Серік Бейсембаев,
Әлемдік экономика және саясат институтының ішкі саясат және әлеуметтік зерттеулер бағдарламасының жетекшісі, әлеуметтанушы

Жалпы, өз басым зиялы қауым деген түсі­нікті кеңестік дәуірдің «мұ­расы» ре­тін­­де қарастырамын (яғ­ни интел­ли­ген­ция­ның қазақ­шасы). Бұл сол кездегі қ­о­ғам­­дық ор­таның және коммунистік идео­­­ло­гияның өні­мі болатын. Қазіргі за­ман үшін бұл категория өз өзек­тілігін жо­­­ғалтқан сияқты.
Біріншіден, бұл топты бұрын­ғы­дай қан­дай да бір формалды бел­гілері бойынша бө­ліп алып, «са­нап шығу» мүмкін емес. Кеңес­тік заманда интеллектуалды жұ­мыс­пен айналысатындардың үлесі аз бол­ды және барлығы интеллиген­ция атал­ғаны белгілі. Қазір ха­лық­тың басым көп­­­шілігі ақыл-ой са­ла­сында еңбек етеді. Ал­дағы бір­не­ше жылда технологиялардың дамуы адамның физикалық еңбегін мүл­дем жоққа шығарады деген бол­жамдар бар. Олай болса, зиялы қауымның бұрынғы стан­дарттарын қазіргі жағдайға қолдану­дың маңызы неде деген сұрақ туындайды.
Екіншіден, зиялы қауым – бұл та­ғы да кеңестік дәстүрде мемле­кет­­тік идеологияны жүзеге асыру­дың басты тетіктерінің бірі болды. Ол кезде қоғам шартты түрде екіге бөлінетін – интеллектуалды өнімді өн­діру­шілер және оның тұ­тыну­шылары. Яғни бір жағында мемлекеттен тікелей тапсырыс ала­тын жазушылар мен журналистер болса, ал екінші жағында қара­пайым халық тұрды. Бұл жағдай қазір сақ­­­­талып отар ма? Әрине, жоқ. Ақ­па­ратты өндіруге және оны таратуға қа­зір ешкімде мо­нополия жоқ. Қо­лында смартфоны бар кез келген адам – бұл по­тен­циалды ақ­парат, яғ­ни мән-мағына өн­діру­ші. Олай бол­са, зиялы қауым атқаратын фун­кция жоғалған деп айтуға бо­ла­ды.
Үшіншіден, зиялы қауым бұ­рын­ғы кез­де моральдық, құнды­лық­тық тұрғыдан бас­қаларға үлгі ретінде ұсынылатын. Олар­дың образын мемлекет немесе қо­ғам­дық инс­­титуттар өздері «құрас­тыр­ды» және дәріптеді. Бұл жағдайдың қа­зіргі кез­де қайталануы екіталай. Жыл­дан-жыл­ға біздің қоғам күр­де­лене түсуде. Біреуге либералды құн­дылықтар ұнаса, біреулер үшін дін бірінші орында. Соған сәйкес үлгі тұтар тұл­ғалар да әр түрлі болады. Барлығына бір­дей ұнайтын ав­торитеттерді қалыптас­тыру жаңа за­ман жағдайында мүмкін емес. Жә­не оның қажеті де жоқ.
Қорытындылай келе, өз басым зиялы қауым деген әлеуметтік топ ре­тінде өз маңыз­дылығын жо­ғалт­қан категория деп білемін. Оларды арнайы қолдан құрастыру, оларға қандай да бір ерекше қасиеттер таңу және қоғамды «тәрбиелеуге» пайдалану – бұл кеңестік идео­ло­гияның сүрлеу жолынан шыға алмау дегенді білдіреді. Қа­зіргі за­ман­да кімде-кімді дәріптеп, оны зиялы деп ата­ғанмен адамдар өз таңдауын смарт­фон­дағы бір нүк­тені басу арқылы жа­сайды. Жә­не бұл біз білетін зиялы қауым емес.