Әсем ән мен тәтті күйдің «құлақтан кіріп бойды алар» тылсым табиғатын бар болмысымен сезіне білген хакім Абай «Ақылдының сөзіндей ойлы күйді, Тыңдағанда көңілдің өсері бар», – деп күй құдіретінің эстетикалық мәні мен қуатын терең пайымдаған. Мұның басты себебі, оның айналысына «Ақынмын атым Әсет арындаған, Арындап сөз айта ма дарымаған» деп әуелеген асқақ әуенімен аспан мен жерді тілдестірген Әсет пен Кемпірбай сияқты атақты әнші-ақындар, небір ділмар-шешендер, Қаз дауысты Қазыбек бидің шөбересі Алшынбай би ауылының күйші-композиторлары Абай ауылының қадірменді қонағы болған. Өйткені, Алшынбай ауылы – Абайдың бәйбішесі Ділдәнің ауылы. Әсіресе, шертпе күйдің шебері Тәттімбет Қазанғапұлы Құнанбаймен құдандалы елдің адамы ретінде тығыз қарым-қатынас жасаған. Абайдың өнер туындысына «Өмір сәуле көрсетер судай тұнық» дүние есебінде қарауы, күйді «ақылдының сөзіне» теңеуі ақын айналасына тоғысқан осындай өнер майталмандарының әсері екені айдан анық.

Шебер туған өнер туындысы кез келген ет жүректі пендені елең еткізері хақ. Сонау 1980 жылдардың жуан ортасында кеңінен таныла бастаған күйші-композитор Секен Тұрысбектің «Көңіл толқыны» жай адам тү­гіл еңкейген кәрі таяғын тас­тап, еңбек­теген бала ойынын тоқ­та­тып құлақ түріп тыңдай қала­тын күйге айналған еді. Бұдан кейін іле-шала туған «Боздақ», «Өкініш», «Бесік күйі» (Балауса), «Аруана», «Ақ жауын» сияқ­ты күйлерінің әсері «Көңіл тол­қы­нынан» бірде-бір кем соқ­қан жоқ. 1986 жылдан бастап іргесі сөгіле бастаған кеңес өкіметінің кетеуі кетіп, тоқыра­ған тұсына тұспа-тұс келген бұл күйлер халықтың жүрегіне ем, жанына желеу болды. Сондық­тан қай базарға барсаң да, қай абтобуста отырсаң да, тіпті таксиге мінсең де жұрттың қол телефонынан осы күйлердің үнін құлағың бір шалмай қалмайтын. Ал қазір ше? Қазір де тап солай, бір тал өзгерген жоқ. Бұдан Секен күйлерінің Абай айтқан «Ақыл­дының сөзінен» де асып түскенін көруге болады. Өйт­кені, Секен шығарма­шы­лығы ет жү­рек­ті пенденің алпыс екі тамырын иітіп, денеге жан бітіреді, қаныңды қыздырып, жүрегіңді тербейді, демалдырады. Бұл нені көрсетеді? Бұл – қанша тұм­саласа да, шынайы өнер туын­­­дысының мәңгілік өлмей­тін, өшпейтін мұра екендігін айғақтайды. Қазіргі уақытта Секен шығармашылығы жеке орындаушылықтан асып, әуелі 1990 жылдардан бастап өзі қолға алған «Секеннің саз отауынан» «Ақ жауын» ансамбліне ұласты. Мұның бәрі оп-оңай қаз-қал­пын­да көктен өзі түсе қалған жоқ. Бұл – талмай еңбек етудің, ұзақ жылғы ізденістің, қабілетті жастарды жан-жағына жинап, ерінбей үйретудің нәтижесінде жүзеге асқан абыройлы іс.
