Жаз ортасы. Қалашықтан қа­шық емес егіншілік серік­тес­тігін Ерүміттің бажасы басқа­ра­тын. Кеше сөйлескенінде күріш­ке су жығатын өзеншені бе­кіт­кеннен кейін ойдым-ойдым сарқынды су балыққа бөгіп қалғанын айт­қан.
Осы хабар тиісімен теміржолда жұмыс істейтін үш жігіт бүгін бірге балық ауламаққа уағдалас­ты. Үшеудің бірі әрі құдайы көр­шісі Әбілқасым қасапшыға қол­ғабыс жасауын сұрағасын қай­­на­ғасының үйіне кетіпті. Ерү­міт ауласына еккен көкөнісін аралап жүргенінде сыртта дүріл­деген мотоцикл даусы естілді. Қалашықтың бір қиырында тұ­ра­тын, үш аяқты мотоцикліне балық аулайтын тартпа ау, ша­ныш­қы сияқты керек-жарақты тиеп алған Мархабат екен. Ерүміт жәй-жапсардан хабардар етті.
– Сағат он болды, Әбілқасым үйінде жоқ, бір шаруамен жүрген көрінеді.
– Келер, – деді Мархабат.
Ерекең балық аулайтын құ­рал-жабдығын жинастыруға кет­ті. Жолдасы Мархабат жұқа күр­те­шесінің сырғытпасын ағыта ал­май жатқан-тұғын. Анадайда жү­гіріп келе жатқан жас бала жа­нына келгенде тоқтап амандас­ты.
– Әкемді көрдіңіз бе? – деп тұр.
– Ренжіме, айналайын. Мен әкеңді танымаймын ғой.
Әлгі бала алған бетімен жүгі­ріп бара жатты. Көп кідірместен Ерүміт шықты. Балық аулайтын асай-мұсайын мотоциклге асық­пас­тан орналастырып болға­нын­да ақылдасқан сыңайлы сұ­ра­ды.
– Жолға екі шөлмек арақ аламыз ба?
– Бажаңа бара жатырмыз, алсақ алайық.
– Әй, мына Әбекеңді-ай! Иіріп қойғанын қарашы бізді.
– Әбілқасым көңілшек адам, ешкімнің сөзін жерге тастағысы келмейді.
– Жастау күнімізде жұмысқа жиналып жатамыз, – деді Ерүміт. – Әбілқасымның жаңа үйленген кезі. Киініп тұрғанымен келін­шегі еркелегендей сыңай танытса, үйіне қайта кіріп кететін. Ұзақ уақыт сыртта, көше бетте күтіп тұрамын.
– Ол әдетін қойған шығар ен­ді, – деп Мархабат езу тартты.
– Қайдан білейін. Кішкентай екі бөпесі бар, келіншегі десе әлі күнге дейін жаны жоқ.
Жүгіріп келе жатқан бағанағы жас бала көрінді. Ілгеріден та­ныс-біліс ойын баласы Ерүмітпен сәлемдескесін көкейіндегісін ірікпеді.
– Ерүміт көке, әкемді көрдіңіз бе?
Албыраған жүзінен қатты тол­қып тұрғаны көзге түсті. Есімі Сағындық.
– Әкеңді неге сұрадың?
– Жаңаберген әкеңді тас дү­кен жақтан көрдім, бір кемпірмен әңгімелесіп тұр деген.
Кетуге жиналған жас баланы Ерүміт тоқтатып қойды. Бірінші сыныпты бітірген қызы, тұң­ғышы Айсымбатты шақырғасын қо­лы­на ақша ұстатты. Сағындық екеуі тас дүкеннен бір-бір бал­мұздақ, бір-бір сусын алған­да­рын хош көретіндей.
Әлден уақытта шолақ көше бойында екі аяқты мотоциклін айдаған Әбілқасым екпіндетіп келіп тоқтады.
– Уай, Әбеке, аман-есенсің бе? Жіпсіз байлап қойдың ғой, –деді Ерүміт көңілденіп.
– Қайнағам ертең, жексенбі күні той жасамақшы. Алдын ала бордақылаған бір малын шалдық. Жас қуырдақтан дәм ауыз ти­генімше жібермей қойғаны. Сені де тойға шақырды.
