­ратын көрермен сіздердің Лон­дон­ға барып келгендеріңізден ха­бар­дар. Бұл сапарға кімдер қолдау көр­­сетті және не себепті «Жау­жү­рек» спектаклін апардыңыздар?
– Бұл сапарға Елбасының «Ру­ха­­ни жаңғыру» бағдарламасының аясында ҚР Мәдениет және спорт ми­­нистрлігінің тікелей қол­дауы­ме­нен барып келдік. Өздеріңізге бел­гілі Мәдениет министрлігі «Ру­ха­ни жаңғыру» бағдар­ла­ма­сы­ның аясында «Жаһандағы заманауи қазақстандық мәдениет» ат­ты халықаралық жоба жасаған еді. Осы жобаның аясында Мем­ле­кеттік сыйлықтың лауреаты, жазу­шы-драматург Дулат Иса­бе­ковтың 75 жылдық мерейтойына орай
театр фестивалі өтті. Фестиваль қай ав­тордың шығармасына арналса, біз сол автордың спек­так­лін апа­ру­ға тиіспіз. Сол себеп­ті, «Жау­жүрек» спектаклін алып бар­дық, ре­жиссері Қазақстанның ха­лық әр­тісі Е.Обаев. Әлемдік мә­­­дениет пен әдебиеттің орталығы бо­лып са­налатын Лондонға қазақ теат­­ры тәуел­сіздік алғалы алғаш рет барып тұр. Бұл өте айтулы оқи­ға. ҚР Президенті Н.Назарбаевтың «Руха­ни жаңғыру» бағдарламасын жүзеге асыру жолында Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұ­хамедиұлы EXPO-2017 көрме­сі­не кел­ген ағылшын елінің өкіл­де­рі­мен кездесу барысында Қазақ­стан мен Ұлыбритания арасында мә­дени байланыстың орнауына үміт ар­татындығын айтқан еді. Көп ұза­май бұл үміт ақталып, Лон­дон қа­ла­сында «Жаһандағы за­манауи қа­зақстандық мәдениет» жо­басы жүзеге асты. Осы жоба ая­сын­дағы театр фестивалін біздің ұжым «Жау­жүрек» спектаклімен ашты. Фес­тивальге Ұлыбри­та­ния­дағы Қа­зақстанның Төтенше және өкі­летті елшісі Ерлан Ыдырысов қа­ты­сып, нағыз елші мәде­ниет пен өнер, спорт саласы екен­ді­гін тілге тиек етті. Қойылымға мә­дениет пен әдебиет саласында жүр­ген бел­гілі мамандар келді. «Ру­хани жаң­ғыру» бағдарламасы ая­сында жү­зеге асқан бұл сапар ме­нің ойымша, Қа­зақстан мен Ұлы­британия ара­сын­дағы мәдени бай­ланыстың ал­ғаш­қы көпірі.
Ағылшындардың қазақтың төл драматургиясымен, төл режис­су­ра­сымен, қазақ актерлерінің өне­­рімен танысуы, ба­­ғыт-бағдарын бағамдауы театр үшін ғана емес, қазақ өнері үшін де өте маңызды. Шекспир театрын көр­­дік, өзге де ағылшын театрларын көрудің сәті түсті. Олардың сах­­надағы жетістік­терін, заманауи тех­никалық құрал-жабдық­тар­мен жа­сақталуын көр­дік. Ак­тер­лер­дің ән салуы, плас­­ти­касы, ой­нау ерек­шелігін көру біздің әріп­тестер үшін тәжі­рибе алмасу, әрі шеберлік мек­тебі болдық десем қателеспеймін. Үлкен-үлкен га­лереяларға, тарихи-өнер мұра­жайларына бардық. Ең бастысы – Англияның Лордтар па­лата­сы­ның қабылдауында бол­дық. Лордтар палатасы өкілдері де екі ел ара­сындағы мәдени байла­ныс­тың бұ­дан әрі нығаюына мүд­де­лі екенін жеткізді. Мұның барлы­ғы біздің театр өнері үшін әлемге ай­қара есік ашылғанын білдіреді. Және ол Елбасының «Рухани жаң­ғару» бағдарламасының аясында ту­ған мүмкіндік. Біз өз кезегімізде осы бағдарлама аясында Мәдениет ми­нистрлігі алдымызға қойған ба­­ғыт-бағдар мен мүмкіндіктің үде­­сі­нен шығуға күш саламыз.