Десе де, бұған Ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың да бейжай қара­мауы, барынша қолдау көр­се­туі, «Ақ жауын» ор­кес­т­рінің құрылуына мұрындық болуы Секен шығар­ма­шы­лы­ғының өрістеуіне жол ашты. Бұл дара жол, сара саясат ұстап отырған Елбасына деген қа­ламгер қауым­­ның бойына қуат, жанына шуақ сеуіп, көңілдің шын мейір­ленуі­нен туған жыр жолдарына ұлас­ты. Оны мынадан көруге болады. 1991 жылы Секенге арнап «Араша» деген өлең жазған белгілі ақын, сатирик, сазгер Қажытай Ілиясұлы 1994 жылы тағы Секен­ге ар­наған «Та­маша» деген өлеңін­де:
Қыдырдай дарып,
қиырдан танып дегдарын,
Танытса патша,
ойлатқаны ғой ер қамын.
Қайшылығы көп,
таршылығы дөп кезеңде,
Ұсынған екен жомарт
көңілінің төр жағын.

…Жігіттің пірін ежелден
шаршы топ сынар,
Бәйтерек болмас,
күтімін көрмей көк шынар?..
Жер бетінде сені
мұндай ұғынған,
Сегіз қырлы сері патша
жоқ шығар?! –
деп жазған екен.
Бұл ұзақ жыл тығырыққа ті­рел­ген елінің жаңадан тәй-тәй басып, еңсесін енді тіктей баста­ған кезінде ұлттық топырақта туындаған әлемдік көркемдік таным эволюциясына тыңнан қосылған рухани-мәдени құбы­лыс­ты Елбасының дәл таны­ғаны­ның айғағы. Өйткені, «Секен саз отауы» алғаш құрылған кезде Елбасы Cекенді өз қасына арнайы шақырады. Бұл Ел Президентінің қылт еткен жақ­сы дүниені қалт жібермей қада­ғалап отыратын тамаша ғибра­тының бір көрінісі болса керек. Араға бірнеше жыл салып, отыз шақты адамды жеңінен жетектеген Секен Алматыдан Астана­ға бір­ж­ола ауысып, әуелі «Еуразия» университетінің жанында болып, кейіннен Президенттің мәдениет орталығына ауысады. Қашан мемлекеттік статус ал­ған­ша үйсіз-күйсіз, айлықсыз жүрген қызметкерлерді сегіз ай ұстау Секенге оңайға соқты ғой дейсіз бе? «Мүліктей мінсіз, кү­ліктей күйсіз, күнқақты, Ма­мық­­тай ұлға тамұқтан ауыр мұң батты» (Қажытай). Осылайша «Құрманғазы», «Отырар сазы» сияқты академиялық оркестрлерден кейін «Ақ жауын» мем­ле­кеттік камералық (шағын) оркестрінің негізі қаланды.
«Ақ жауын» оркестрі алғаш құрылған кезден бастап он төрт облысты аралап, Қытай, Жапония, Франция, Германия, Моң­ғолия, Қытайдағы ішкі Моң­ғолия және жақын шетелдерге концерт қойған Секен Тұрыс­бек­тің Токио мен Үрімжіге бар­ған сапары бүгінгі күні аңыз­ға айналған. Әр күйді ойнар алдында шығу тарихын айтып оты­ратын Секен «Көңіл толқы­нына» келгенде сәл бөге­ліп, дағдарып қалғанда, сол тұс­тағы Қазақстан халықтары Ассам­блеясы төрағасының орын­­­басары, топ жетекшісі Жұ­матай Әлиұлы дереу микрофонды жұлып алып, «Семей-Невада» – «Хиросимо-Нагасаки» деп хабарлап жіберіпті. Ешқандай аудармасыз жеткізілген осы сөзден кейін «Көңіл толқынына» тебі­ренген жапондар жылап оты­рып, күйді екінші рет орын­дат­қан екен. Бұл – көкірегінің көзі, құлағының саңылауы бар адамға аударманы қажет етпей­тін күйдің ғажайып құдіреті. Қазақ­қа ғана тән күй өнерінің Жапония астанасында рухы аспандап, мәртебесі көтерілген қайталанбас осындай сәттер ұлт үшін мақтаныш емес пе?!