– Ол не той?
– Кенжесін сүндетке отыр­ғызып­ты, сүндет тойы.
– Тез жинал, Әбеке. Кідірмей жолға шығайық.
Мотоциклін сол жерде қал­дырған, қолындағы жұқалтым, мөлдір қара қалтасында бір-екі асым жас еті бар Әбілқасым үйіне кеткесін Мархабат жайбарақат сұрақ қойды.
– Әлгі бала әкесін неге сұрап жүр?
– Шешесі бір жылдан бері төсекке таңулы, қолында мектеп­тің тоғызыншы сыныбында оқи­тын туған сіңлісі тұрады. Үйдің шаруасына қарайтын сол қыз. Ал енді Жаңаберген деген бір жүгер­мек бар, осы қамшының сабындай көшеде тұратын бірде-бір баланың ондай сұйық мінезі жоқ. Оң-солын айыра алмайтын Са­ғын­дықтың жанды жерінен ұ­с­тап­ты. Сағындықтың әкесі ақ­көңіл, жақсы құрдасым еді, жаз басында жол апатынан қайтыс болды.
– Құдай кешірсін, қайтыс болған әкесін сұрап жүр ме?
– Алты жасар бала, жаңағы Жа­ңабергеннің сөзіне сеніп қалған шығар.
Тас дүкен жақтан қайтып ке­ле жатқан Айсымбат пен Сағын­дық көрінді. Балмұздақ­тарын тауысыпты, қолдарында бір-бір шөлмек сусын.
– Сағындық, кел, жаныма отыр­­шы, – деді Ерүміт ұзын отыр­ғышта ығысып. – Әкеңді сағынғаның жақсы. Бүгін неге іздеп жүрсің?
– Жаңаберген «Тас дүкен жақ­­та әкең жүр, жақсы киініп алыпты», – деген.
– Ол күшіктің аузына не келсе соны оттайтын әдеті. Оның сөзіне сенбе.
– Шын көргенін айтқан.
– Әкең қайтыс болды, жа­қын­да қырқы берілді. Оны біле­сің.
– Шешем де өледі, өзі айтты,-деді Сағындық сағы сынып.
Бір сәт табыттай ауыр тыныш­тық орнады. Әзірейілдің алып көлеңкесі көз жетер жерді басып қалғандай болған осы тығырық­тан Ерүміт алып шықты.
– Келесі аптада әкеңнің басына барып құран оқытайық. Келімсейіт молда сөзімізді жерге тастамас. Барасың ба?
– Барамын, бірақ інім Аман­қосты ертіп алайықшы.
– Аманқос та бірге жүрсін.
Бәрін бүлдіріп жүрген, биыл алтыншы сыныпты бітірген Жаңа­берген жалғыз болғасын Құдайдың еркесі. Ата-анасы көрші-қолаңға сыйлы адамдар, кімге тартқаны жұмбақ, сөзі көп, суайт бала.
Әңгіме әрі қарай жалғасты.
– Жаңаберген тағы сол сөзді айтса, ана қауашағыңда бір түйір миың бар ма де.
– Ол үлкен бала.
– Ендеше Ерүміт көкеме айтамын, жаныңды шығарады де.
– Мақұл, көке.
– Мектепке қашан барасың?
– Келесі жылы.
– Әріптерді танисың ба?
– Жоқ.
– Өзің адам болғың келе ме? Жаңаберген сияқты суайт болғың келе ме?
– Адам болғым келеді.
– Әлденеден қиналып жатсаң маған жағдайыңды айт. Ақыл-кеңес сұра.
– Жақсы, көке.
Сағындық үйіне қайтты. Ер­ү­міт қалың ой үстінде, Сағындық­тың шешесінің науқасы туралы жұрт жақсы пікір айтпайтын. Әк­есі сияқты ақкөңіл, елгезек Сағындықтың ана бір кішкентай інішегі Аманқостың тағдырлары қалай болар екен? Күндердің күнінде ел қатарына қосылып кетер ме екен? Осындай шаншу сияқты ойлар жанын шабақтап жатты.