– Театрдың жетекшісі ретінде бұл сапардан қандай ой түйдіңіз? Лон­­дон театрындағы қай үрдіс көңі­ліңіз­ден шықты?
– «Арыстан патша» му­льт­филь­мінің негізінде қойылған мюзиклді көр­дік. Сондағы актерлердің қа­рым-қабілеті, ән салуы ерекше. Сах­наның техникалық мүмкіндігі ора­сан, сахнада бір сәтте тау пайда бо­ла кетіп, бір сәтте жоқ болады. Жа­рық, дыбыс құрал-жабдықтары тү­гелдей жетілген екен.
– Ондай құрал-жабдықтарды ор­натуға сіз басшылық ететін театр­дың қауқары жете ме?
– Мұндай мүмкіндік бізде болма­ған­мен Астана қаласындағы Опера жә­не балет театрында бар. Өнер ұжы­мының басшысы ретінде мұн­дай мүмкіндіктің болғанына қуа­нар ем, бірақ ол үшін бүкіл сахна­лық құрылымды өзгерту керек. Ол өте ауқымды жұмыс және қыруар қар­жы қажет етеді. Десек те, заман­нан қалыс қалмай, сах­наның гал­лографиялық құрылы­мын ұтымды пай­далану мен 3D мүмкіндіктерді қол­дануға күш салып жүрміз.
– Кейінгі жылдары қойылым ба­рысында экраннан 3D сурет беру де жиілеп кеткендей…
– Бұл біріншіден заман талабы, за­ман талабынан қалмау біздің бас­ты міндетіміз. Бірақ осы ретте ак­терлерге қойылатын талап та кү­шейеді. Олардың қарым-қабілеті 3D басып кетпейтіндей шыңдалып, іш­кі-сыртқы пластикалық машы­ғы жетіліп, ән салу өнері өне-бойы да­муы қажет. Оған актерлер де ба­рынша талпынып жүр. Қазір әлем­дік театр актерлері сахнаның тех­ни­калық мүмкіндіктерімен бә­­­­­секеге түсіп жатыр десек қа­те­лес­пейміз. Театр сыншылары, са­рап­­шылар мен режиссерлер тех­ни­калық мүмкіндіктердің басымдық алып кетуінен қауіптеніп, актерлер екінші планға шығып қала ма деп алаңдап отыр. Жуырда Әзір­бай­жанда театр саласы мамандары бас қосқан ғылыми-тәжірибелік кон­ференция өтті. Конференцияда «Актер қабілеті техникалық мүм­кіндіктен биік болуы керек» де­ген баяндама жасадым. Бұл тұр­ғыда актерге де, режиссерге де үл­кен жүк артылады, олар жан-жақты болуға өздері ұмтылғаны жөн. Ке­шегі Англиядағы спектакльде бар­лығы өз орнында тұр. Актерлер би­леп те жүр, ән де айтты. Барлығы тех­никалық мүмкін­діктермен үй­лес­кен, бірін-бірі басып немесе бір-бірінің көлеңкесінде қалған жоқ. Егер жан аямай жұмыс істесек, мұн­дай дүние жасау біздің де қо­лымыздан келеді.
– Кейінгі жылдары М.Әуезов теат­рында декорацияның жұтаң­ды­ғы байқалады. Театр репертуарын­да­ғы ең қымбат декорация қай қойы­лымда болғанын айта аласыз ба?
– Әр қайсысы әр түрлі. Қар­жы­лық шығын жайлы айтсам, кейде қа­ражат киімге көп жұмсалса, кей­де декорацияға кетеді. Мәселен, «Қыз Жібек» спектаклінде киім­дер­дің барынша қымбат, көздің жауын алатындай әдемі болуына күш салдық. Шығармашылық жұ­мыс болған соң кейде бар дүние өзің­нің ойыңдағыдай жүзеге аспай қа­лады, ал кейде ойламаған жерден жақсы нәрсе жасала қалады. Сондықтан декорация жағынан іс­ке аспай қалған аздаған кемшілік болды.