Ал Үрімжіге барғанда қытай­лар­дың өзі «Сакң, Сакң» деп ай­ғайлап, орындарынан тұрып қошемет көрсеткені сонша, әрбір күйді қайталап ойнауға тура келіпті. Мұны сол өлкедегі қан­дас бауырларымыз әлі күнге жыр ғып айтады. Сол тұста Бей­жің газеттерінде «Орындықта отырып жотасымен дирижерлік жасаған, қимылы мен ымды үн­дес­тіріп, оркестрдің реңкін келтірген мұндай музыкантты бұрын-соңды көрмеппіз» деп жазылды.
Қазіргі уақытта Үрімжідегі қытайша-қазақша берілетін ауа райы мәліметінде экраннан тыс (фонында) Секеннің «Ақ жауын» күйі орындалып тұрады екен. Таза қытайлар домбыра көрсе, «Ауа райын» орындап берші деп сұрай­тын көрінеді. Тіпті, домбыраны теле­сериалдарына да енгізе бастапты.
Шыңжаң аймағына белгілі айтыскер, халық ақыны Жамалхан Қарабатырқызы:
…Өзіңдей сері Секенге,
Тебіренбеймін ғой бекерге.
Өмір мен көңіл кірбеңі,
Ақ жауын жаумай кетер ме? – деген арнау өлеңінде «Ақ жауынның» мән-мағынасын ашып тұрған жоқ па?
Аспан тұтастай бір ғана қоңыр­қай түске еніп, арасында күн шуағы жылтырап жылт еткенімен, сілбіленіп тоқтамай жауып тұрып алатын ақ жауын мен адам көңілінің үндесуі, қу тіршіліктің күнделікті күйбеңі­нен шайылу, көңілдің ағаруы, жанның тазаруы, аспан мен жердің, рухтың тілдесуі, кеңіс­тік­тің тұйықтығы – міне, бұл Секен әкелген жаңалық, бұл – құлақпен есту арқылы ғана түйсінетін күйдегі психология­лық параллелизм.
Ибрагим Исаев, Өтеген Кү­міс­баев, Жәркен Бөдешов, Шөмішбай Сариев, Есенқұл Жақыпбеков, Исрайыл Сапарбай, Несіпбек Айтұлы, Ұлықбек Есдәулет, Дәулетбек Байтұрсын, Дәулеткерей Кәпұлы, Бақыт Беделхан, т.б. көрнекті ақындар­дың арнау өлеңдері – оның тума талантына бас иіп, халықтық тұлғаға айналғанының жанды кепілі.
Нұрғиса Тілендиев: «Секен тыңға түрен салған дарын» десе, «Секен асу» деген күй жазған Асқар Сүлейменов «Ұлылыққа дауа жоқ, сол дарыған Секенге» деген қолтаңба қалдырған. «Секен асуды» жеке орындауда Жанғали Жүзбаев, оркестрде «Ақ жауын» орындайды. 1989 жылдары Жұматай Жақыпбаев «Сенің «Көңіл толқыны» атты ала­қандай күйтабағыңды тың­дау үшін сандықтай проигрыватель (пластинка ойнатқыш) са­тып алдым» дегенінен Секен талантына тәңірдей табынуды аңғарамыз. Ал Секен сияқты күй жазуға ұмтылған жастар қаншама?