Ерүміттің көңіл-күйін жолдасы Мархабат түсінетіндей, ұзын отырғыштың бір шетінде үн-түнсіз отыр. Көшеден басып шөп тиеген аттылы арба өтіп кетті. Екеуі іштей келісіп алғандай ұзаң­қырап кеткен жас бала Са­ғын­дықтың соңынан қарап қа­лыпты.

Ойын баласы
Жаздың ыстық күні. Есіл жа­ға­лауындағы орталық жағажайда қара-құрым адам. Жұқа, берік матадан жасалған, ішіне ауа толтырылған қызыл белдеу-ораммен жан-жағын қоршап тастаған аумағы әжептәуір тайыз суда балалар үйме-жүйме болып шомылып жатқан.
Аяқ астында түгел-тегіс үр­пиі­сіп қалды. Тереңдігі ересек адамның тізесінен келетін тұста екі-үш жасар қыз суға кетіп қа­лып­ты. Судан алып шыққан бұй­ра бас жігіт жағалаудағы құмға жатқызғасын дем салуға кірісті, жанында қыздың шешесі жүр, шыбын жанын шүберекке түйіп. Ақыры жағажайда қаң­тарулы тұрған жедел жәрдем көлігі ес-түсінен айрылған байғұс қызды дабылдатып алып кетті.
Жағажайда, жаңағы қыздың жанында шомылып жүрген, төтенше оқиғаға куә болған Бекасыл көйлегін қолына алысымен үйіне қайтты. Бірінші сыныпты бітірген Бекасыл жазғы каникулында. Сәби қыздың суға батып кеткені жан-дүниесін қатты толқытқаны соншалық, «Серуен» көпірінде кездескен ерлі-зайыпты көршілеріне көрген-білгенін асығыс-үсігіс айтып тұрды. Қарсы жолыққан, бұрын-соңды танымайтын өзі құралыптас тағы бір екі-үш баланы құлағдар етті.
Есіл жағалауында ұзын отыр­ғыштар көп. Солардың біріне жайғасқан, ізгі келбеті мен жан жылуы анадайдан өзіне тартып тұратын қәриямен амандасқысы келді.
– Ассалаумағалейкүм!
– Уағалайкүмассалам! – деп жауап берді ақсақал. Екеуі үн-түнсіз отыр, азды-көпті уақыт өткесін Бекасыл дауыстап тіл қатты.
– Кішкентай, жақсы қыз…
– Кім туралы айтып отырсың, балам? – деді қәрия.
– Ата, жағажайда жаңа кіш­кентай қыз суға батып кетті.
– Танитын ба едің?
– Жоқ, танымаймын.
– Үлкендер көмектескен жоқ па?
– Көмектесті. Жедел жәрдем алып кетті.
– Жедел жәрдем алып кетсе, үміт болғаны. Тәуір болып кетер.
– Тәуір болады ма, ата?
– Иә. Әрине. Мына көйлегіңді қолыңа ұстап жүргенше киіп алмайсың ба?
Бекасыл жеңі шолақ көйлегін киді, өзіне жарасып тұр.
– Жанында әке-шешесі жоқ па еді? – деп сұрады үлкен кісі.
– Шешесі бар.
– Өзің әке-шешеңнің айт­қа­нын тыңдайсың ба?
– Тыңдаймын, ата.
– Ата-анасының сөзіне зейін қойған бала ақылды болып ерже­теді. Ал енді ол қызға тереңдеу жеріне шомылма деп айтпадың ба?
– Айтқаным жоқ, – деді Бекасыл. Шынында қызды сақтан­дыруы керек екен. Осындай бір беймаза ой тағат таптырмай қой­ға­сын айдалада отырғандай өзі­мен-өзі сөйлесті.
– Бір қолыңды бер! – деп жа­тыр. Сүйкімді қызды бір қолынан ұстап тұрғанында суға батып кетпейтіндей көрінгені. Құтқа­рып қала алмағанына іштей уайым­дап отырғасын тамағына өксік тығылып тұр. Кенет шарасы жасқа толған көздерінен бір-екі түйір тамшылап кетті де, үйіне қарай жүгіріп бара жатты. Атасымен қоштаспады.
