Арманым – қазақ тілін әлемдік ғылым тіліне айналдыру
Біздің бүгінгі сұхбатымыздың тақырыбы жайында айтпас бұрын, кейіпкерімізді оқырманмен таныстырып алуды жөн санадық. Серікболсын – Павлодар облысының түлегі. Ы.Алтынсарин атындағы дарынды балаларға арналған Павлодар облыстық қазақ гимназия-интернатын «Алтын белгімен» тәмамдаған. 11 сынып оқып жүріп, халықаралық BCEPT (British Council English Proficiency Test), SET (Subject Entrance Test) және IELTS (International English Language Testing System) емтихандарын сәтті тапсырып, Назарбаев университетінің физика-математика бағыты бойынша «Foundation» CPS бағдарламасына қабылданады. 2012 жылы Назарбаев университетінің «Электроника және Электротехникалық Инженерия» мектебінің бакалавр бағдарламасына оқуға түседі. 2016 жылы Сауд Арабиясындағы әлемдегі ең қарқынды дамып келе жатқан жоғары оқу орындарының бірі король Абдулла атындағы Ғылым және технология университетіне «Қолданбалы Математика және Компьютерлік Ғылымдар» мамандығы бойынша магистратура және докторантура бағдарламасына қабылданған. 2016 жылдың қаңтар айында Республика бойынша үлкен сұранысқа ие болған, Назарбаев Зияткерлік Мектептері мен Қазақ-түрік лицейлеріне түсушілерге арналған «МАТЕМАТИКА» оқулығын шығарады. Серікболсын, сонымен қатар, өлең жазып, көптеген айтыстарға да қатысып, жүлделі орындарға ие болған шығармашылықтың өкілі. Жидебайда өткен республикалық «Абай-Шәкәрім оқуларының» «Жүйріктен жүйрік озар жарысқанда» номинациясы бойынша І орын иегері (2007 ж.), Халықаралық «Шабыт» шығармашыл жастар фестивалінің поэзия номинациясы бойынша «Үздік әдеби шығарма» жүлдесіне және Ғылым және білім министрлігінің арнайы сыйлығына ие болған (Астана, 2008 ж.).
С.Торайғыров атындағы ПМУ-де өткен жас ақындардың облыстық «Алаш туы астында…» мүшәйрасының жеңімпазы. Жас ақындардың Павлодар облыстық айтыстарының бірнеше мәрте жеңімпазы, жүлдегері. Серікболсынмен бүгінгі әңгіме Назарбаев университетіндегі білім беру жүйесі, сол оқу орнында білім беру ерекшеліктері жайында өрбіді…
Серікболсын Дүйсембай,
Назарбаев университетінің түлегі
– Назарбаев университетіне оқуға түсу қиын, онда тек қана ығай мен сығайдың баласы оқиды деген түсінік қалыптасқан. Сен солтүстік аймақта, яғни Алматы мен Астанадан жырақта оқып білім алдың. Сөйте тұра, Назарбаев университетінің студенті атандың. Оқуға түсу қаншалықты қиын болды? Қандай сынақтардан өттің?
– Назарбаев университетіне қабылдау үшін комиссия мүшелері үміткер студентті жан-жақты қарастырады. Алдымен, емтихандардың үш турынан сүрінбей өтуің керек. Бірінші турда базалық ағылшын тілінен емтихан тапсырдық. Инженерия мектебіне түскім келгендіктен, екінші турда математика және физика пәнінен тест тапсырмаларын орындадым. Ал үшінші турда халықаралық IELTS (International English Language Testing System) емтиханынан сүрінбей өттім. Кез келген қиындықты жеңіп өткеннен кейін, ол қиын болып көрінбей қалады. Бұл жерде көп нәрсе әр оқушының ниетіне, талпынысына байланысты. Және де әр адамның ішкі ойлау қабілеті үлкен роль атқарады. Мектеп қабырғасында 10 сыныптың ортасына дейін шет тілдерінен неміс тілі пәнін оқыдым. Содан кейін барып қана ағылшын тілін әліпбиінен бастап үйрендім. Назарбаев университетіне түсуге деген құштарлықтың нәтижесінде, ағылшын тілін тез бойыма сіңірдім. Ал мектеп кезінде математика мен физикадан олимпиадаларға қатысып жүргендіктен, екінші тур мүлде қиындық туғызған жоқ.