Секен шығармаларының тақырыбы сан қырлы әрі оның бітім мәнеріне эпикалық суреттеу тән. 1986 жылғы «Желтоқсан төңкерісіне» арналған «Боздақ» деген күйі туралы 1994 жылы шыққан «Көңіл толқыны» жинағында: «Сол күндері менің көз алдымда бұл ғана емес, үнемі құрбандықтан тұратын бүкіл қазақ тарихы, адамның қанымен салық төлеп өзіне тіршілік-тыныс алып отырған кезең оқиғалары, әр заманда ел үшін, жер үшін шейіт болған қазақтың қисапсыз ұл-қыздары елестеді», – дейді автор. Бірақ бұған негізгі түрткі 1986 жылғы көзімен көрген, өзі де бел ортасында жүрген «Желтоқсандағы қанды қырғын». Бұл жерде «Боздақ» сөзінің астарында ел мен жер үшін қасық қанын қиып, құрбандық болу, «шейіт кету» деген мағына тұр. «Кереге­міз – ағаш, ұранымыз – Алаш» деп жар салған Алаш алыптары­ның халықтық сипат алған «Ал­аш баласы – Қазақ баласы» деген ел бостандығы жолындағы «Алашорда қозғалысына» бүгін­гі тәуелсіз ел ұрпақтарының бәрі де қарыздар. Міне, Секен күйін­дегі айтылатын ой да, ұлттық ояну да осы кезеңмен үндес. Шығарманың танымдық, тәр­бие­­лік мәні де, эстетикалық әсе­рі де, сыршылдық сипаты да осында жатыр.
«Аруана» күйінде де сары даланы желмаясымен қақ тіліп, белден бел, қырдан қыр асып, бірі ботасын аңсаған, бірі «тірі шейітке» айналған мәңгүрт ұлын іздеген шерлі көкіректегі зар тұнып тұр. Бұл өткен күннің елесі емес, мұнда халық тағды­ры­ның нақты сорабы бар. Мұ­ның астарында желмаясымен Асанқайғының жерұйықты ізде­гені сияқты келмеске кеткен көшпенділер өмірі мен ел болашағы бой көрсетеді. Бұған Шыңғыс Айтматовтың «Боранды бекет» романындағы қаһар­ман ананың көзсіз ерлігі әсер еткені хақ. Ал «Ақжүністе» батырлар жырындағы жар сүю мотиві сақталынған. Бұл күйден жайнамазын қыбыладан түсір­мей, ешкімге таптатпаған қазақ әйелінің тектілігі, адалдығы, естілігі, көрегенділігі желдей есіп тұрады. Ат бауырынан қан кешкен жойқын соғысқа аттан­ған сүйген жарының жолына мінәжат айтып, екі көзі төрт бо­лып телміріп тосуы, аман-есен оралуына тәуап етуі, ауыл-ай­мақ­тың қамқоршысы, жарыл­қау­шысы, отбасының пірі бол­ған әжелеріміздің асыл бей­не­­сіне табыну – адамның жандүниесін тебірентеді.
«Төлегетай» күйі – ата-баба рухына тағзым.
«Көк бөрі» күйі – бөрілі байрақ көтеріп, көк бөрі киесі­мен күн кешкен қадым заманнан бергі ержүректіктің символы. Бұл күй халық арасына «Одинокий волк» деген атпен тараған.
«Бесік күйі» (Балауса) бала­лық шақпен қоштасу іспетті. Мұнда ойын баласының ақ қағаздың бетіндей кір шалмаған көңілі, аңғалдығы, жан шуағы­мен қатар жігіттік кезеңге аяқ басу, өмір табалдырығын аттау сияқ­ты сана ағымы көрініс бере­­ді. Осы күйдің әсерінен «Саф» деген өлең жазған Ұлық­бек Есдәулетовтің:
Бесіктегі әкесі бір жасында
ары өткен,
Бесіктегі баласы бір
жасында бері өткен…
Не ұғындың, қарашы,
қарапайым деректен:
Шекараның наласы –
қан мен қайғы, шер еккен.

Бір ғасырда екі өткен
шекараны жол қыла,
Бергі бетке топ еткен –
құндақтағы домбыра,
Құндақтағы сәбиге
қасиеті қонды ма?
Жүрмейтұғын жетекпен асау
басы оңды ма?

Сол сәбидің сарайы –
сыңғырлаған алтыннан,
Алтын таңның арайы,
жаратылған жарқылдан.
Саф сұлулық, саф алтын,
дарындының бағы алтын,
Саф алтынның қашан да
өзегінде зар тұнған…

Кедеймісің баймысың,
жұлдызбысың, аймысың?
