Есмұхан ОБАЕВ,
театр режиссері,
Қазақстанның халық артисі, профессор

---

Әшірбектің есімі аталса, кон­сер­ва­торияның студенті, езуінен күлкі кет­пейтін, орта бойлы, келбетті жігіт елестейді. Екеуміздің өнер саласында қатар жүргенімізге 50 жылдың жүзі болыпты. Қазақтың профессионалды театр өнерінде Әшірбектің орны ерекше. Өйткені театртанудың театр сыны деп аталатын саласын кең ар­на­ға салып, өрісін ашқан Әшірбек еді. Қазақстанда 54 театр болса, ол со­ның бәрінде болды. Еліміздегі 54 театр­ды түгел аралап, ондағы талант­тарды тір­нектеп жинап, елеп-екшеп, өнерде жүр­ген дарынды актерлердің шы­ғар­машылық портреттерін жаса­ды. Сол портреттер топтастырылған «Сах­на саң­лақтары» атты кітабы үшін 2000 жылы ҚР Мемлекеттік сый­лы­ғының иегері атанды. Театрлардың та­ри­хын, репертуарын, драматургия мен режис­сура­ны зерттеген көлемді ең­бектер бар­шылық. Бірақ Әшірбек сын­шы ре­тін­де театр актерлерінің шы­ғарма­шы­лық портретін жасауда ерен еңбек сіңір­ді.
Ол ешқашан дүние қуған жоқ. Кә­сібіне адал қызмет етті. Кейде қал­жың­дап: «Әй, сен осы уақытқа дейін байып кеткен шығарсың? Жиған- тергеніңді қай­да жасырып жүрсің?» десем: «Қай­дағы байлық? Тапқаным жолдан ар­тыл­майды. Ел кезіп, театр аралаумен-ақ қалтам қағылады емес пе? Аз-кем жиғаным болса, кітап шығарғым кеп тұрады», – дейтін.
Қазақтың театр өнері туралы ең­бектерін оқып отырсаңыз, Әшір­бектің жұдырықтай жүрегі өнер деп соққанын көресіз. Театрдың түйткілдерін мін­берлерде де батыл айтты. Дарынды актерлер, білікті режиссерлердің тек Алматы мен Астанада шоғырланғанын, жыраққа барса, үй-күйсіз сенделіп кететінін айтып, театрлардың сүреңсіз жағдайын ақ жағалылардың алдына жайып салды. Театрларды талантпен қалай байытамыз деген сауалға үнемі бас қатыратын. Орта мектептің оқу бағдарламасына «Қазақстанның өнері» пәнін енгізу туралы бастама көтерген де Әшірбек еді. Ол кадр дайындау мә­селесіндегі көп олқылықтың орнын тол­тыру үшін күресті.
Әшірбек Сығайдың «Хабар» ар­на­сымен бірлесіп қолға алған «Жансарай» атты жобасы түптеп келгенде қазақ өн­ерін өрістету мақсатын көздеген еді. Бағ­дарлама барысында ол қазақ әде­биетіндегі, мәдениет пен өнердегі ай­ту­лы тұлғалармен сұхбаттасты. Дра­ма­тургия мен режиссураның сан тараулы проблемаларын көтерді. Телевизия мен баспасөзде болсын, сахна мен мін­берлерде болсын, ол ылғи мемлекеттік маңызы бар мәселелерге үн қосты. Тола­ғай түйіткілдер жұдырықтай жү­рек­ке салмақ салмай қоймады. Жү­регінің сырқаты асқынған соң, Әшір­бек Астанаға барып ота жасатты. Сын сағатта дос-жараны қасында болдық. Отадан кейін есін жия салып, «Еске, дәрігерден қанша өмірім қалғанын сұра­шы», – деді. Әзіл-қалжың арала­с­ты­рып: «Денсаулығы қалай? 