Өмірдің сан қырлы бұралаң, күрделі жолының қызық пен шыжыққа толы алғашқы сатысы орта мектеп бітірген он жыл деп қарасақ, әне, сол уақыт ішіндегі оқытылған пәндердің қиялда шарықтауы барша қиындықты жеңіп шығуға, көңілді көтеріңкі ұстауға сеп жасап, күш-қайрат, жігер беріп, болашаққа ұмсындырған да, сенім ұялатқан да әдебиет пәні еді. Әдебиет, мәдениет, өнер құдыреті болашақ инженер-техник, химик, биолог, физик, математик – барлығына ортақ болатын.

Өз басым онша жарытпаған алгебра, физика, тригонометрия секілді пәндерді де жаңғақтай шаға­тын кластастар әдебиет пәнін де қызыға оқып, бес алатындары есте. Мән бере ойласақ, бұл заңды­лық екен. Өйткені, олар болашақ оқырман «Абай жолы», «Ботагөз», «Қазақ сол­даты», «Шығанақ» сынды романдарды солар оқы­ма­ғанда, кім оқиды?! Және түп мағынасын ұғып, түсініп оқу бар. Осы тұрғыдан олар талғамы жоғары оқырман боп қа­лыптасты. Ал, тіл-әдебиет фа­ку­льтетін бітіргендер мектеп, жоғары оқу орындарында сабақ беріп, бірен-саран журна­листикаға ат басын бұрғандар да болды. Бірі – өзім. 1958 жылы жазда Ташкенттен келіп «Лениншіл жас» газетінде қызмет ете баста­ғаннан бері алпыс жыл шамасы сол айналадамыз. Бұл деректерді көз ашып, ес жиғаннан бастап – мектепке дейін жыр-дас­тандар тыңдап, өз бетімізше сауат ашып, латын әріпмен шыққан әдеби кітаптарды оқып, арғы-бергі әнші, күйші, ақын-жазушылардың көбін біліп, кім екендеріне қанық боп өскендіктен ауызға алып отыр­мыз.
Жетіжылдық, орта мектепте оқыған жылдарда білік-пайым молайып, әсіресе, әдебиет әлемінде жаңа көрінген ақын-жазушылар­дың шығармалары да, өздері де бірден санада тоқылатын. Өз басым Тәкен Әлімқұлов, Хамит Ерғалиев, Мұзафар Әлімбаев, Тоқаш Бердия­ров сынды ақындардың алғашқы өлең жинақтарын мектеп қабырға­сында жүргенде оқыдым. Сырбай Мәуленов, Ғафу Қайырбеков те солай. Олардың іздерін ала Әб­діж­әміл Нұрпейісов, Мұқан Иман­жанов, Бердібек Соқпақбаев, Сан­сызбай Сарғасқаев, т.б. про­­за­­­шы­ларды білдік. Оларға дейін Мұқтар Әуезов, Сәбит Мұ­қанов, Ғабит Мүсірепов, Ғабиден Мұстафин, Асқар Тоқмағамбетов, Ғали Орманов, Әбділдә Тәжібаев, Қалмахан Әбдіқадыровтардың есіміне бесінші, алтыншы клас­тар­дан қанық болатынбыз. Әдебиеттік оқу кітабындағы Абайдан бастала­тын Жамбыл, Сұлтанмахмұт Тор­ғай­ғыров, Сәбит Дөнентаев, Спан­дияр Көбеев шығармаларын сүй­сіне, тамсана оқып, көбін жат­қа білетінбіз, шет жағалай айтылып отырған бұл әлемнің ауқымы ұшан-теңіз. Мектеп табалдырығын аш­пай тұрғанда Нұржан Наушабаев, Нар­манбет Орманбетов, Ығылман Шөреков, Шәңгерей Бөкеев, Жа­қан Сыздықов, Иса Дәукебаев, Тө­леу Кобдіков, Саяділ Керімбеков сынды қаламгерлердің латынша басылған шығармаларын өз беті­мізше оқығанымыз өзінше.
Осындай «жүкті» арқалап инс­ти­тут­қа түскен кезде қарымды қа­ламгерлер қатары еселей көбейе түсті. Ұмытпасам, солардың бір де бірегейлері ретіндегі болашақ классик жазушы Сафуан аға Шәй­мер­деновтің тырнақалды туындысы «Болашаққа жол» романымен де мектептің жоғары кластарында оқыған жылдарда таныссақ керек. Өйткені, 1953 жылдың күзінен бастап Ташкент пединститутында білім алуға кіріскенде оның аты жиі аталып, қай жаста екенін білмесек те, үлкен жазушы деп қабылдай­тынбыз. Оған тағы бір себеп, өзге де уақ-түйек шығармаларымен бірге, «Болашаққа жол» романы екінші рет «Инеш» деген атпен ба­сы­лып шыққан болса керек. Таш­кентте жүрсек те қолға тиіп, кезек­тесіп оқитынбыз. Оның үстіне, обалы не керек, институт кітап­ха­на­сы Алматыдан шығатын барша қазақша газет-журналды жаздырып алатын. «Абай» романының соңғы кітабын «Жұлдыздан» оқыдық. Ол бірнеше санда жарияланды.
