БҰРЫН АУДАРМАНЫҢ ҒАЖАП МЕКТЕБІ БОЛАТЫН
«Күніне бір өлең оқыған адам – ақын, аптасына бір өлең оқыған адам – азамат» депті Расул Ғамзатов. Араға уақыт салып, жастанып оқитын авар ақынының жерлесімен әңгіме өрбітеміз деп кім ойлаған. Ол да – ақын. Ол да – азамат. Қазақстан Жазушылар одағының ескі ғимаратында Дағыстан Жазушылар одағының төрағасы, авардың халық ақыны Магомед Ахмедовты кездестіріп, әдебиет жайлы әңгімелескен едік.
Магомед Ахмедов,
Дағыстан Жазушылар одағының төрағасы, авардың халық ақыны
– Кезінде әдеби ортада мызғымас достық орнап, шығармашылық адамдары бір-бірімен тығыз қарым-қатынаста болғаны белгілі. Әдебиет айдынындағы интеграция турасында айтып өтсеңіз.
– КСРО Жазушылар одағына кірген қаламгерлердің барлығы да өздерін бекем достық негізінде бірлескен ұйым деп сезініп, ортақ съездер мен пленумдарда Мәскеуге жиналатын. Кеңес кезінде шыққан кітаптар Мәскеуде басылып, одақтас республикалардың барлығына жететін. Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» романы шыққанда ең алыс ауылдардағы кітапханаларға дейін барды. Оны барша халық сүйіп оқыды. Өйткені, бұл романда қазақтардың өткені, тұрмыс-тіршілігі, өмір сүру салты керемет суреттелген еді. Ондағы сезім сырлары адамзатқа ортақ құпиялылықты айшықтап тұратындай әсер берді. Сол үшін де ол бәрінің жанына жақын болды. Олжас Сүлейменовтің «АЗиЯ» кітабын да барша халық жоғары деңгейде қабылдады. Осылайша ортақ әдебиеттік процесс бізге көп нәрсе берген болатын. Сондай-ақ, әдебиет күндері съездерде, пленумда кездескен жекелеген жазушылар көп дүние қалдырды. Мәселен, Расул Ғамзатов кез келген уақытта Алматыға ұшып келіп, кездесу ұйымдастыра алатын. Сөйтіп жүріп ол қазақтың заңғар жазушылары Мұхтар Әуезов, Олжас Сүлейменов, Нұрлан Оразалин секілді тұлғалармен достық қарым-қатынаста болды. Жеке байланыстар шығармашылық биіктікке дейін көтерілді. Бір-біріне арнаған кітаптар мен аудармалар шығып жатты. Халықтардың бірін-бірі әдебиет арқылы тану процесі осылайша жүріп жатты. Сондықтан барлығы әдебиетті жақсы түсінді. Олар ортақ отбасы секілді болатын. Қазақстан, Гүржістан, Дағыстан, Беларусь, Қырғызстан әдебиеті айдынында не болып жатқанын бәрі біліп отыратын. Ол кезде көп аударма жасалып, баспадан мыңдаған кітап шығып жататын. Мәселен, Расул Ғамзатовты білмейтін, жырларын сүйіп оқымайтын адам болмайтын. Тек республикалар арасында ғана емес, қарапайым оқырмандардың да пікір алмасулары болып тұрды. Ортақ одақта бір-бірін жіпсіз байлаған көзге көрінбейтін рухани жіп болды. Бірақ кеңестер құлағаннан соң бәрі өзін-өзі жоғалтып алғандай еді. Әдебиеттің өзі қарын қамын күйттейтін сұрықсыз кейіпке ене бастады. Ал Кеңес кезінде аударманың үлкен мектебі қалыптасты. Ол әлем бойынша ең үздік мектеп болатын. Мұхтар Әуезов, Шыңғыс Айтматов, Мұстай Кәрім, Қайсын Құлиев, Расул Ғамзатов, Тұрсын Заде сынды талантты ақын-жазушылардың шығармаларын жаппай аударды. Олардың шығармалары арқылы сол елдің өзін де таныды. Егер бір республикада талантты жазушы пайда болса ол бүкіл одаққа танылатын. Ал қазір болса аударма деп аталатын осы ғажайып дәстүр атаулы тұралап қалғаны себепті сіздерде бар ақын-жазушыларды мен оқи алмауым мүмкін. Сіздер де менің шығармашылығыммен таныс болмауыңыз ғажап емес. Бұрын
