2014-2017 жылдары ел ішінде және Еуразия Ұлттық университе­тінде жастар туралы жүргізілген түрлі әлеуметтік зерттеулер нәти­жесі әлеуметтік таным мен көз­қа­рас­қа сай жастардың құндылық бағдарының отбасы мен ортасына 70 % байланысты екенін көрсет­ті. Осыған сәйкес, қазақстандық жастардың білім алу мен кәсіптік бағдарын түсіну үшін олардың өмі­ріндегі отбасы мен ата-ана ролі­нің маңызын ескеру керек. Жас­тар көбіне үлкендердің тә­жіри­­бе­сіне сүйенеді, бұл біздің қо­ғамда қалыптасқан тамыры терең мәдени дәстүр.
Соңғы жылдары отбасының әлеуметтік-экономикалық мәдени өзгерістерге ұшырауы және жа­һан­дану сияқты факторлардың ел­дің экономикалық, әлеуметтік сондай-ақ, мәдени бедерін өзгерт­кенін ескерсек, біріншіден, мәсе­ле­­лер­ді шешудегі мемлекеттің ро­ліне қатысты патерналистік кө­ңіл күй­дің басымдығы (Атбасар аудандық Жастар ресурсы орта­лығы 58 %), праг­матикалық бағыт­тың үстем­дігі (грант берілетін маман­дық­тарды таңдау, экономи­калық және инженерлік, медици­налық ма­ман­­дықтарды таңдау) әлеумет­тану­шылар меңзеп отыр­ғанға жа­уап бола алады. «Орталық Азия жастары: Қазақстан» атты зерттеулер нәтижесі бойынша сұрал­ған репонденттердің 50 %-ы көр­ші Ресейде және алыс шетелде бі­лім алғанды қалайды екен.
// Орталық Азия жастары. Қазақ­стан. Әлеуметтік зерттеулер нәти­же­сінде жасалған. Клаус Хурель­манның ғылыми жетекшілігімен (Германия, Берлин) Алматы, 2016. – 440 бет\\.
Соған қарамастан зерттеулер нәтижесі жастар санасында ин­дивидуалистік көзқарастың өске­нін растайды. Сұралған жастар­дың 50 % -ы отбасынан қажетті қолдау таппайды екен. Жастар ара­сын­дағы суицид, олардың діни сек­та­ларға өтуі бүгінгі отбасылар тран­сформация дәуірінің соқ­қысына төтеп бере алмай отыр деген болжамды растайтындай. Өйткені, бүгінгі отбасылар жаңа заманға бейімделу, отбасылық әлеуметтену жолында өз бағдарын әлі де анық­тай алмай отыр.
Зерттеушілер назар аударған жағымсыз әдеттің бірі – диплом­ның культ болуы, өзін кәсіби тұр­ғыдан жетілдіруден бұрын қар­жы­лық жетістікке иек арту. Бұл бү­­гін­гі әлеуметтің айқын бейне­сін, жоғары оқу орнына дейінгі дайын­дық барысында мамандық таңдау тұрғысынан ақпараттың жетіспеу­ші­лігін көрсетіп отыр. Қоғам мү­ше­лерінің Қазақстанның еңбек нарығындағы жағдай туралы ақпараты кем. Олар маман­дықты бол­жамдар мен ықтимал­дылыққа сүйене отырып таңдай­ды.
Қоғам да, отбасы да бүгін жа­һандық кеңістіктен, оның талаптары мен үрдісінен шет қала алмайды және өз мүмкіндігіне қарай белең алған өзгерістерге бейім­делуге тырысады.
Статистикаға сүйенсек, Қазақ­стан­ның жастары мемлекет хал­қы­ның 27 %-ын немесе 4, 5 млн. адамды //www.stat.gov.kz//құрай­ды. Болжам бойынша, бұл кө­рсет­кіш әрі қарай өсе береді. Еліміздің жастары әлемнің жастары бетпе-бет келген мәселеге тірелетіні анық. Қоғамның басты институты – отбасының ролі біздің жастарымыз үшін маңызды және ол білім алу мен кәсіптік бағдарға қатысты ауқымды мәселелерді жастармен бірге шешеді.

Зейнеп ӘБЕТОВА,
философия ғылымының кандидаты, Л.Гумилев атындағы ЕҰУ әлеуметтану кафедрасының доценті