Түсінетін қай кісің – саф
алтынның қайғысын?
Көңілдегі олқыны
толтыратын толқыны,
Асыл жүрек жолынан
қалай ғана айнысын?
Кедеймісің баймысың,
жұлдызбысың, аймысың?
Саф алтынның қайғысын –
түсінетін қай кісің?.. –
деген өлеңінде терең филосо­фиялық астар бар.
Осыдан тура бір ғасыр бұрын «Абайды қазақ баласы тегіс танып, тегіс білу керек» деген Ах­мет Байтұрсынұлы: «Оған оқыр­ман­дары түсінбесе, ол Абайдың үздік ілгері кетіп, оқырмандары шаңына ере алмағанын көрсете­ді», – деп жазған еді. Бүгінгі күні халық­тың көзайымына айнал­ған «Ақ жауын» оркестрінің тағдырын ойлағанда Мұқағали Мақа­таев­тың «Ойлы жас, тү­сініп­сіз рахмет, Адамды адам түсінбеу – сол ақы­рет» деген сөзі ойға еріксіз оралады. «Әннің де естісі бар, есері бар» деген данышпан Абай:
Мұңмен тәтті оралған
сазды күйге,
Жылы жүрек қайда
бар қозғаларлық? –
демей ме…
Төбемізде көк ту желбіреген тәуелсіздік құнын екшегенде, о шеті мен бұ шетіне ұшқан құс­тың қанаты талып, тұлпардың тұяғы тозатын кең байтақ жері­міз­ді бірден бірге жалғасып келе жатқан батырлар шоғырының аққан тер, төккен қанымен өлшеуіміз керек. Халқымызда «Ер туса, ел үшін» деген дана сөзі бар. Бес қаруын асынып, тұлпар мініп ту ұстаған сол даңқ­ты тұлғалардың ақ білектің күші, ақ найзаның ұшымен қорғап, бізге қалдырған ең негізгі мұрасы – осыншама кең көлемдегі қасиетті қара жер. Бұл тұрғыдан бағалағанда, «Ұлы да­ла» күйінен құнды, «Ұлы дала» күйінен киелі ештеңе жоқ.
Секен күйлерінің біршамасы арнау жанрының даму фазасын көрсетеді. Мәселен, «Күлтегін» күйінде «Елім бар халық елім, елім қайда? Қағаны бар халық едім, қағаным қайда?» деген сөз тіріліп, ата-баба еншісі, белгісі, ырысы, қасиеті, білігі, таңбасы, киесі, рухы, мақтанышы, арысы тарих қойнауынан сыр шерте­тіндей. Мұнда тарихын тасқа қашаған көне заманның қасиетті мұрасы Күлтегін ескерткішінің Қазақстанға көшірілуіне орай күйші эмоциясын білдіретін асқақ пафос бар. Сондай-ақ, «Күл­тегін» сияқты «Дарабоз» күйі де Ш.Уәлиханов «қаһарман­дық дәуір» деп атаған Абылай ғасырының бас сардары Қабан­бай образы арқылы көрінеді. Бұл тәуелсіздік алғаннан кейін ғана түбегейлі зерттеле бастаған Қабанбай батыр сияқты идеал-қаһарманның бейнесін ашатын тұңғыш музыкалық кесек туынды екендігімен ерекшеленеді. «Өкініш» атты күйінде жұрттан бұрын талантына бас иіп, бар ықыласын төгіп, бата берген қоғам қайраткері Екейбай Қаша­ғановтың образы сомдалса, Мәлгеждар Әубәкіровке арнал­ған «Мәлгеждар» атты күйін­де ұстаздың сом тұлғасы шебер сипатталады. Осы күй­лер­дің қай-қайсысын тыңдаса­ңыз да, «мен осындай адам болғанмын» деп тылсым дүниеге жан бітіп, пейіштен тіл қатқан­дай әсер етеді. Міне, жақсы му­зы­каны тыңдағанда ет жүректі пенденің елжіреуі, біртүрлі түсініксіз күйге енуі, сиқырлы үнді тыңдай бергісі келуі, жа­ғым­ды дыбыстан жалықпауы осындай өнер туындыларының әсем де тылсым әсеріне байланысты.