– Қазіргі таңда үш тілде оқыту тәжірибесі кеңінен енгізіліп келеді. Осы білім тәжірибесіне деген көзқарасың қандай?
– Үш тілді оқыту жүйесін енгізу қазіргі заман талабы. Бірақ бастауыш сыныптан емес. Әлі өз ана тілінің уызына жарымай, мектеп табалдырығын жаңа аттаған жас бүлдіршіннің санасына ауыр тиеді деп ойлаймын. Мектеп бағдарламасы негізінен үшке бөлінеді: бастауыш сынып (1-4 сыныптар), орта буын (5-7 сыныптар) және жоғары буын (8-11 сыныптар). Менің ойымша, бастауыш сыныптарда бала бойына ана тілін сіңіруі тиіс. Ал орта буында, қазақ әдебиетімен қатар, ағылшын тілінің құрылымын, грамматикасын, сөз байлығын игеруі қажет. Қайталап айтамын, бұл – заман талабы. Ал жоғары сыныптарда нақты ғылымдарды ағылшын тілінде оқи берсе болады. Сол кезде университет қабырғасында жасалатын әр түрлі ғылыми зерттеулерге оқушы жан-жақты дайын болып барады. Мойындау керек, қазіргі замандағы ашылып жатқан жаңалықтар, ғылыми мақалалардың барлығы дерлік ағылшын тілінде. Ал менің арманым – қазақ тілін әлемдік ғылым тіліне айналдыру. Сонда ғана ана тілімізге деген сұраныс артатын еді.
– Назарбаев университетінің студенттері бір-бірімен қай тілде сөйлеседі? Бұл сұрақты қойып отырған себебіміз, университет қабырғасында қазақ тілі мен әдебиеті пәні қалай оқытылатынын да білгіміз келеді. Қазақстандағы ең маңдайалды оқу ордасында ұлттық тіл мен әдебиет пәнін оқу қаншалықты маңызды, ол студенттер үшін қаншалықты қажет?
– Университетте оқыған кезде, мойындау керек, студенттердің барлығы емес, көпшілігі өзара орыс тілінде сөйлесетін. Ал осы кемшіліктің орнын толтырып тұрған, әрине, қазақ тілі департаменті. Ондағы ұстаздардың әр сабағы жүйеленген, қазақ тілінің қолданысын арттыруға арналған тың бағдарламалар авторлық сабақтардан құралады. Қазақ тілі, әдебиет және тарих мұғалімдері студенттердің патриоттық сезімдерін арттыруға да көп көңіл бөледі. Алайда, көп нәрсе әр студенттің отбасынан, мектептен алып келген тәрбиесіне байланысты ғой. Бір қынжылтатыны, сабақ үстінде біз қазақша сөйлеуіміз керек деп отыратындардың өзі сыртқа шыға бере орысша шүлдірлейтінін көзіміз талай көрген. Ертеңгі күні еліміздің тұтқасын ұстайтын қыз-жігіттер осылар деп ойлаймын. Сондықтан елін, жерін сүюге тәрбиелеу ең маңызды мәселелердің бірі екені сөзсіз.
– Назарбаев мектебіне түскісі келетін оқушыларға арнап математикадан дайындалатын арнайы оқулық жазғаныңнан хабардармыз. Мұндай оқулық жазу идеясы қайдан пайда болды? Жалпы, бүгінгі таңдағы жаратылыстану пәндері бойынша оқулықтардың жай-жапсары туралы пікіріңді де білгіміз келеді?