Енді бір ғажабы, мектепте оқы­ған көзі тірі жазушыларды көреміз, тілдесеміз, қызметтес боп, қатар жү­реміз, жақын араласып сыйла­самыз деп кім ойлапты?! Бірақ, ұзамай ондай күн де жетті. Алма­тыға алғаш келген жылдың (1958) өзінде Жазушылар одағының басшысы Ғабит Мүсірепов бас­таған төрт алыптан бастап, барша белгілі қаламгерлермен таныс-біліс, дәм-тұздас болдық.
«Мәдениет және тұрмыс» жур­на­лында істейтін Сафуан аға Шәймерденовті сонда (1959 жылы) шағын материал апарғанда көрдім. Сағи Жиенбаев екеуі асты-үстіме түсе жылы сөйлеп, жазғанымның жарық көруіне сеп жасады. Айта кетейін, Сафуан ағаны содан кейін 1964 жылдың жазында «Мәдениет және тұрмыс» журналында жұмыс істеп жүрген кезде екінші рет жүз­бе-жүз көрдім. Ол бұл кезде жур­нал­дан басқа жерге ауысса да, «су ішкен» жерінен күдер үзбей, ауық-ауық келіп тұрады екен. Бір келгенде летучкаға қатысып, менің командировкаға барып жазған мақаламды жер-көкке сыйғызбай мақтап, «пәленшені пәлен уақыт­тан бері білемін» деп, атымды атап, мерейімді асырып тастады. Даусы ашық, қоңыржайлау болатын, шынайы ықылас-пейілі аңғарылып, сезіліп тұратын. Содан бастап Сә­кеңді өзімше тілектес жанға балап, ол да, мен де бір-бірімізге жылы қа­рап жүрдік. Тіпті, оған арқа сүйеп, тірек санап, кейде әлдебір жайды арнайы жолығып, ақылда­са­тын халге жеттім. Ол жөніндегі сөзді «Сафуан аға» деп бастауымның себебі сол.
Қала үлкен. Әркімнің тіршілік-тынысы өзінше. Қарбалас басым. О жер, бұ жерде көрісіп, жылы сәлемдесіп жүргенмен, етене жақын болудың сәті түсе қоймады. Есесіне, жазған-сызғандарының көзге түскендерін қалт жібермей оқып, телефонда не жолыққанда пікір айтатынмын. Сахнада қойыл­ған пьесаларының барлы­ғы­на бардық, көрдік, әрине. Бір жолы алда қойылуы тиіс кезекті пьесасы жайлы: «Ондағы кейіпкерлердің бәрінің аты сен айтқан атаулар, премьераға міндетті түрде кел, жа­қындағанда хабарласамын, бірінші қойылымды көрген дұрыс, ұмыт­па», – деп күлімсірей бетіме қара­ды. Біреулер оны «мінезі қатты, ешкімді аямайды, оңдырмай айтып тастайды» дегенмен, өзім ондай ештеңесін аңдамадым. Мен білетін Сафуан аға қашанда сыпайы, жұм­сақ, әдепті, жүзінен нұр шашып тұратын, қайырымды, мінезі де, қолы да ашық, қарапайымдығы бір басына жететін әскеттеу жан еді. Бірсөзді, уәдеге берік, шындықты батыл айтатын, жазатын. Оған ағалар туралы кітабында дәлел-ай­ғақ мол. Өзі хан көтеріп сыйлайтын, жақын санайтын жасы үлкен қаламгерлерден Ғабең, Ғабит Мү­сі­ре­пов­тен бастап, біраз кексе­лер­дің көлеңкелі жақтарын нақты, ашық, күлбілтесіз суреттейді. Жа­райды, бұл бөлек гәп. Әлгінде бір пьесаның кейіпкерінің аттарын мен айтқан атаумен жазыпты дедім ғой. Соның мән-жайына келейік.