Секеннің рухани ағасы бол­ған, марқұм Қажытай Ілиясұлы «Араша» деген өлеңінде:
…Мектепке сіңген
күзетші-күйші атанып,
Балықтай үнсіз, батырдай
құнсыз кім жатты?.. –
дей келе:
Күйге айналдырар көңілге
түскен қырбақты,
Шабытты шағын түсіне
көрме біржақты.
Танысаң егер Тәттімбет
тірі ағайын,
Қымбаттылардың ішіндегі
ең қымбатты, –
деген екен.
Мақаланың басында айтыл­ған Тәттімбет Қазанғапұлының «Саржайлау» күйін білмейтін бүгінде қазақ жоқ. Сондай-ақ, «Ұлыма өсиет» деген өлеңінде тағы да Қажекең:
«Қоңыр» мен
«Қосбасарды» түсінбесең,
Сәудегер боп
шығарсың сусылдаған», –
деп, Әбікеннің «Қоңыры» мен Сүгір, Тәттімбеттердің «Қос­ба­сар» күйлерін айтып отыр. Ақын­ның Секенді Тәттімбетке теңеуі оның жанымен жаны үндестігінде жатыр. Ал түптеп келгенде, Секен – Тәттімбет мектебін жалғастырушы ғана емес, ХХІ ғасырдағы қазақ музыкасына, дәлірек айтқанда, күй жанрына түрен салған біре­гей тұлға. Оның күйлерінде ха­лық­тық өнердің сілемі сақтал­ғаны­мен, ол шертпе күй мен төкпе күйдің арасын жымдастыра отырып, шертпе күй де болмаған үлкен сағаны қосты. Бұл – күй әлеміндегі ұлы жаңа­лық. Секен күйлері ешкімге ұқ­самайтын өзіндік қағыс ерек­шеліктерімен, оң қол бас­бар­мақ­тың беретін дыбыс бояуларымен, заманауи үн ұйқасымен, әр ғасырдың, әр заманның өзіне тән саз иірімде­рімен айшық­та­лады. Сондықтан да ол елдің «қымбаттыларының ішіндегі ең қымбаттысына» айналды. Міне, сол себепті «Ақ жауын» оркестрі жаһандық құбылыстардың шаңына көміліп қалмай, ұлттық өнердегі ортақ тенденцияларды рухани өркендету үшін ауадай қажет.
«Ақ жауын» оркестрі қазақ­тың атақты күйші-композитор­ларының шығармаларын да шебер орындауымен ерекшеле­неді. Мысалы, Құрманғазы, Дина, Тәттімбеттен бастап, Нұрғиса, Төлеген, Кенжебек, Ма­ғауия, Мәлгеждар сияқты өнер тарландарының шығар­мала­рын тыңдаудың өзі бір ғанибет. Төлеген аға көзі тірісін­де ақ батасын беріп, Секенге былай депті: «Салтанатты» сах­наға сен алып шықсаңшы! Сен тартқан күй тіріліп кете­тіндей. Сенің қағысың, ойнау әдісің күйге өзгеше әсер, тың бояу береді. Күйімді өзгертіп тартам десең, саған ғана құқық берер едім. «Салтанатты» шерткен домбырашылардың, амал жоқ, арқасынан қағып жүр­мін…». 1997 жылы Т.Момбеков 79 жасында дүниеден озған күні Таразда Мәдина Ералиевамен бірге екі бөлімнен тұратын концерт беріп жатқан Секен топы­рақ сала алмағанына өкініп, көзіне лықсып келген жасын тия алмай, күйді ерекше сезім­мен сахнада тұңғыш рет орындайды. Содан бастап Секеннің орындауындағы «Салтанат» ерекше сыр-сипатқа ие болды.