– Иә, бұл математика кітабы Назарбаев Зияткерлік Мектептеріне түсушілерге арналған. Яғни оның ішінде базалық математика, логикалық сұрақтар және кеңістікте ойлау қабілетін дамытуға арналған жаттығулар шешу жолдарымен түсіндірілген. Ал бұл кітапта көрсетілген тапсырмалар мектеп бағдарламасында оқытылмайтындықтан үміткер оқушыларға көмекші құрал ретінде жасалған. Себебі, НЗМ ашылған алғашқы жылдары ата-аналар балаларын осы мектептерге дайындауға арналған құралдар таппай қиналды. Университет қабырғасында репетитор болып қосымша жұмыс істегендіктен барлығынан хабардар болдым және осы кітапты оқушылар назарына ұсындым.
Ал қазіргі таңдағы жаратылыстану пәндері бойынша оқулықтарға көңілім тола қоймайды. Мысалы, мектеп бағдарламасындағы оқулықтар оқушының білімін жоғары деңгейге жеткізіп береді деп айта алмаймын. Ол үшін міндетті қосымша кітаптарды пайдалануға тура келеді.
– Университетте бірге оқыған студенттер төрт жыл бойы тек дәріс тыңдап қана қоймай, үлкен белестерді де бағындыруға шама-шарқы жететінін байқадық. Мәселен, сен математикадан оқулық жаздың. Одан өзге, ағылшын тілінен де оқулық жазып жүрген курстастарың да бар екен. Бұл университет берген мүмкіндік пе, әлде бүгінгі заман жастары әркез әр нәрседен хабары болып жүруі тиіс деген ұстаным ба?
– Әрине, әркім өзінің сүйікті ісімен айналысады ғой. Бір қуантарлығы, біраз студенттер шамалары жеткенше қосымша кәсіппен де айналысып, түрлі қоғамдық жұмыстарға да белсене қатысып жүреді. Былтырғы жылы математика оқулығым үлкен сұранысқа ие болғандықтан, биыл ағылшын тілі мен қазақ тілінен де тест тапсырмалар жинағын шығаруды қолға алған болатынмын. Ол тест жинақтарын мен жалғыз емес, басқа студенттермен бірігіп жаздым. Бұның бәрі қазіргі жастардың заман көшінен қалмай, жарқын болашаққа ұмтылуынан деп білемін.
– Айтыс өнерінде бағыңды сынағаныңды білеміз. Университетке оқуға келгелі айтыстың ауылынан көрінбейтін болдың. Алдымен оқу оқып, лайықты маман болып алайын деген ойдан туған қадам ба?
– Университет қабырғасында мамандығым Инженерия саласында болса да, айтыс өнерін қатар алып жүру мен үшін қиынға соқпады. Алайда, соңғы курстарға келген кезде магистратура мен докторантураны шетелде оқығым келді. Сондықтан алдыма нақты мақсат қойдым да, соған қатысты жұмыстар жасадым. Есесіне, қазір Сауд Арабиясындағы Король Абдулла атындағы ғылым және технология университетінде магистр/докторантура бағдарламасы бойынша білімімді жетілдіріп жатырмын. Ал болашақта айтысқа ораламын деп айта алмаймын.
– Әңгімеміздің басында Назарбаев университетінде негізінен бай-бағландардың баласы оқиды деген түсінік басым деген мысалды келтірдік қой. Бұл университеттің студенттері алатын стипендия да еліміздегі өзге ЖОО-лардан жоғары деген ұғым бар. Сендер алатын стипендия кітап, қалам сатып алуға, саяхаттауға, оқулықтар жазу үшін жайлы, тыныш орындарға баруға толығымен жете ме?
– Иә, Назарбаев университетінде бай-бағландардың балалары да жоқ емес. Бірақ олар да білімді, осы оқу орнына емтихандарын әділ тапсырып өткендер деп сеніммен айта аламын. Бірақ талпынған жетер мұратқа дегендей, қарапайым мектеп оқушылары да университетімізге түсіп жатады. Назарбаев университетінде алған стипендиямыз еліміздің басқа оқу орындарындағы стипендия көлемімен бірдей болды. Әрине, ол өзіңді толық қамтамасыз етуге жетпейді. Сондықтан да әркім өз қолынан келгенін жасап, сапалы білім алуға тырысады.
– Әңгімеңе рахмет!
Әңгімелескен Қарагөз Сімәділ.