– «Көмбе нанның дәмі» қойылы­мын­да вагон ретінде сахнаға шыққан кө­лік бірде үйдің, енді бірде қоршау­дың міндетін атқарды. Мұны қою­шы-суретшінің көркемдік шешімі деуге негіз бар. Дегенмен, тым жұпы­ны, тіпті декорациядан қаржы үнем­деу үшін жасалғандай әсер береді…
– Бір таба көмбе нанға зар бол­ған жұпыны өмір, вагонның өзі ва­гон деген аты болмаса алқа-сал­қа құрылған бірдеңе. Вагонды сах­наға шығар­дық екен деп, бүгінгінің тальгосын көр­сете алмасымыз белгілі. Ол ке­зеңде жолаушы пойызы, жүк пойы­зы деп бөлінген жоқ. Мал басқан, жүк тиеген вагонға адамдарды әкеп сы­ғылыстырып қойды. Есіңізде бол­са сол қо­йылымда Грузин кем­пір қызына «Аштық заманды ұмыт­­қан екенсің, аузыңа тамызатын су таппаған тар күнде сені аман алып қалу үшін аузыңа зәрім­ді тамызып едім», – дейді. Бұл сөз­ден көп дүние аңғаруға болады. Сол жылдары қазақ халқы қанша қи­налып жүрсе де, өзге елден де­пор­тацияланып келген ұлттарды бауырына басты. Егер бұл қойы­лым­нан көрермен, мына сахна неге жұтаң, неге үрейлі деген әсер алса, онда біздің спектакль өз мақсатына жетті деп білемін.
– «Ақтастағы Ахико» мен «Көмбе нан­ның дәмі» премьерасының арасы ұзақ болған жоқ. Бір қарасаңыз екеуі­­нің тақырыбы да бір-бірінен ал­­­шақ емес – қазақтың өзге ұлт­тар­ды өз еліне паналатуы. Екі қойылым бір-бірінің көлеңкесінде қалып қой­май ма?
– Екі қойылымның бір-бірінен айырмашылығы бар. «Ақтастағы Ахико» спектаклінің бас кейіпкері – Ахико – қазақ халқының жазық­сыз жапа шеккен қайсар ұлдарымен тағдырлас жапон баласы. Ол да зұлмат заманның қасіретін басынан өткерді. Екі қойылым екі ба­ғытта қойылғанымен айтар ойы – біздің еліміздегі ұлтаралық бірлік, достық, бауырмашылдық. Біз қазір елі­міздегі ұлттар достығын әлемге та­нытып жатсақ, ол қазақтың кең пейілінен, жомарт жүрегінен деп ойлаймын. «Көмбе нанның дә­мін­де» өзге ұлт өкілдері біздің елге де­портацияланып, мәжбүрлі түрде келсе, «Ақтастағы Ахикода» Ахико өз еліне барып тұрып, Қазақстанға өз еркімен қайтып келді. Дәл осы тұста екі қойылымның айтар ойы анық­талады. Сондықтан терең үңіл­­­ген адам мұның екі арасын айы­­ра алады деп ойлаймын.
– Дәл осы «Ақтастағы Ахико» қойы­лымы сахнаға шыққан уақытта М.Әуезов театрына дарынды актер Қуандық Қыстықбаев келіп, Степан ро­лімен театрға жаңа леп әкелгендей бол­ды. Сондай мықты актерді неге алып қала алмадыңыз?
– Енді… Ахико да өзінің туған елі Жапонияға барып тұрып, Қа­зақ­станға қайтып оралып отыр ғой. Сол сияқты Қуандық Қыс­тық­баев та осы театрға өз өтіні­шімен келді. Сте­­­панды ғана емес, «Абай» спек­так­­лінде Әбдірахманды да өте жақ­­сы ойнады. Қуандық қазіргі театр сахнасындағы елі­міздің ай­ту­лы актері. Бірақ өзінің ұшқан ұя­сы, сіңген ортасы Қ.Қуанышбаев теат­­рына қайта кетті. Шығар­ма­шы­­лық адамының көңілі басқа театр­­ға ауса, оны байлап яки өзге дү­­­ниемен қызықтырып ұстай ал­май­­тынымыз анық. Әрі ондай жер­­де ешқандай актер еркін жұмыс іс­­теп, жақсы жетістікке жете ал­май­­ды.
