Қазақтың небір мықтылары (Т.Ахтанов, Т.Бәсенов, Б.Сүлейменов) шыққан Шалқар ауданының Айшуақ ауылының жері құмдауыт, тәй-тәй басқаннан құмның арасында өскен Бақыт көзіне шалынған кез келген заттан радио жасап, «говорит Москва, московское время…» деп сайрап қоя беретін. Жасырынбақ ойнағандай, бастары үйілген құмның әр тұсынан қылтиған балақайлар бүған әбден дағдыланған, оныншы, жүзінші рет пе, тыңдауға мәжбүр. Жетінші кластан соң мән-маңызына үңілген ештеңесі жоқ, көптің назарында, елдің алдында жарқырап жүрген жақсы ғой деген балалық мақтаныш пиғылмен Ақтөбенің мәдени-ағарту училищесінің театр бөліміне оқуға түсті. Мұнда ұстаздық ететін Ы.Ноғайбаев, Ә.Мәмбетов­термен Мәскеуде бірге оқыған Шаймерден Хакімжановтан үйренгені көп, «сенің актриса болуың керек, оқуға бар» деп, сахна құдіретін ұқтыра бастаған. 1966 жылы Алматыдағы Құрманғазы атындағы консерваторияның театр факультетінің актерлік бөліміне, Рабиға Қаныбаеваның класына қабылданды. Әнуар Боранбаев, Тілектес Мейрамов, Шайза Ахмет­ова, Дариға Тұранқұлова, Ғазиза Әбдінәбиева, Байеділ Наурызов, т.б. шетінен талантты жастардан құралған бұл топтың дипломдық спектакльдерінің қаланың мәдени тірлігінде айтулы оқиға болғаны рас. Солардың арасында Бақыт Жанғалиева жүрді жалт-құлт жанарымен, ырғақты бір ғажап үнімен бәріміздің назарымызды аударып.

Міне, содан бері өмір-өнері кө­зал­дымызда қалыптасты. Зама­ны­мыздың озық режиссері Әзір­бай­жан Мәмбетовтің шеберлік мек­­те­бінен өтіп, сахнада бой түзе­ді, ой өресін кеңейтті. Жұмыстарын айта бастасаң, соңына оңайлықпен жетпейсің: М.Әуезовтің «Айман-Шолпанында» Айман, «Абайда» Әй­герім, Қаныкей, Б.Римованың «Абай-Әйгерімінде» Әйгерім, Ғ.Мү­сіреповтің «Қозы Көрпеш – Баян сұлуында» Баян, М.Әуезовтің «Еңлік-Кебегінде» Еңлік, Шекс­пир­дің «Юлий Цезарінде» Каль­пур­­ния, Н.Хикметтің «Фархад-Шы­рынында» Шырын, Г. Лор­­­каның «Қасіретті қатындарында» Ангус­тиас, Г. Гауптманның «Ымырттағы махаббатында» Фрау Петерс, Б.Жәкиевтің «Жүрейік жүрек ауыртпайында» Бәйбіше, Т.Жүже­ноғ­лы­ның «Көшкінінде» Кемпір, Ә.Әбішовтің «Мансап пен ұждан» Зәузат, Қ.Мұхамеджановтың «Бөл­тірік бөрік астында» комедиясында Марфуға, Иран-Ғайыптың «Естайдың Қорланында» Айнаш, Ш.Құсайыновтың «Алдар көсе­сін­де» Қарашаш, Е. Дом­баевтың «Же­ліккен жеңгейлерінде» Аймекен, С.Мұқановтың «Шоқан Уәли­ха­новында» Панаева, М.Фриштің «Дон Жуанның думанында» Донна Белиза, Ғ.Мүсіреповтің «Ақан сері – Ақтоқтысында» Ақтоқты, Б.Римо­ваның «Қос мұңлығында» Гүл­барам, Ә.Нұрпейісовтің «Қан мен терінде» Ақбала, Қ.Мұхамед­­жа­нов, Ш.Айтматовтың «Көктөбе­де­гі кездесуінде» Анар, Т.Ахтанов­тың «Антында» Бәтима, Қ.Шаң­ғытбаев, Қ.Жандарбековтің «Беу, қыздар-ай!» комедиясында Айсұлу, Қ.Мұ­қашевтің «Дала дастанында» Бибі, Қ.Бекхожиннің «Ұлан асуында» Бопай ханым, Қ.Аманжоловтың «Досымның үйленуінде» Насихат, А.Тасымбеков, Қ.Ысқақтың «Кебе­нек киген аруларында» Ирма, Р.Мұ­қанованың «Мәңгілік бала бейнесінде» Қатира, Д.Исабековтің «Мұрагерлерінде» Салиха, Т.Нұр­ма­ғамбетовтің «Ескі үймен қош­тасуында» Назгүл, Ж. Аймауы­тов­тың «Ақбілегінде» Ұрқия, Н.Ора­­залиннің «Шырақ жанған тү­нін­де» әйел, «Күнікейдің жазы­ғында» Күнікей, И.Сапарбайдың «Сыған серенадасындағы» Шәм­шінің анасы), т.б. Жарты ғасыр­дан асқан тұтастай тағдырды құрайды, тізіп шығуға ғана оңай бұл рөлдері. Әрқайсының астарында жасы­рынған әйел жанының бір-біріне ұқсамайтын мінез, қылығын, пси­хологиялық иірімдерін Бақыт Жан­ғалиеваның қандай тәсіл, амалмен жеткізе алған-алмағанын ұзақ талдауға болар еді. Атауларынан байқағанымыздай, шетінен ауыз толтырып айтуға тұрарлықтай кейіпкерлер.