Кенесары хан ескерткіші тұ­сына келгенінде көзі түсті, кейін­де қалған жаңағы қәрия ұзын отырғыштардың бірінде отыр. Қалай алдын орап кеткені ойына кіріп шыққан жоқ, есіл-дерті қа­пияда қыршын кеткен қыз еді.
– Ассалаумағалейкүм! – деп тағы амандасты.
– Уағалайкүмассалам, балам! Кел, тізе бас, – деді қәрия. – Жаның ашығаны, әрине, дұрыс, бірақ бүлдіршін аман-есен. Ертең көшеде шешесімен бірге кетіп бара жатқан сол қызды көресің. Өзің үлкеннің сөзіне сенесің бе?
– Сенемін ата, – деді ақсақал­дың бет-әлпетіне назар аударып қараған Бекасыл.
– Ендеше көп қайғыра берме, қарағым. Бүгін жұма, жұма күні­нің жақсылығы көп. Шешеңнің сіңлісі Әселді танисың ба?
– Танимын, биыл мектебін бітіреді.
– Сол Әселжан тәтең үйіңе келіп жатыр, барып сәлем бер.
Әсел Астанаға қыдырып келген сайын Бекасылды ізіне ертіп қаланың көрікті жерлерін қызық­тайтын. Бекасылды жақсы көр­гесін шығар, қатарындай әңгіме­ле­седі. Осы есіне түскенде ор­­ны­­нан атып тұрды.
– Жақсы, ата, мен онда үйге барайын.
– Бара ғой, балам. Ақ сақалды, сары тісті бол, қуаныш пен жақ­сы­лыққа барабар өмір сүр. Қуат­ты, қайырымды дұғалар желеп-жебеп жүрсін.
Бағанағыдай емес, Бека­сыл­дың бойы жеңілдеп қалыпты, сондай-ақ әлгі кішкентай қыз­дың аман-есен қалатынына көңі­лі сенетіндей. Атасымен қоштас­қа­сын үйіне қарай асығып бара жатты.
Қәрия ел аралап жүрген ілім мен хикмет иесі Қыдыр болатын. Қыдырдың айтқандары орындалатыны әлімсақтан да бұрын уақыттан бері айтылып жүр.

Көненің көзіндей сөз
Астана қаласының сол жа­ға­лауын­да тұратын, мерзімді басы­лым­дардың бірінде әжептәуір қызмет атқаратын жолдасы Слам­­ғазы хабарласты. Жақсы адам. «Бүгін Абайдың туған күні. Жаңа ескерткіші жанында зиялылар бас қосқан іс-шара өтеді. Жолда көлікпен ала кетейін» – деді. Қанына біткен мінез, Ерсерік үлкен-кішімен сыпайы сөйлеседі.
– Кешіріңіз, сағат нешеде бас­талады? – деп сұрады.
– Он бірде.
– Тиіп тұрған жер, өзім барамын.
– Ендеше сол жерде кезде­се­йік, Ереке.
Ерсерік мектепте қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінің мұғалімі. Көптен бері кезекті еңбек демалысында, оқушы балалардың да жазғы каникулы. Бәйбішесі бір ап­тадан бері Таразда, жетпіске толған жалғыз ағасының баласы үйленбекші. Қыздың ата-анасы­ның алдынан өту, құда түсу сияқ­ты кәдесіне қатысыпты, енді әне-міне үйлену тойы өтеді. Ер­се­ріктің кенжесі, ерке қызы пер­зент­ханада жатыр, аяғы ауыр, сол ботасына қарайлап жүр. Үш қызы бар, бәрі тұрмыста, әке-шешесін неге ұмытсын, үшеуі де ізін суытпастан хабарласып тұрады.
Бүгін шым-шытырық түсінен шошынып оянып кетті, түсінде қатты қиналғаны есінде.
– Түс түлкінің тезегі, – деді жо­ры­ғысы келмегесін. Осындайда беймаза, қараңғы ойлар қаума­лап алатыны белгілі. Шәй-суа­нын да­йын­дап жатқанында әлде­кім есіктің қоңырауын қақ­ты. Ашса бейтаныс, жас әйел.