– Театр әлемінде бір актердің бір театрға тұғыр болатыны жайлы жиі айтылады. Сіздердің театрдағы жас буын актерлерден сондай тегеуріні мықты актер деп кімді атар едіңіз?
– Әрине, біздің театрда да ондай актерлер бар. Театр тарихында мұн­дай тұғырлы актерлер біреу ға­на емес, бір шоғыр болды десем ар­тық айтпаймын. Театрымыздың іргетасын қалаған айтулы актер­леріміздің кезеңі мен Шәкен Ай­мановтың кезеңіне көз жүгіртсек сегіз адам КСРО Халық әртісі, Мем­лекеттік сыйлықтың лауреаты атаныпты. Қаллеки, Елағаң, Сера­ғаң, Шәкен ағалар, одан бері қарай Сәбира Майқанова, Бикен Римова, Ыдырыс Ноғайбаев, Фарида Шәріпова, Хадиша Бөкеева, Шолпан Жандарбекова, Сәбит Оразбаев, Асанәлі Әшімов, Нүкетай Мыш­паева, Торғын Тасыбекова, Са­лиха Қожақова, бертіндегі Құ­ман Тастанбеков ағамыздың қа­тарында да да айтулы актерлеріміз көп. Бүгінде осы есімдерді жалғауға лайық Омар Қиқымов, Болат Әбділ­манов, Асылбек Боранбаев, Бекжан Тұрыс, Азат Сейтіметов, Дулыға Ақмолда, Азамат Сатыбалды, жаңа таныла бастаған Ерке­б­ұлан Дайыров сынды белді актер­леріміз бар. Олар тек театрда ғана емес, елімізге кеңі­нен тараған айтулы фильмдерге тү­сіп, фестиваль­дерден жүлделі орын иеленіп жүр. Кеше ғана эк­ранға шыққан «Оралман» филь­мін­де Дулыға Ақмолда басты роль­ді сомдады. Азат Сей­ті­метов Ко­рея­да өткен Азия халық­тарының айтулы кинофестивалі­нен жүлде алып қайтты. Жас акт­ри­салардан Сал­танат Бақаева Қыз Жібектің ро­лін жақсы алып шық­ты. Әр буын­ның ішінде өзіне тән орнын бел­гілеп, тұғырын бекітіп келе жат­қ­ан актерлеріміз бар.
– Есмұхан Обаев бір сөзінде «Театр­ға келетін жастар, соның ішін­де, әсіресе қыздар жағы ақылы ке­ліс­се, көркі келмей, көркі келісіп тұр­са, парасаты төмендеу болып жа­тады», – деп айтқан еді. Жас ак­тер­лердің арасынан интеллектуал ак­тер деп кімді айтар едіңіз?