10 жылға шы­дай ма?», – дедім дәрігерге. «10 жы­лыңыз не, бұл кісіні одан да ұзақ ғұ­мыр күтіп тұр», – деп сендірді. Өзі де, біз де оның енді қайтіп ауруханаға жо­ламайтынына сендік. Содан бері жүрекке зардабы тимесін деп айқай-шу мен талас-тартысқа толы орталар­дан бойын аулақ салып жүрді. Жақсы спектакльдерге барып, үнемі көтеріңкі көңіл-күйде жүруге тырысты. Өзі та­биғатынан ақжарқын адам еді, әзіл-қал­жың араластырмай сөйлемейтін. Әшірбекті танитындар басқаны ұмытса да, оның риясыз күлкісін ұмыта қой­мас. Қызықты әңгіме айтпас бұрын өзі көзінен жас аққанша күліп алатын. Екеу­міз талай кештерді бірге өткіздік, сан мәрте сапарлас болдық. Бір досым: «Енді тамбурда кіммен бірге ән ай­тасың?», – дегенде, Әшірбекпен бірге өт­кізген қызықты күндер көз алдымнан бір сәтте жүгіріп өте шықты. Екеу­міз пойыздың шуын басамыз деп, тамбурға шығып алып, бар дауыспен ән салушы едік. Оның қасында жүр­ген адам еш­қа­шан зерікпейді. Ай­нала­сын­да­ғы­ларды қағытып, күлкіге кенелтіп жүреді.
Туған жерімді көрсетем деп бір­де мені Кентауға ертіп барды. Әке­сі істеген шахтаны көр­сетіп, бала кү­нінде өзі шомылған көлге түсірді. Кентау­дың тау-тасын жаяу араладық, өлкенің тарихи жәдігерлері­мен таныстыр­ды. Сол жолы мен Әшірбектің тек өнерді ғана емес, тарих пен гео­гра­фия­ны да жетік білетініне көз жеткіздім.
Оның ерекше әуестігі – хайуа­наттар өсіру еді. Орталықтағы пәтерін тастап, қала сыртынан үй салуына белгілі бір деңгейде сол әуестігі де се­бепкер болған шығар деп ойлаймын. Қанатты мен тұяқтының неше түрін көргенде оның үйін зообақ па деп қа­ласыз. Жұбайы Күләш гүл өсірсе, Әшірбек бос уақытын жан-жануарларға арнайтын. «Екі жақсыны бір қоспайды» деген сөздің жаңсақтығына Әшірбек пен Күләштің жарастығы дәлел бола алады. Екеуінің қабақ шытысқандарын біз, достары көрген емеспіз. Бірінің айтқанын бірі ерін қимылдарынан-ақ түсінетіндей көрінетін. Балажан еді. Өз перзентін ешкім жек көрмейді. Бірақ Әшірбектің балаға деген махаббаты ерекше-тін, ет-бауыры елжіреп, емі­реніп тұратын. Үш баласымен қарым-қа­тынасы үш мемлекетпен жүргізілген дипломатияға ұқсайды. Әрқайсысын әр салаға баулып, өмірден адаспай өз жолдарын табуға ықпал етті. Перзент­терін ұлттық рухта тәрбиелеу үшін қа­зақы салт-дәстүрді уағыздаумен бол­ды. Көрегендігі, ұрпақ тәрбиесіндегі сарабдал саясаты барлық ата-анаға үлгі болса, шіркін.

---

Әшірбек бауырыма

Кейде мұзсың,
Оп-оңай ойылмайсың.
Беріктігің болаттай,
Шойындайсың.
Данышпансып жүргенді танымайсың,
Шын дарынды дарын деп мойындайсың.

Қайрауыменен келесің жігеріңді.
Керек болса, үзесің шідеріңді!
Бірақ та сен үміттің мүритісің,
Жақсылықтан үзбейсің күдеріңді.

Біз қазақпыз сорыңды,
Зарыңды ұққан.
Бірақ біздер қаймығып,
Қорындықпа?!
Талайлардың қолдары жетпей жүрген
Сен отырып кеткенсің орындыққа!

Қып-қызыл боп көздері қала тұрар.
Кірпік ілмей тағында хан отырар.
Ұйқы бермес иесіне алтын тақтан
Ар-ожданың өзіңнің қымбатырақ!

Дала мұңлы
Бүгінде қала мұңлы.
Мұңға толы баяғы сал әніңді.
Қысқа болсын тірліктің тауқыметі,
Ұзақ болсын ғұмыры қаламыңның!

Қадыр Мырза-Әлі.
Сәуір, 2007 жыл.

---