– Аға, қиналып қалдық, Ас­та­нада ағайын-туысымыз жоқ. Азғантай болса да көмектесе ала­сыз ба? – дейді.
Ажары сынық, айтып тұр­ғаны шындық шығар. Алаяқ болса өзі білсін. Қолына үш мың теңге ұс­тат­ты. Естіліп тұр. Әлгі әйел ая­ғын тық-тық басып жо­ғары көте­рі­ліп бара жатыр, әлде төмен тү­сіп бара ма екен.
Киініп сыртқа шықты. Есік аузындағы ұзын отырғышта әң­гіме-дүкен құрған екеудің бірі Бегімсал. Жоғарғы қабаттарда тұратын сыралғы таныстары, кә­нігі шенеуніктер ықылас білдіріп амандасты. Осы күнгі көп ән­ші­нің біреуі туралы пікір таластырыпты.
– Ерекеңнің байламына тоқ­тайық, – дейді Бегімсал. Ерсерік жәй-жапсар сұрасқасын бөстекі сөзді жақтырмайтыны жауабынан көрініп тұрды.
– Амандық тілеймін көрші­лер.
Уақыт әлі ерте. Есіл жаға­­-
л­ауы­н­а шықса тынысы ашылып сала беретіндей, Есіл бойында сер­уендеуге құмар. Жағалауда неше алуан адамдарды көресің. Қармақтарымен Есілде екі-үш рет бірге балық аулаған Әбсамат кездесті. Келбетінен, киім киісі­нен үлкен қала тәлім-тәрбиесі көрініп тұратын. Санкт-Петер­бургке арғы күнгі ұшаққа билет алыпты. Бұрынғы әскери ұш­қыш. Бүкіл саналы ғұмыры өткен Питерге айында-жылында жолы түссе, жиналып қалған зейнет­-
а­қы­сын алып қайтатын көрінеді. Осы қалада өз алдарына шаңырақ көтерген ұлы мен қызын, немере­лерін сағынатындай. Баласымен немесе қызымен бірге ілгеріде қайтыс болған әйелінің басына бару да жөн-жоралғысы сияқты.
– Әбеке, кешіріңіз, Астананың қай жерінде тұрып жатырсыз? – деді Ерсерік.
– «Жастар» шағын ауданында, бір бөлмелі пәтерім бар.
– Жолыңыз болсын, аман-есен барыңыз, аман-есен қуанып қайтыңыз.
Осы сөзге іші жылып қалған Әбсамат та жақсы тілегін айтты. Екеуі қол алысып тарқасты.
Анадайда сылаң қаққан жас келіншек бой көрсетті, Ерсерікте шаруасы бардай тура өзіне салып ұрып келеді. Қара көздерінің сұ­ғы өткір. Сол келіншектің мысы басқасын бос тұрған ұзын отыр­ғыш­тардың біріне тізе бүкті. Ке­лін­шек жанына жайғасты. Жаз­дың жаймашуақ күні болғанымен жас әйелдің тұла бойынан суық ызғар есіп тұр. Даусы естілген жоқ, бірақ көп ұзамай ажалы жететінін ескертіп отырғандай. Алдын ала жаназасын шығарып жатқасын шыбын жанын қоярға жер таппай кетті.
– Оны қайдан білесіз? – деді келіншек көз ұшына ұзап кет­кенінде айқай салып. Өзі де күт­пе­ген осы қылығына жағалаудағы жүргіншілердің кейбіреуі тосыр­қап қарайтындай.
Түнде көрген түсіне қалың қорым еніпті. Қорым көшелерінің біріндегі ағараңдаған бейне ата-баба әруағы сияқты. Ерсерік ізі­нен еріп жүр, жол-жөнекей жа­ңа­дан қазылған көрдің жанына тоқтады, кең көрде ішек-қарны ақтарылған өгіз жантәсілім тыпырлап жатты.
Түс, әдетте ертеңгі күннен хабар береді. Мұрны тесілген өгіз кім? Өзі шығар дәм-тұзы таусыл­ған. Тіл – халықтың жаны, мүм­кін тілі өлген ұлты шығар көрінде жайрап жатқан өгіз.