– Қазір ғана айтқан кезеңдердің әр­қайсысын алып қарасаңыз бес-ал­ты актердің айналасында бүкіл ұжым құрылып жұмыс істеп келген. Бұл бірді жоғары, бірді кем ба­­­ғалағаннан емес, өмірдің қа­лып­тасқан заңы. Сегіз КСРО Халық әртісінің айналасында Қазақ­стан­ның Халық әртісі атанған, Қа­зақ­станға еңбек сіңірген актерлер бол­­ды. Сол кісілердің барлығы дер­­лік осы сахна өнеріне, театрдың дамуына өз үлесін қосты. Сон­дық­тан ана актердің интеллектісі жо­ғары, мына актердікі кем деп ай­ту­ға хақым жоқ. Әркім өзінің ша­ма-шарқынша кітап оқиды, із­де­неді. Әр адамның табиғат берген қа­рым-қабілеті бар. Біреуге барып «Сен неге Бекжан Тұрыс болмай­сың, яки Дулыға Ақмолда бол­май­сың», – деп айта алмаймыз. Мә­се­лен, басты рольден гөрі эпизодтық роль­ді жақсы алып шығатын актер­лер болады, ресми атақ-даңқы жоқ, аса танымал болмаса да сах­наға аз ғана уақытқа шығып та­рихи образ жасай алатын актерлер бар. Әрине, актердің интел­лек­туалдық деңге­йінің жоғары бол­ғаны дұрыс. Студент күнімізде ай­на­ламызда оқы­майтын кітабы жоқ, білмейтіні жоқ, энцик­ло­пе­дия­лық білімі бар мықты студенттер болды, бірақ актерлік қабілет­тен жұрдай. Кейде актерге ин­тел­лекттен гөрі ішкі рухтың, ішкі ұстанымның бе­ріктігі, сезімталдық көп қажет бо­лады. Көрермен үшін де сахна­да­ғы актердің қанша кітап оқығаны емес, актерлік қабілеті маңызды. Сол себепті, актер үшін талант жа­ғы маңызды деп ойлаймын.
– Қазір театрға танымал адамдар келе ме?
– Келеді… Роза Рымбаева, «Қоңыр» этно-тобының, «МузАрт» то­бының жігіттері, жазушылардан Нұр­лан Оразалин, Дулат Исабеков, Иран-Ғайып, Исраил Сапарбай сын­ды ағаларымыз келеді. Өзде­рі­нің пьесалары сахналанғаны үшін ға­на емес, өзге қойылымдарға да зия­лы қауым өкілдерін, қалам­гер­лерді жиі-жиі алып келеді.
– 1997-98 жылдары театрға мек­теп­тің жоғары сынып оқушыларын жинап әкелу үрдісі белең алған еді. Кейінгі жылдары бұл үрдіс бірте-бір­те сейілді. Дегенмен, кәсіби мек­теп­тер мен колледж студенттерін топ­­тастырып әкелу әдеті байқалады. Бұл театрға не береді, одан ұтатын жер­леріңіз қайсы? Ұтылатын тұс­тарыңыз көп емес пе?
– Театр белгілі бір адамдарды мін­деттеп, желкелеп алып келетін тер­геу орны емес. Дегенмен сту­дент­терді топтастырып алып келу на­сихаттың бір түрі. Театрдың көр­кем­дігін, айтар ойын осындай на­си­­хат арқылы дәріптеп, жас ұрпақ­қа театрдың «дәмін алдыру» керек. Қазіргі көрер­мен­нің көпшілігі театрдың рухани ләз­затын студент, яки мектеп оқу­шы­сы кезінде сезін­гендер. Бір рет жаны жадырап, сахнадағы өнер ар­қылы рухани ләззаттың дәмін тат­қан адам оңайшылықпен театр­дан алыстамайды. Саяси мін­бер­лер­де, эко­номикалық салада, дә­рі­герлікке ғұмырын арнаған, сот жүйе­сінде қызмет ететін көрер­мен­нің қай-қайсысын алсаңыз да театр­дың дәміне жас күнінде су­сындаған. Қазір келетін жұрт кел­сін деп театрдың есігін ашып қо­йып отыратын заман емес, ұйым­­дастыру керек, насихаттау ке­рек, сонда ғана нәтиже шығады. Зал­ға кіріп кө­рер­мендерді бақы­ла­ған сайын, бір рет өзі келген студент келесі жолы әп­кесін, ата-әжесін немесе дос-жа­ран, жора-жолдасын ертіп әкел­ге­нін байқаймын. Мұның өзі көңілге ме­деу. Алматы қаласына келген қо­нақтардың арасында біздің театр­ға бас сұқпай кетуді ар көре­тіндері де бар. Тіпті, актерлермен су­ретке түсу үшін спектакль соңын­да арнайы қалатындар көп.