Алда-жалда алтын қорда қойы­лым жазбалары сақталса, кейін­гі­лерге үйрену өнегесі болары анық. Әр жылдары баспасөз бетінде тиіп-қа­шып болса да жазылған дерек, хабарларда ғана ізі қалғандай біраз еңбектерінің. Соның бірі – Қазақ ССР халық әртісі Бикен Римова театр­да қызмет істегеніне жарты ғасыр толған тойына арнап жазған «Қос мұңлықта» бүгінгі қарт ана­ларымыздың бойына тән мінез өзгешеліктерін тапқырлықпен, кейде тіпті өздерін де аямайтын, ащы уытпен бейнелегені. Гүлбарам – Бақыт намысқой, ар, мұң-зарын ешкімге білдіргісі келмейді. Актриса әрбір ишараға үлкен көңіл бөлген, титтей қимылының негі­зін­де мән-мағына жасырынған. Спектакльдің басынан ең соңғы көрініс – пәтердің қоңырауын шал­­ғанға дейін Бақыт Жанғалиева өз бабында, жүріс-тұрыс, сөз мә­нері ешкімді қайталамайды, рөлдің ерекше кілтін тапқан. Режиссер Рубен Андриасян қазақ театрында сахналаған Нобель сый­лығының лауреаты Г.Гауптманның драмасы бойынша «Ымырттағы махаббат» (Асанәлі Әшімов – Маттиас Клаузен) спектаклінің 100-ші рет қойы­луына орай Айнаш Есали: «Ин­кеннің шешесі – фрау Петерсті Қазақстанның еңбек сіңірген әр­тісі Бақыт Жанғалиева соңғы жыл­дары тек өзі бейнелеп жүр. Бұл рөл­де өзіне тән тәкаппарлығын ана­лық мейірім мен сабырға суар­ған Бақыт Жанғалиевадан басқа актрисаны елестету мүмкін емес. Еуропалық бекзат болмысты барынша сендіріп суреттейтін актриса көрермендердің қандай қолпа­шы­на болса да лайық» деп жазды.
Бикен Римова апасы «Бақыт, сенің арманың жоқ, қазақтың жеті сұлуын да ойнап шықтың» дейтін. Расымен де бұл кез келген жете қоймайтын сәттілік, Жанғалиева жас кезінде қазақ аруларының клас­сикалық галереясын жасап үлгерген сирек актрисалардың бірі. Бірінен соң бірі жалғасқан басты рөлдер оны масайратып, тоқмейіл­сіген емес. Ізденуден, үйренуден танбады. Баян, Еңлік, Ақтоқты, Ақ­бала, Айман, Айсұлу рөлдерін­дегі өзіндік ерекшелігі, ізденісі жай­­лы кезінде бүкілодақтық баспасөз беттерінде жиі жазылып, лайықты бағасын алды. «Советская культура» газеті жазғандай «Тау­дан тасқа секірген еліктің ла­ғын­дай» Баян, нәзік те асқақ Ақ­тоты қандай-ды, шіркін. Ғабит Мүсіреповтің «Міне, менің Баяным, міне, менің Ақтоқтым!» деп, Бақытқа ерекше ілтипат білдірге­нінің де тірі куәсіміз. «Қан мен терде» Ақбаланы ішкі күйзелісінің дірілімен алып шыққанда, көрер­мендер қошеметіне бөленгенін, автордың риза болып, жылы лебіз білдіргенін көргенбіз.