Е.Евтушенко, Б.Ахмадулина, А.Вознесенский, Р.Рождественский сынды керемет ақындар болды. Міне, осылардың барлығының шығармалары аударылып «Халықтар достығы» журналында басылды. Бұл көріністер халықтардың бірін-бірі тануының жарқын үлгісі болатын. Мәселен, жас күнімде оқыған «Абай жолы» романындағы кейбір картиналар әлі күнге көз алдымда. Өйткені, ол шығарма Шолоховтың «Тынық Доны» секілді болатын. Ол – понорама. Леонид Соболевтың ғажап аудармасы болатын. Ал қазір осының бәрі өзгергеніне қарап біз басқаша жол ұстауымыз керек пе еді деген ойға қаламын. Бүгінде ана тіліміздің өзіне үлкен қауіп төніп тұрғандай. Аударма мектебі түгелдей құлдырады. Кеңес кезінде жазушының статусы жоғары болатын. Халық оларды ізгілік пен халықтық мүдденің қорғаушылары деп білді. Материалдық жағынан да жағдайлары жақсы болды.
– Расул Ғамзатовтың «Менің Дағыстаным» шығармасын аудармадан оқыдық. Ал қазіргі әдеби кеңістік, қазіргі Дағыстан қандай?
– Дағыстанды табиғатына қарай ақындар елі деп атайды. Бізде әр кезеңде мықты ақындар болды. Біздің халықта поэзия Құдайға құлшылық ету секілді ерекше орын алды. Мәселен, Дағыстанның классик ақыны Батырайды айтуға болады. Шындықты айтқаны үшін оған өлең айтуға тыйым салды. Егер өлең айтқанын көрсе салық ретінде өгіз төлеуге міндеттелді. Бірақ халық оны естігісі келгенде өгізді өздері төлеп: «Өлең айт, Батырай! Біз сенің әніңді естігіміз келеді» деді. Дағыстанның классикалық поэзиясы тек қана халықпен бірге болды. Расул Ғамзатов та осындай болатын. Ол үнемі халықпен бірге болып, барынша өз ұлтына қызмет етті. «Менің Дағыстаным» да халықтық фольклор, классикалық дәстүр, халық даналығы негізінде жазылды. Расул Ғамзатовтың өзі айтқанындай егер аударма болмағанында ол тек бір ауылда ғана қалып қойған болар еді. Дағыстан поэзиясы осындай халықтық бағытынан ешқашан таймаған. Дағыстан ақыны талантты, ұлы, тіпті талантсыз да болуы мүмкін. Осыған қарамай, олар ақын болып қала береді. Оның бойында сөзге деген сенімнің күштілігі сондай, егер ол өлең оқыса әлемді өзгерте алатын құдіретке ие болып көрінеді. Ол мейлі талантсыз ақын болсын, өлең оқып тұрғанда өз-өзінен бөлек әлемге саяхат жасайды. Ол поэзияны Құдайдан берілген қасиетке балайды. Кез келген ауыл ақсақалы Расул Ғамзатовтың жырын оқып-ақ талай мықтыны өз жайына қоя алады. Сөзге деген халықтың адалдығы болар, бір рет дүние қызығына сатылғанды халық жадында сақтап қалады. Ол енді қайтып ешқашан бұл әлемге бас сұға алмақ емес. Сондықтан рухани тазалық ақынның жүрегінде сақталмаса оған халық сенуден қалады.
– Әңгімеңізге рахмет!
Әңгімелескен Н.ЖАҚЫПҚЫЗЫ.
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.