Ел ішіндегі гастрольдік сапарлар да бізге көрермен жинайды. Биыл гастрольге барған аймақ тұр­ғындары келесі жылы Алматыға кел­се, міндетті түрде біздің театрға ке­леді. Жуырда ғана Атырау облы­сына бардық. Сол сапарға жасы сек­сенге келген Асанәлі Әшімов аға­мыз бен Нүкетай Мышпаева апа­мыз да барып, аудан-ауданды ара­лап, ел-жұртпен кездесіп қайт­ты. Бір күнде төрт жерде спектакль қой­ған күндеріміз болды. Бұл ха­лық­тың рухани құндылыққа қайта бет бұра бастағанын көрсетеді.
– Қай аймаққа бара­тын­да­рыңыз­ды өздеріңіз анықтайсыздар ма, әлде министрліктің тапсырмасы­мен яки аймақтық әкімшіліктердің ша­қыруымен барасыздар ма?
– Театрдың жылдық жоспарына сай, аймақ таңдалады. Бұл ретте ұжымның қай аймаққа көптен бері бармағаны ескеріледі. Жоспарды ми­нистрлікке ұсынамыз, оны ми­нистр­лік бекітіп, қаржы бөлген соң, аймақ әкімшілігін, мәдениет де­партаментін, театрларды хабардар етеміз.
– Қазір театрдың айналасында жүрген қауым режиссер тапшылығы туралы көп айтады. Әсіресе, жас ре­жиссерлердің жетілмей жатқан­ды­ғына алаңдайтындар көп. Сіз бас­шы ретінде бұл тығырықтан қа­лай шығасыз, дайын режиссердің кел­генін күтіп отырасыз ба әлде жақ­сы режиссер іздейсіз бе?
– Әзірбайжан Мәмбетов ағамыз осы театрды 30 жыл басқарды, театр­­ды үлкен биікке көтерді, ол кі­сінің дәуірі театр тарихында алтын әріп­термен жазылып қалды. Одан кейін­гі кезеңде Есмұхан Обаев, Әубәкір Рахимов, Алма Кәкі­шова сынды режиссерлердің өз қол­таңбасы бар. Қана­тын енді қомдай бастаған Елік Нұрсұлтан есімді режиссеріміз. «Қыз Жібек», «Лир патша», «Қас-қағым» қойылымдарын қой­ды. «Қас-қағым» Халықаралық фес­тивальде бас жүлдені жеңіп ал­ды. Үрлей сап көзің ашылды ма деу­ден аулақпыз, сол себепті де ке­­ше келген Елікке, сен бүгін тау қо­пар деп айта алмаймыз. Оның бү­гінгі күнге дейінгі жұмыстарында өзі­не лайық нәтиже бар, ертең бұ­дан да үлкен нәтижеге қол жеткізеді де­ген сенім бар. Кейде жас ре­жи­с­сер­лер келіп мұндағы жұмыс ау­қымына шыдай алмай кетіп қа­лады, кейбірі жұмыс­қа кіргенше бел­сенді болып, бұйрық шыққан соң етегін кеңге жайып, салғырт боп кететіндері бар. Бірақ режиссер жоқ деп айта алмаймын. Оқу ор­нын­да білім алып жүрген режиссер­лермен пікір-алмасып, қабілет-қа­ры­мын байқап жүремін.
– Театрларда өз режиссерлерінен басқа режиссерлерді шақырып, қойы­лым қою үрдісі бар. Ол актерлер шеберлігін арттырудың, шыңдау­дың бір тәсілі. Осы театрға Сіз бас­­шылыққа келгелі бұл үрдіс бә­сең­сіп қалған секілді?
– Бәсеңсіп қалғанының айтар­лықтай үлкен себебі жоқ. Әзірге біздің жоспарымыздағы қойы­лым­дарды сахналауға өз режиссер­лері­міздің қауқары жетеді. Қазір шетелдермен байланыс жасап, келесі маусымға режиссер шақырсақ деген ойдамыз.
– Нақты кімді шақырғыңыз ке­ле­ді?