Құрманғазы атындағы кон­сер­ваторияның Мирас, Нұржан, Бекболат сияқты ұлт аспаптар мамандығының 4 курс студент­тері Секен күйлеріне еліктеп, жаңадан күй шығармақ болады. Үшеуі де – өсіп келе жатқан болашақ күйші-композиторлар. Бірақ қанша тырысса да, Секен күйлерінің жетегінен шыға алмай, соны сүрлеуге түсе алмаған­дықтан «Секен – шедевр» депті өздеріне-өзі. Десе де, балалар ұмтылысы қолдауға да, айтуға да тұрарлық емес пе? Міне, аузынан ана сүті кеппеген осы жас­өс­пірімдердің күйші-ком­пози­торға деген ыстық ықыласы, шексіз құрметі Секен салған сара жолдың мәңгілік мазмұн көрсеткіші.
Секен әндерінің өзі бір төбе. Айталық, «Отаным – Қазақ­-
с­таным», «Асыл ана», «Ерке құ­сым», «Қоңыр жел», «Шағала», «Тарбағатай», «Өсиет», «Бауырым, сонау күн қайда», «Аяулы арман, дүние», «Айхай, заман», «Қос жұлдызым» (бұл әндердің өлеңін жазған Н.Айтұлы), «Аққу сазы», «Қарлығашым», «Қоңыр­қаз» (әні де, өлеңі де өзінікі), «Көктемім менің көктемім» (өлеңі Иран-Ғайыптікі) әндері мен «Мен бір жұмбақ адаммын» (Абай) романсы, «Аяқталады бәрі де» (өлеңі Ұ.Есдәулеттікі), «Жанымнан тәтті өмір» (өлеңі Б.Беделхандікі) сияқты толғау­лары жұртшылыққа кеңінен таныс. Секен әндерінде де өзіне тән стиль бар, қай әнін алсаңыз да, өлең бен әннің үндестігі әдемі қабысып отырады.
Секенге арналған арнау өлең­­дер бірінен-бірі өтеді. Мысалы қарт ақын Жәркен Бөде­шев:
Қара домбыра төккенде
күйдің селін,
Жібереді тарқатып
мидың шерін…

Сондай мұңлық күйшіні
Алаш туған,
Құрбан шалып жолына,
бал аштырған.
Оны көрсем
көктемді көргендеймін,
Бәйшешегі оянған қар астынан, – дейді.
Жеке адамды рухани-пси­холо­гиялық феномен биігінен көріп, күйшіге деген мейлінше құрмет көрсеткен мұндай өлең­дерді көптеп келтіруге болады.
2008 жылы жазушы-ғалым Ақселеу Сейдімбеков Қорқыт заманынан бері келе жатқан күй тарландарын санамалай отырып, «ХІХ ғасырда– Құрман­ғазы, ХХ ғасырда – Нұрғиса, ХХІ ғасырда – Секен» дей келе: «Рас, ұлы дәстүрдің үзіліп қал­мауын тәңірден тәуап етіп тілейтініміз де жасырын емес. Күйдің шежіре көкірек тілін жорып-түсіне алмайтын, қасаң нотаның ізінен жаңылмауды ғана мұрат тұтатын пенде-дирижер пультіне шық­қанын жүрек шіркін қаламайды-ақ! Әзірше ұлы дәстүрдің жыға­сын қисайтпай, туын тө­мен­детпей келе жатқан бір­ден-бір өнер­пазымыз Секен Тұрысбек еке­ніне, ол жетекшілік ететін «Ақ жауын» мемлекеттік каме­ралық оркестрі екеніне шүкіршілік етеміз», – деп жазған екен. Бұдан күй жанрын арнайы зерттеген қарымды қаламгердің ыстық ықыласы мен шын пейілін анық аңғара­мыз.
Ұлттық музыка арнасында Секен салған алтын сарай уақыт жылжыған сайын биіктеп, жар­қырай түсетіндігінде шәк жоқ.

Руда Зайкенова,
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің профессоры, филология ғылымының докторы.