Даурығысып күлген бір топ жастар өтіп кетті. Орнынан тұ­рып, қалтасынан орамалын шы­ғарды, суық тер басқан маңдайын сүртті. Күн тынық. Басы ауған жаққа кетіп бара жатқандай іші алай-түлей. Кеңес заманында педагогикалық училище бітір­ген, бастауыш сыныптарда сабақ беретін Жазира қарсы ұшырасты. Таяуда мектеп директоры мен бір топ оқытушы зейнетке шыққан оқу ісі меңгерушісінің орнына Ерсерікті хош көріпті. Екі-үш күннен кейін мектепке тағы барса, бір жас жігіт әлгі бос орынға тағайындалғанын естиді. Осыған қарны ашқанын айтты.
– Жеті-сегіз жыл бұрын осы қыз­метті ұсынғанында барғаным жоқ. Ауызбіршілігімізден айыр­масын, – деп жауап берді Ер­се­рік.
Жазираның жүрегі жұмсақ, ілтипәт сөзін бөлісті.
– Құдайға қараған адамсыз, Ереке.
Абай ескерткіші жанында кісі қарасы аз, былтыр Абайдың ту­ған күнін дүркіретіп өткізіп еді, биылғысы қарапайым. Слам­ға­зы­мен амандасқасын екеуі бос орындықтарға жайғасты.
– Көңілсізсің ғой, – деді жолдасы.
– Кейде жүдеп-жадап жүре­сің.
– Қойшы қайдағыны айтпай, ықыласыңды тауыспашы. Осы іс-шарадан кейін орталық бақ­тағы дәмханалардың біріне апарайын. Күн ашық-жарқын, бәсең ойнап тұрған, қыр астынан ес­тіле­тіндей Абай әні қандай!..
Ескерткіш жанына гүл шоқта­рын қойғаннан кейін жиынды Астана қаласы әкімінің орынбасары ашты. Қобыраған шаштары желкесін жапқан тағы бір ақын сөз сөйлегесін ұл мен қыз кезек-кезек өлеңдерін оқыды. Бас-аяғы жарты сағат ішінде Абайды еске алу салтанаты аяқталғанын айтты іс-шараны жүргізуші.
– Қайда барғың келеді? Қайда апарайын? – деп жатыр Слам­ғазы.
– Сәке, бүгін хошым жоқ. Есіл жағалауында оңаша, жалғыз бой сергіткенді көңілім қалай­тын­дай.
– Талай қиыншылық басымыздан өтті. Оның бәрі жадымда. Бала-шаға аман-есен, басқа не керек, – деді қоңылтақсып қал­ған­дай болған Сламғазы. Кө­лігін келесі көшеде қалдырып кетіпті, солай қарай кетіп бара жатты, ара-тұра бір орнында тап­жыл­мастан тұрған Ерекеңе көз тастап қояды.
– Қазіргі жай-күйімнің емі Абай ғой, үйге барғасын хакім Абайды оқиыншы, – деді Ерсерік күбірлеп. Хакім айтқандай, бес күндік өмірінде неге аптығады? Асықпайтын аяңымен Есіл жаға­ла­уын бетке алды. Жолда шағын бақ болатын, сол бақта отырған бағанағы келіншекті көрді. Жанына келгесін жасы үлкен болға­нымен ізет сақтап амандасты. Көкейінде сұрағы дайын.
– Кешіріңіз, қашан өлетінімді қайдан білесіз?
– Мен сондай сөзді айттым ба?
– Сездірдіңіз ғой.
– Бас киімің қайда? – деді ке­лін­шек. Бас киімін Абайды еске алатын жиында, отырған ор­нында ұмытып кеткен шығар. Жалаңбас. Келіншек тағы төн­ді­ріп сөйледі.
– Бас киімді жоғалтқан жаман ырым.
Қайта қайтты Абай ескерт­кі­шіне, орындықтарды алып кетіп­ті, қалпағы көрінбейді. Жарты сағат бұрын осы жерде шағын басқосу болмағандай, бейғұт, өзге көрініс. Есіл жағалауына оралды еңсесі түсіп. «Серуен» кө­пі­рі тұсындағы ұзын отырғыш­та жолда сатып алған сусынын там-тұмдап ішіп отыр. Қыдырыс­тап жүргендер бірқатар, анадайда келе жатқан Сламғазы көзіне түсті, жүрісі ширақ.