– Әрине, менің арманым көп. Бірақ ол ең алдымен уақытқа, сосын қаражатқа кеп тіреледі. Мына тұрған Ресейден режиссер шақыру үшін бір-екі жыл бұрын сөйлесу ке­рек. Дәл қазір аты-жөнін атамай-ақ қояйын Грузиямен, Ресеймен ара­да келіссөз жүргізіп жатырмыз. Ю.Табаков театрында жұмыс іс­тей­тін Гүлназ есімді қазақ қызын, Грузияның Шота Рус­таве­ли атындағы кино және өнер уни­верситетінің ректоры Георгий Марг­велашвилиді ша­қырсақ деген ойымыз бар. Ол кісі­мен әңгіменің басын бастап қой­дық, бірақ түбегейлі келісім жа­салған жоқ.
– Сіз өз буыныңыздың ішінде халыққа кең танылған актерлердің бірісіз. Театр сыншысы Әшірбек Сы­ғай кезінде өзіңізге «Өнерге та­залығы байқалады», – деп баға бер­ген еді. Кейінгі жылдары тым саясиланып кеткендейсіз, актерлігіңіз кейінге ысылырып қалған жоқ па?
– …Саясиланатын ештеңе жоқ. Абайды, Балуан Шолақты, Шәм­шіні, Мұқағалиды ойнап жүрмін. Ке­зінде жасаған рольдерімнің еш­қайсысынан қол үзгем жоқ. Негізгі ма­мандығым актер болғаннан кейін оны өмір-бақи жалғастыра­мын. Бірақ жаңа қойылымдардан роль алуға мүмкіндік те, уақыт та тап­шы. Ат жалын тартып театрға жаңа келген кезімнен осы уақытқа дейінгі кезеңге көз жүгіртсем, бір актер арман еткен үлкен-үлкен роль­дерді ойнадым. «Қозы Көр­пеш-Баян Сұлу», «Еңлік-Кебектен» бастап, кілең басты рольдерді ой­на­­дым. Тіпті, қазақ өнерінің ақса­қа­лы Асанәлі ағамыздың өзі «Ерлан, сенің арманың жоқ, біз өмір бойы армандап, еншімізге тимеген Абайды ойнадың», – деп айтып қа­л­ған еді. Әрине, бұл – бол­дым-толдым дегенім емес. Әлі күн­ге Абайдың, Балуан Шолақтың, Шәмші, Мұқағалилардың образын іздеймін, кем-кетігін толтырып, жаңа қырын ашуға тырысамын. Ақыл-есіміз кіріп, парасатымыз то­лысқан сайын өзіме берілген рольдің жаңа қырын ашуға, терең ойын жеткізуге талпынатыным анық. .
– Дәл осы кезде қабілет-қарымы жоғары, өзіңіз бағалайтын жақсы ре­жиссер жақсы қойылым алып кел­ді дейік, сіз директор болып отырсыз. Сізге шағын эпизодтық роль ұсы­нып және сол образда сізді ғана кө­ретінін айтса, ойнауға келісер ме едіңіз?
– …Ондай жағдай болды. Дәл осы кезде эпизодтық рольге болса да, көпшілік сахна немесе басты роль болса да өзім шыққаннан гөрі, өкшемді басып келе жатқан Бе­рік Айтжанов, Еркебұлан Дайыров секілді жігіттерге мүмкіндік жасағанды жөн көремін. Тек өзім ғана шыға берсем жұрттың да ма­ған деген көзқарасы дұрыс болмайды деп ойламын. Т.Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық өнер академиясында дәріс беремін. Ендігі кезекте соңымыздан еріп келе жат­қан жастарға жөн сілтеп, бағыт бе­ріп жүрген жайымыз бар. Ол да ме­нің өнерге қосқан үлесім. Қазіргі бас­ты мақсатым – театрдың жетек­шісі ретінде осындағы шығар­ма­шылық ұжымның шығармашылық тұрғыдан ілгерілеуіне ықпал ететін жұмыстарды таңдап, талғап соны жүйелі түрде жүзеге асыру.
– «Рухани жаңғыру» деген сөздің өзі былай қарағанда өнерге, мәде­ниетке өте жақын сөз. Бұл бағдарла­ма жалпақ тілмен айтқанда театрға бе­ріліп отырған үлкен мүмкіндік. Сіз­дер осы мүмкіндікті қалай пайда­лана аласыздар?