Бір жолы қыстың басында таудағы «Алатау» санаторийінде Сәкеңмен бірге демалдық. Бірге болғанда, үлкен бөлмеде екеуден-екеу жаттық. Асқазанда жара бол­ғандықтан менде күн сайын қа­был­дайтын ем-дом көптеу. Сафуан аға ваннаға түсіп келген соң, көп ұза­май тысқа шығып, түскі тамаққа бір-ақ оралады. Түстен кейін бірге қыдырамыз. Бос сөзге бармайды, айтса ғибратты, өнегелі жайларды айтады. Мен де бөстекі сөзге бар­май­мын, Бекен Әбдіразақов құ­лағыма құйып жібергендей, өзімді мейлінше сақ ұстаймын (бірге жұ­мыс істейтін Бекен марқұм Сафуан­мен бірге жатсаң байқа, ол өте мәдениетті болғанмен, сыншыл­дығы басым, көңіліне марал кел­тірме, аз сөйле, байқап жүр деген болатын). Дегенмен…
Бірде Гурьев облысында коман­диров­када болғанда бұрын құлағым шалмаған адам аттарын қойын кітабыма жазып алғанымды айтып ем, онда соларды оқышы деген соң оқып бердім: Қилау, Шилау, Діңке, Пышпыл, Адыран, Тәмпи, Шәуши, Одаман, Гадаман т.б. Сөйтсем, оларды Сафуан аға маған білдірмей Шымкенттің түбіндегі Леңгір (қазір Төле би) ауданына жол түскенде қағазға түсірген Жалтырбас, Жал­пақ­бас, Жылтырбас, Жарықбас деген атаулармен қоса жазып алып, кейбірін пьесасындағы кейіпкер­лерге пайдаланыпты. Және сол жолы мынадай жағдай болғанын да айта кеткен артық еместей. Қа­бырғадағы шкафта мен ала бар­ған бір шөлмек орыс арағы мен армян коньягі тұратын. Мен екібас­тан татпаймын. Кешкілікте Сафуан ағаға ептеп ырым жасаймын. «Әй, сен өзің ішпесең де, жөн біледі екенсің», – дейді де, сөзімді жерде қалдырмайды. Қалаға түскенде өзі екі шөлмек коньяк әкеп, шкафқа салып қойды. Бір көңілі жақын жолдас маған бір шиша шампан әкеліп, ол балконда тұрды.
Күн суық, аспан бұлтты бір күні түс ауа Сәкеңнің жасы қатарлас төрт танысы сау етіп кіріп келді де, екеуміз далаға шығу жайына қалып, әңгіме-дүкен қызып берсін. Әл­гілер­дің әкелген дымы жоқ, тек қызыл сөз. Мен асханаға барып (таныстықты пайдаланып) төрт тарелка ыстық тағам әкеліп, Сәкең коньяк ашып, қонақ күту жорал­ғысы жасалды. «Коньяк та, тағам да әне-міне дегенше таусылып, балконда тұрған шампан мен бір білем қазыны әкеліп, олар да тез суал­ды. Құрғақ қасық ауыз жыр­тады дегендей, қонақтардың бірі қарап отырмай: «Дұрыстап күт­педің», – деп салды Сафуан ағаға мысқылдай сөйлеп. Міне, осы жерде Сафуан аға мен бұрын-соңды байқамаған мінез көрсетті: «Мұнда жақын жерде дүкен, асхана жоқ, келген екенсіңдер, мені сый­ла­саңдар, арақ-шарап, қазы-қарталарыңды арқалап келмедіңдер ме? Дәстүр солай емес пе?» – деді зілділеу дауыспен.
Сафуан ағаның құрметі үшін қонақтарына тағам әкеліп, балкон­дағы қазы мен шампанды қоса жұмсаған маған адам деп те қара­май, ең болмаса, бір рет атымды атау­ға жарамаған төрт сері көздері­мен жер шұқылап, міңгірлеп сәл отырды да, келген іздерімен тайып тұрды.
Сафуан ағаның өң-түсінен дос­тарым келді деген ырзалық ізі бай­қалмай, томсырайған күйі жас­тыққа жантайды. Осы бір жағдайды айтпаса да болғандай еді, әрине. Алайда, көңіл кілтипанын айтатын жерде айта білгені үшін ауызға алуға тура келді. Сафуан Шәймер­денов болғаны үшін.
Сафуан Шәймерденов. Үлкен тұлға, айтулы қаламгер, ұлы жазу­шы. Адам! Азамат! Кәрі түлкі Кол­бинге қарсы сөздерін жұрт дабы­-
р­а­лап жүргендей буырқана ал­­қы­нып-жұлқынып емес, алды-артына қарайлап, мәдениетті түрде байып­пен, сабырмен, сыпайылап айтқан-ды. Зіл батпан салмағы содан да аңғарылып, білініп тұрды. Мұны сол жиынға қатысқандар жақсы білсе керек.
Аруағың шат болсын, аяулы аға! Қазақтың Сафуан Шәймер­денові!

Зәкір АСАБАЕВ.