– Саған бір сөз айтпақшы ой­ме­нен ұзатпастан қайта барып едім. Орындықта қалпағыңды тастап кетіпсің, – деді қолындағы үлкен, түсі көк қалтадан жоғалт­қан мүлкәтін шығарып.
– Жүрген жеріңіз құт-береке, – деп қуанып қалды. – Не айт­қыңыз келіп еді?
– Келесі сенбіде шетелде
оқ­ып жатқан балам келеді. Көр­ші-қолаңға дастархан жаймақ ойым бар. Сыйлы қонағым бол.
– Қашан барайын?
– Ертерек келе берсейші, іңір­ге қалмай кел.
Көлігін ыңғайсыз жерге қал­ды­рып кеткенін айтқан Сламғазы асығыс қайтып кетті. Ерсерік екі апта – он төрт күннен кейін елу­дің бесеуіне толмақшы, елу бес аз жас емес. Қыздарының бәрі тұрмыс құрды, немерелерінің алды өмірге келді, Жаратқанның осынысын бергеніне, осындай жасқа жеткеніне қанағат. Түбінде бір ақиретке барады екен, ақыл-сабырына жүгінсе, ажалдың қор­қы­нышты ештеңесі жоқтай. Кө­ре­сі­сін көріп, алжып өлгеннен гөрі ертерек кеткені, бәлкім, дұ­рыс та шығар. Иә, ажал туралы түсінігі өзгеріпті, өлімнен жан саясын табатындай бір беймәлім, ғажап сезім тұла бойына шымырлап жайылып жатты.
Кішкентай шөлмектегі сусынын ішуге тағы зауқы ауғанында бағанағы көзі өткір, сұлу келін­шек­тің топты жарып келе жат­қанын көрді. Зер салып қараса, киім-кешегін өзгерткен, таңертең садақа сұрап жүрген жас әйел. Ұз­ын отырғыштың бір шетіне ығы­сып жатты, келіншек тағы жанына отырды. Әлден уақыт­та:
– Сізді жұрт ізгі адам көреді. Таңертең әдейі амандасқым кел­ді. Көмек сұрап барған, танымайтын, білмейтін адамды неге
ала­яқ­­қа теңейсіз, – дейді қабақ шы­тып. Таңертең келіншек үйіне келгенінде осындай ой қылаң бергені есіне түсті.
– Адам баласы пенде, – деді Ерсерік.
– Қалпағыңды тауып алып­сың ғой.
– Сламғазы әкеліп берді.
– Тілегің қабыл, тәубең түзу шығар, қалпағыңды тапқаның жақсы болыпты. Мен пері мен періштеден туған қызбын, жан-дүниемде жақсылық пен жаман­дық жағаласып жатады. Жаны сұлу адамдармен әңгіме-дүкен құр­сам ізгілікке аңсарым ауатындай.
Сол арада келіншек бағана өзі берген үш мың теңгені ұсынды.
– Қайтармай-ақ қойыңыз, үш мың теңгеге қарап тұрған ештеңе жоқ.
– Күн жаманы кетер, кесапат пиғыл да далаға кетсін. Аман-есен жүріңіз, – деді келіншек қош­тасып жатып. Әлгі ақшаны тастап кетті.
Көп ұзамай Ерсерік шаңыра­ғы­на қайтты. Кенесары хан ес­керт­кіші тұсында азды-көпті аял­дайтын әдеті. Есілге көз жү­гірт­ті, биылғы жаз жаңбырлы, Есілде су көп, шып-шып еткен су кемеріне жетіпті. Түрлі ой қау­зады. Түнде түсінен шошып оянатын, күндіз шыбын жанын қоярға жер таппайтын түрлі жағдайлар адамның да, ұлттың да басында болуы мүмкін. Туып-өскен елі қилы сынақтарды бір Алланың шапағатымен еңсер­ге­нін іштей тілеп тұрды. Көненің кө­зіндей сөз, адамға өлім бар, елге өлім жоқ.

Азат ӘКІМ