– Жалпы, М.Әуезов театры ықы­лым заманнан әлемдік класси­каны, бүгінгі күннің өзекті тақы­рып­тарына арналған заманауи спек­таклдерді сахналап келеді. Оны қалың көпшілік жақсы біледі. Ен­ді «Рухани жаңғыру» бағдарла­масы арқылы біз бар болмысымызды, қазақы салт-дәстүр, әдебиет пен мәдениетімізді әлемдік кеңіс­тік­ке терезесі тең деңгейде шығару­ға тиіспіз. Ал қазақтың жаны мен бол­мысы, мәдениеті мен әдебиеті дүниетанымы дегеніңіз, театрда тұ­нып тұр. Мінеки, осы жағынан кел­генде кешегі Лондон сапары біз­дің алғашқы қадамымыз. Енді Құдай бұйыртса, Жапонияға барсақ деген ойымыз бар. Бұған да қолдау көрсетіп отырған Мәдениет және спорт министрлігі. Өзіміздің клас­си­калық шығармаларымызды жо­ғары деңгейде сахналап, әлемге алып шығуымыз керек..
– Тек қана классикалық шығар­ма­лар арқылы танытуды мақсат ете­сіздер ме, әлде заманауи қойы­лым­­дарды да алып шығасыздар ма?
– Жапонияға барар болсақ, Ма­дина Омарованың «Ақтастағы Ахи­косын» апару ойда бар, бұл за­ма­науи драматургия.
– 92 маусымға дайындаған жаңа қойылымдарыңыз қандай?
– Қараша айының соңында Ас­қар Сүлейменовтің «Адасқақ» шы­ғармасы бойынша (сахналық нұс­қасын жасаған Әлия Бөпе­жанова, режиссері Әубәкір Рахимов) премьера өтеді. Сосын кіші зал­да Мәдениет және спорт ми­нистр­лігінің ұйымдастыруымен өткен «Тәуелсіздік толғауы» атты жас драматургтер конкурсының жеңімпазы Айдана Мұратқызының «Бір күндік ғұмыр» пьесасы (ре­жис­сері Алма Кәкішева) сахналанады. Біз Мәдениет және спорт ми­нистрлігіне қарасты театр болғаннан кейін сол министр­лік­тің бізге берген мүмкіндігіне қа­рай жұмыс істейміз.
– Сіздерге келетін пьесаларды да министрлік талқыдан өткізе ме?
– Жоқ оны театрымыздағы көр­­кемдік кеңес қарайды. Мә­де­ниет және спорт министрлігінің жа­нында да көркемдік кеңес бар. Біз алдымен театрға келген пье­са­лардың ішінен бүгінгі күннің өзек­ті тақырыбын қозғаған, мемлеке­тіміз бен министрлік ұстанған ба­ғыт-бағдардың үдесінен шыға­тын, көрерменнің талабына сай, қо­ғамның тынысын дөп басатын шы­ғармаларды таңдап алып, көр­кемдік кеңестің талқысынан өт­кізіп, одан кейін министрлікке ұсы­намыз. Оны бекіткен соң қара­жат бөлінеді, сөйтіп спектакль кө­рер­менге жол тартады.
Әрине, біз тек министрлік бөл­ген қаржыға ғана қарап отырған жоқ­пыз. Біздегі бар декорацияның, кос­тюмнің ыңғайына қарай режис­серлер өзіндік жұмыс жасап, өзін­ше қойылым дайындайды. Ре­пер­туарға осы жағынан да спек­такльдер ене береді.
– Демеушілердің көмегімен спектакль қоюға болмай ма?
– Былтыр демеушілердің көме­гі­мен жас драматург Мұрат Қол­ға­нат­­тың «Бақыт кілті» атты пьеса­сын сахналадық, режиссері Қа­­­зақ­­стан­ның Халық әртісі Есмұхан Обаев.
– Театрдың поштасына жылына шамамен қанша пьеса келеді?
– Әр жылы әр қалай, өте көп деуге болады.
– Әңгімеңізге рахмет!

Әңгімелескен
Назым ДҮТБАЕВА.