«Огонек» журналы лайықты әс­петтеген Бәтиманың жөні мүл­дем бөлек болатын. Көркіне ақылы сай сұлудың оқиға мен сезім қақ­ты­ғысының драматизміне терең­деуі ғажап-ты. Бақыт-Бәтиманың өршіл бейнесін көрермені ұмытқан емес. 1981 жылы Тахауи Ахтановтың «Ант» спектакліндегі осы Бәтима рөлімен Мәскеуде көрсетілген гаст­рольдік спектакльде сыншы­лар­дың жауапты талғамынан өтіп, театр мамандарының назарына ілікті. Осы рөлі үшін драмалық театр­лардың республикалық және Бүкілодақтық байқауында III дә­режелі дипломмен марапатталды. Сол жылдары театрдың тынысы кең еді ғой, әріптестерімен ода­қтас республикаларды түгел дерлік аралап шықты, Францияға, Иран­ға, Германияға барған сапарлары сірә де естен кетпес. Талғамы биік қандай да аудиторияны жаулап алатындай мүмкіндігі зор театр­дың ажырамас бөлшегіне ай­налғалы қашан. Сол мүмкіндікті туғызған хас таланттардың ортасында жүрді ғой, шіркін, аттары аңызға айналған Серке Қожам­құлов, Камал Қармысов, Қапан Бадыров, Сейфолла Телғараев, Ха­диша Бөкеева, Сәбира Майқанова, Ыдырыс Ноғайбаев, Әнуар Молдабековтермен сахнада қатар жүру мәртебе екен-ау, енді ойласа. Күдік, қорқыныш атаулыны сейілтіп, отты жанар, қимыл-қозғалыс­тары­мен өздерінің биік деңгейіне көте­ріп әкетететін сиқыры болушы еді бұлардың. Тілектес Мейрамов екеуі Қозы мен Баян боп алғаш шық­қанда, сол сиқырға оңайлықпен бой­лай алмай, қасиеті мен киесіне үркіте қаратқан сахна міне, бірте-бірте құшағына дарытып, алтын ұясына айналыпты.
Айдай сұлу арулардың сезім­деріне тұншықтырып, ғашықтық отына жандырды, өшті, сөнді, қайта тұтанып лаулады. Қырық шы­рақты әйел еншісінің сол қы­рық шырағының да сипатын көр­сетіп келеді десек, артық айтқан­дық емес.Трагедия табиғатын қа­­лай меңгерсе, комедияны да сон­дай шынайылықпен игеріп, кейіп­кер­лерінің жан дүниесіне қызық­тыра үңілтеді. Ішкі көңіл күйді жанарымен «күйдіре» жеткізуі ға­ламат: ынтызарлық, құштарлық па, аңсау, са­ғыну, өкіну, жек көру, мейірім төгу ме… бәрін көзінің қиы­ғымен, көзінің отымен жеткізе бі­леді. Көз­дері ғана емес, дене тұр­паты, иығы, кеудесі, мойны, аяқ-қолдарына шейін кәдімгі құрал-жабдыққа ай­налып, рөлінің сол сәттегі ахуалына орай сан өзгеріп, сан құбылады. Бақыт – Баян, Ақ­тоқты, Еңлік, Ақ­баладан… қас-қағымда өте шыққан сонау бұла, тап-таза кезімізде бай­қағанмын мұны. Буырқанған жас­тықтың сезім суреттерін өрнек­тейтін сахнада. Қазақ сұлуларының графи­калық бейнесін көретінмін класси­калық рөлдері­нен. Ең кере­меті – бұған сыңғырлаған даусы қосылғанда, дереу үндестіктің, үйле­сімнің сән-салтанатымен қауыш­­тыратыны. Сол сыңғырлаған үні әлі де бабында, сезім суреттері орындайтын рөлдеріне байланыс­ты өзгерген, бірақ әлдеқайда шымыр, өткір, уытты. Әйел психи­ка­­сының қажып шаршағанда қы­лаң­дайтын кө­ріністерімен мұң­ға батырғандай бүгінгі рөлдері. Тіршілік заңды­лығы осы, өмір-өнерде есею… жо-жоқ, бүлтелектеп қайтейін, қартаю да бір бақыт емес пе. Әжім сы­зықтарынан қорық­пайды, сол сызықтардың астында қат­пар­ланған түрлі теперіштен бәз-бая­ғыдай сурет салады ана, әже әле­мінің мазмұнын өз мүм­кін­дігінің аясында толықтыра түсіп.
Бақытты көпшілік кино арқы­лы да біршама біледі. «Соңғы ыз­ғар», «Намыс», «Әйгерім», «Шаян жылы», «Балкон», «Кек», «Жау­жүрек мың бала», «Қазақ елі», «Қыз жы­лама», «Тауқымет» көркем фильм­­­­дері мен «Сәби жүрек», «Болашақ» сериалдары арқылы және бір қырынан танылды. «Құр­мет» орденінің иегері, Ақтөбе қа­ласы және осы облыстың Шалқар ауданының Құрметті азаматы, Қа­зақстанның еңбек сіңірген әртісі Бақыт Жанғалиева Мұхтар Әуезов атындағы қазақ мемлекеттік ака­демиялық драма театрында 1969 жылдан үзіліссіз еңбек етуде. Осы уақыт аралығында оның шығар­ма­шылық ізденістеріне, өкініші, қуа­нышына ортақтасып келемін. Ана­сы мен жан теңгермейтін аға­сын көрдік, жақын араласып, дәм­дес болдық. Пейілдері кең, салт дәстүрімізді сақтап, әділдікке жү­гінген, дастарқаны мол, текті адам­­­дар еді. Келген сайын мәре-сәре той жасап, ортамызды тол­тыра­тын. Әзірбайжан Мәмбетов, Ғазиза Жұбанова, Тахауи Ахтанов, Асқар Сүлейменов, Әнуар Молдабеков, Әбдіжәміл Нұрпейісов сынды небір жақсы-жайсаңдар жиі жиналатын бұл шаңыраққа. Әнуар Боранбаев, Құдайберген Сұлтан­баев және басқа да әріптес достары­ның әң­гіме­лері қандай еді, шір­кін…
Өткен ғасырдың жетпісінші жыл­дары жап-жас Ерік Асқаровты үй­ге ертіп кеп таныстырғаны күні бү­гінгідей есімде. Екеуі үйлен­ген­нен кейін шаңырағынан қонақ арылмай, соңы шығармашылық кештерге жалғасатын. Сондай сәт­тері небір тың идеялар туып, тыным таппайтын Еріктің шалқар ша­бытына жол ашылатын. Ешкім­нің алдында иіліп бүгілмейтін, мінезі тік, шартпа-шұрт көрінгені­мен, баладай аңқылдаған нәзік, жан сарайы бай еді Еріктің. Өлең­дері жарық көрді, пьеса жазды, «Арманымның ақ құсы» деген спектаклін қойып үлгерді. Мақсаты көп еді алдына қойған, әттең тым ерте үзілді ғұмыры. Шүкір, әкесінің көзіндей боп Сырым рухани кеңіс­тігімізде игілікті істер атқару­да. Ақтөбеде, Өскеменде, Қарағандыда спектакльдер қойды. «Бейбарыс сұлтанның» ағылшын тіліндегі нұс­қасын қойып, Беларуссияда өткен «Белая Вежа» атты байқауға қатысып, Сырым Ерікұлы Асқаров абыройлы оралды. Ал қызы Айдана тұрмыста. Бақыттың ұлы мен қызының шуақ шашып, мейірімге тұнған түрлерін көріп, іштей қатты қуанамын. Шүкір, екеуінен де немере сүйіп, әже атанды. Өзінің де сахналық жолы табалдырығын ат­та­ғалы тұрған жетпістің абыройына ұласқандай. Кешегі айқабақ қыз-келіншектер кейуаналық жасқа жетіп, бірі кемелденген ақы­лымен, екіншісі қырсық қыңыр-лы­ғымен, үшіншісі быт-шыт күй-гелектігімен түрлі рөлдерінде жал­­ғасын табуда. Тән құрғырының опасыздығын есептемесек, жұмыс істеу тәсілі өзгерген жоқ, әр жаңа образ, яғни бейнемен ынта-ықыла­сы­мен қауышып, көрерменін қуан­ту­ға асығады. Жас көрінем деп әлектенудің күлкілі екенін жақсы біл­гендіктен кемпірлердің түр-түрін сомдағанда, өзін де, кейіп­керін де аямайды. Сірә, сондықтан шығар, әртістік фактурасының еш­кімге ұқсамайтыны, басқаны қай­таламайтыны.

Мағира Қожахметова,
жазушы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері.