Әдетте идеялық мазмұны мен көркемдік дәрежесі ең жоғары әдебиет үлгісін классикаға балап жатамыз. Қазақ халқының ақиық ақындары мен суреткер жазушылары жасаған көркемдік сапасы жоғары туындылар аз емес. Десек те, бір кездері өресі биік өнер туындысы санап келген кейбір шығармалардың уақыт өткен сайын халық жадынан көмескілене түсетіндері кездеседі.
«С.Көбеевтің «Қалың мал» романын оқудың енді қажеті не?» деген пікірлердің айтыла бастауы бұл сөзімізге дәлел.  Осы орайда туындаған «Бізде осы күні көркемдік мұра қалай іріктеліп жатыр? Бұрынғымен салыстырғанда көркемдікке деген көзқарас қаншалықты өзгерді? Көрнекті деген жазушыларымыздың туындысының өзі кейде уақыт тезіне шыдай алмай, ескіріп қалатыны неліктен? Әуезовтің, орыс классикасының, дүниежүзіндегі классикалық шығармалардың ешқашан ескірмейтін кереметтігі неде? Өмірлік шығарма жазу үшін қаламгерге не керек?» деген сауалдарды қалам ұстаған қауымға жолдаған едік.

 

Қуандық ШОЛАҚ,
ақын

ӨТКЕНДІ БІЛМЕУДІҢ, БІЛГІСІ КЕЛМЕУДІҢ ЗИЯНЫ КӨП

Адамзат талғамы уақыт өт­кен сайын өзгеріп отыратыны шын­дық. Мысалы, мен де қазіргі ке­зең­­мен салыстырғанда, ертерек туған шығармаларыма көңілім толмайды. Көзқара­сымның өз­гер­гені соншалықты, тіпті бұ­рынғы жазған дүниеле­рі­мнен ұяламын. Бұл – өнерге, өлеңге деген жауапкер­шілі­гім­нің, талға­мым­ның өзгергені.

Сол секілді, бір кездері клас­си­каға баланған шығармаларға деген көзқарас та уақыт талабына қарай өзгеруі мүмкін. Бір кездері Спан­дияр Көбеевтің «Қа­лың малын» оқудың қажеті не деген пікірлер айтылғаны рас. Өз басым бұлай айтуды көрегендік емес, пенделікке балар едім. Ол да кешегі өткен өмірдің көрінісі, шежіресі. Өткенді білмеудің, білсе дебіл­гісі келмеудің зияны көп. Қазақ­тың өмірін тануға, заман көшіне ілесіп үлгеруіне бұның да қажеті бар шығар.

Кейбір «көрнекті» деген жазу­­шы­ла­рымыздың шығар­мала­ры уақыт тезіне шыда­мауы­ның се­бе­бі,күншілдік, рушылдық, та­мыр-таныстық жә­не құда-жег­жат­тық пен пен­дешіліктің әде­биетке араласуы деп ойлаймын. Маңдайы жарқырап тұрмаса да, кейбір ортаңқол шы­ғар­маларды көпіртіп мақтап, сафтардың тізіміне тықпалаған­мен, уақыт деген ірі електен түсіп қалатыны сөзсіз. Оның есесіне Т.Әлімқ­ұлов секілді туматалант­тың нағыз классикалық шығар­ма­лары онша елеп-ескерілмей, тасада қалғаны көңілге мұң ұя­лата­тыны бар. Әрине, көркем де кесек, өшпейтін де өлмейтін ірі шығармалар лайықты өз орнында тұрғаны дұрыс. Бірақ оларсирек, қадау-қадау екені де даусыз. Әуезов шығармалары­ның өмір­шең болатынының бір себебі, көр­кем­дік дәрежесінің биіктігін­де, қазақы салт-сананы сыз­дық­та­­тып, әр санаға сіңір­уін­­де. Кел­бет­тігі де, кереметтігі де, ес­кір­­­меуі де осыған байланысты. Ме­нің бұл пікірім «Қилы за­ман­ға» және «Абай жолының» 1-інші, 2 томдарына байланысты.

Өмірлік шығарма жазу үшін қаламгерге Құдай берген аса қарымды қабілет, толымды талант, іздемпаздық, көп оқу, оқы­ған дүниелерін санасына сіңіре тоқу деген ізгі қасиеттер­мен қо­са, жанқиярлық, денсау­лық, жағ­дай және уақыт қажет. Өзгеге еліктемей өзінше тың та­қырыпқа бару керек.

Бізде жақсы жазушылар мен ақындар баршылық. Бірақ со­лар­­дың өзге елдерге танылуы нашар. Орыс тіліне аударылған қазақ жазушыларының шығар­малары, одан ары қарай өзге шет тіліне ау­дарылғанда алғашқы нәрінен, айшықты әсерінен ажырап қалатыны сөзсіз. Сон­дықтан қазақ әдебиеті әлемдік әдебиет биігінен көрінсін десек, оны қазақы бояуы басым, тілі шұрайлы көркем сипатын сақ­тай отырып аудару мәселесін қолға алуымыз керек. Сондық­тан арнайы аударма жұмысымен айналысатын жастарды дайындауды қолға алған жөн. Сонда ғана қазақ әдебиетінің көкжиегі кеңіп, көсегесі көгереді деуге негіз болады.

 

Смағұл ЕЛУБАЙ,
жазушы

КОММЕРЦИЯЛЫҚ ӘДЕБИЕТТІҢ ҚАНЫ ЖЕРГЕ ТАМБАЙ ТҰР

Бұл шынында да уақыттың өзі күн тәртібіне алып шыққан сұрақ қой.Өткен ғасырдың алпысыншы жылдарына дейін жалпы классикалық әдебиетке көзқарас өзгереді деген ұғым болмаған. Тіпті, күдік те жоқ еді. Сондықтан да ақын-жазу­шы­ларымыз классикалық үлгіде жазатын. Өкінішке қарай, ХХ ғасырдың екінші жартысын­да кино мен телевидение жазу­шы­лар­дың оқырмандарын көз алдарында тартып ала бастады.Ол аз болғандай, ХХІ ғасыр одан да сорақы жаңа технологияларды алға шығарды. Осылардың бәрі бір кездері қолында кітап жү­ре­тін халықты қолынан айфонын тастамайтын жұртқа айналдырып жіберді. Міне, сондықтан әдебиетке, оның ішінде класси­калық әдебиетке деген көзқарас өзгерді.Бұлжақсы деп жүрген классикалық шығар­малар бір демде жаман болып қалды деген сөз емес. Олар адам­зат жасаған саф алтын ре­тінде сақтала берері сөзсіз. Бірақ қазір әде­би­ет­­ке, кітапқа бөлі­нетін уақыт азайды. Бұл – бү­гінгі заманның ақиқаты.

Негізі  реалистік  классика­лық әдебиет – жалпы әдебиеттің жұлыны ғой. Ал қазір Батыста, Жапонияда, Ресейде коммер­ция­­лық әдебиеттің қаны жерге тамбай тұр. Біздің де болашақ қаламгерлер осылай ғарай ауыса ма депқорқамын. Бірақ бұған қарап біздің алтын ғасырымызда жасалған (ХХ ғасыр) классика­лық шығармалар өз құнын жо­ғалтпайды деп сенемін. Ол – самородный сары алтын секілді. Қажет кезінде оқырманы айналып соғып, бетіне түскен то­пырақ шаңын сүртіп отырады деп сенемін.

Біз реалистік классикалық әдебиеттің майданынан шық­тық. Және сол майданда адал болып қала береміз. Сол жанрда жасалынған шедеврлер енді қайтып қайталанбайтын да шығар. Әсіресе, ХІХ-ХХ ғасыр­ла­р адамзат үшін қазыналы ға­сыр болды ғой. Бірақ солардың бәрі бірдей уақыт тезіне шыдас бере алмады. Бір кездері күн тәртібінен түспеген коммунист жазушылардың шығармаларын енді оқырман қолына алуының өзі қиын. Ал Әуезов секілді алып­тар жазған шығармалар адам­заттың мәңгілік мұрасы, қазақ әдебиетінің ең биік шыңы болып қала беретініне сенемін. Өйткені, Әуезовтің заманында классикалық реалистік әдебиет­тің айдарынан жел есіп тұрды ғой. Өкінішке қарай, социалис­тік­реализмде өзініңтеріс әсерін тигізбей қойған жоқ. Бірақ Әуе­зов ол заманнан ары кетіп ХІХ ғасырдың шындығын жазды емес пе. Ал енді бұдан кейінгі әде­биет Батыста да, бізде де ақ­ша қуған әдебиет болады деп ойлаймын.

Бір нәрсе ақиқат. Жұртты төм­пештеп, төбелеп бәлен кі­тап­ты оқы деп ешкім оқыта алмайды. Кімді, нені оқитыны оқырманның өзталғамына байланысты. Егер шығарма шынында да өмір шындығына зәредей жалған келтірмейтін шынайы болса, әрі аса талантты қаламнан туса, оны өшірейін десең де өшіре алмайсың, оқыма десең де жұрт іздеп жүріп оқып алады. Негізінен жазушы шы­ғар­масын көпсөздіктен, сыл­быр­лықтан, оқырманды жалық­ты­ратын шұбалаңқы­лық­тан арыл­­тып, тек эстетикалық ләз­зат беретін беттерді ғана қал­дырып отырса, бұл шығарманың өмірі ұзақ болады деп ойлаймын.

 

Светқали НҰРЖАН,
ақын

ӘР КЕЗЕҢ ӨЗІНІҢ КӨРКЕМДІК ӘЛЕМІН ЖАСАЙДЫ

Көркемдік мұраны іріктейтін талғам. Ал талғам уақытқа және құндылықтардың өзгеруіне, қоғамдық құбылыстарға тікелей байланысты. Әр уақыт, әр кезең өзінің іріктеуін, өзіндік көркем­дік әлемін жасайды. Тәуелсіздік алған жиырма бес жылдың ішінде біз де саналы түрде, бәл­кім инстинк арқылы өзіміздің көркемдік әлемімізді жасадық. Оны енді ешкім жоққа шығара алмайды. Сондықтан болашақ ұрпақтың санасында бұл ке­зеңнің де көркемдік әрлі туындылары қалатыны рас.

Жоғарыда айтқан көркемдік талғам тұрғысынан қарағанда, әрине, «Қалың мал» бүгінгі күн­нің талабына жауап бере алмайды. Ол біздің жазба әдебиет қалыптаспаған дәуірде топыра­ғы­мызда пайда болған ілкі про­залық дүние. Сондықтан болар, балаңдығы байқалып тұрады. Оны әдебиет тарихына қызық­қандар, әдебиетшілер, тілшілер зерттеу нысанына алуы, не болмаса мектеп оқушыларына қазақтың жүріп өткен рухани шежіресін айқындау үшін оқыту керек шығар. Себебі, біз әрбір қа­дамымызды, өткен рухани жо­лымызды өзіміз түйсініп, се­зі­ніп, біліп, өткеннен сабақ алып отырғанымыз абзал ғой. Бұл ­біздің  көркемдік деңгейіміз­ді айқындайтын дүние болмаға­ны­мен, тарихымыз үшін жүріп өткен жолымыз ретінде бағала­нып, саралануы керек-ақ. Қалай болғанда да оны енді күресінге тастай алмайтынымыз анық.

Жалпы, әдебиеттің әлемдік тұрғыдан сараланатын өзіндік критерийлері, белгілі параме­тр­лері болады. Мәселен, аймақтық дең­гейдегі, жеке бір ұлттың өл­ше­міндегі шығармалар немесе адамзаттық шығармалар бар.

Қазақ жазба әдебиетінің қа­лыптасу дәуірі бір ғасырға ұлас­ты. Яғни жазба прозамыз жүз жылдың айналасында пісіп, же­тілді. Бұнымен қоса, қоғам­дағы формациялық ауысулар әде­биетке әсерін тигізбей қой­ма­ды. Кешегі социалистік реа­лиз­м­­нің талабы мүлде басқа еді. Ол әде­биет­ті өз идеологиясы аясында қызмет етуге икемдеді. Тек Хру­щевтің жылымығынан кейін сең бұзылып, мүлде басқа сапа­дағы әдебиет өмірге келді. Сон­дықтан коммунистік режимге қызмет еткен әдебиет уақыт тезі­нен өтпей қалып жат­қаны заңды. Ол да енді әдебиет­шілер мен әдебиет­тану­шыларға ғана қажет құрал болып қала береді.

Ал М.Әуезов – терең білім алған, орыс, Еуропа әдебиетімен ерте танысқан, зерттеген, олар жеткен биіктерді бағындырған тұлға. Менің ұғымымда ХХ ға­сыр әдебиетінде бүкіл әлемдік талап­тарға жауап бере алатын Ә.Кекіл­баев, Т.Әбдіков, М.Ма­ғау­ин се­кіл­ді қадау-қадау, санаулы қалам­герлердің шығар­малары уа­қыт тезіне әрқашан шыдас бе­реді. Сондықтан қо­ғам­дық фор­мациялардың өзге­ріс­ке ұшыра­уына байланысты кешегі күннің шындығы, бізге артық, қажетсіз нәрсе болып көрінуі мүмкін. Біздің тағ­ды­ры­мызға күштеп, сырттан таныл­ған нәрсе болған­дықтан ол кез­дегі сұраныс­тарға жауап берген шығарма­лардың бүгінде уақыт керуенінің теңінен түсіп қалуы заңды нәрсе.

Өмірлік шығарма жазу үшін біріншіден, жазушының бойында Құдай берген таланты болуы керек. Екіншіден, ары мен иманы, үшіншіден, ұлтына деген шек­сіз махаббаты, адам­зат­қа де­ген шексіз құрметі бол­ғаны шарт. Талантты адам бұдан өзге қажеттіліктерін, білімді өзі жинап алады. Әлемдік клас­сик­тер жеткен тәсілдерді меңгеру ол адамға әсте қиынға соқ­пайды.

 

Нұрлан ҚАЛҚА,
ақын

ӘДЕБИЕТ ТУРАЛЫ ПІКІР АЙТҚАНДА
АБАЙ БОЛҒАНЫМЫЗ ЖӨН

Жалпы, әдебиет туралы пікір айтқанда өте абай болғанымыз жөн. Әдебиет – киелі ұғым. Біз­дің халқымыз бірауыз сөзге тоқ­таған. Сондықтан да әрбір ай­тылған сөзге ерекше мән береді. Жаңылыс айтқан сөзің үшін оқыр­маныңды ренжітіп алуың әбден мүмкін. Әдебиет туралы айтқанда, жауапкершілік жүгі ауыр болатыны сол себептен деп ойлаймын. Кейбір жазу­шылары­мыздың шығармала­ры­ның «көр­кемдік деңгейі төмен» деп бірден тон пішіп, кінәрат тақ­қанша, сол шығарманың жа­зылу кезеңіне талдау жасап барып, «көркемдік деңгейінің не себепті төмендігін, неге бүгінгі күн талабына жауап бере алмайтынын» сараптап, оқыр­ман кө­зін жеткізуге тырысу қалам­гер­дің мәдениетін, сауат­ты­лығы мен әдептілігін көр­се­теді. Әйт­песе, «анау қаламгерді ешкім оқымайды, анау шығар­маның қажеті шамалы» дейтін арзан сөз, жалаң пікір білдіру оңай-ақ. Бұл жайт ешкімге, тіпті, әдебиетімізге абырой әпермесін ойлауымыз керек.

Көркемдік мұра, сәтті шы­ғарма – талғампаз оқырманның асыл қазынасы. Бұрынғымен са­лыстырғанда, бүгінгі күні көр­­­­кем туындының тілі шұ­рай­лы, мазмұны терең, оқиғасы на­­нымды, кейіпкерлер бейнесі шынайы сомдалған, төрт аяғын тең басқан тұлпар сынды, шоқ­тығы биік болғанын қалайтыны­мыз ақиқат. Қазіргі заманғы көр­кем әдебиетке деген көзқара­сы­мыз осындай ойларға жете­лейді. Мұндай биік талғамға­жауап бере алатын туындылар бар ма? Жазылды ма? Әрине, бар. Мысалы, соңғы бір-екі жыл бедерінде талантты ақындар Қа­сымхан Бегмановтың «Күрең­белі», Ғалым Жайлы­байдың «Тамакөшкені», т.б. жаңа туын­дылардың көркемдік деңгейі жоғары. Тұшынып оқисың.

Көрнекті жазушы­ларымыз­дың туындыларының уақыт үде­рісінен тыс қалып жататыны менің ойымша, заман талабына, оқырманның талғамына байланысты болса керек. Мәселен, қазіргі жас толқын келмеске кеткен кеңестік кезеңдегі кейбір әдеби шығармаларды, онда да «ұлы көсем», «Октябрь жетістігі», партия, комсомол, т.б. тақырып­та­ғы кезінде тапсырыспен жа­зыл­ған туындыларды қызығып оқи қоймас. Ол үшін оларды кінәлаудан да аулақпын. Ал енді М.Әуезовтің «Абай жолын», С.Мұ­қановтың «Аққан жұлды­зын», Ғ.Мүсіреповтің ана туралы новеллалары мен этногра­фия­лық әңгімелерін «ескірді» деуімізге бола ма?! Бүкіл бір ха­лықтың тағдырын, елдің мұңын, ұлттың тарихын көркем тілмен кестелеген шығармалар ешқа­шан ескірмейтіні хақ.

Өмірлік шығарма жазу үшін қаламгерге ең алдымен, Құдай берген талант, сосын жанкешті еңбек керек. Қаншама түн-күн еңбектеніп жазған шығармаң­ның шынайы бағасын алуы үшін періште-пейілді оқырман қа­уымның өзі іштей тілеулес, тілек­тес болуы керек-ау!Бұл ор­ай­да, тума талантының, ең­бек­қор­лығы­ның, ізденімпаз­дығы мен жаңа­шыл­дығының арқа­сында, қазіргі заман прозасына қосқан сүбелі үлесі ретінде көр­некті жазушымыз Бексұлтан Нұр­жеке­ұлы­ның жаңа романын айтқан болар едім.

Биылғы оқыған көркем туын­­­­­дылардың арасында Б.Нұр­жекеұлының «Әй, дүние-ай!» атты жаңа романы зор әсерге бө­­леді. Оны «Жұлдыз» журна­лынан (№5, №6, 2015 жыл) бір дем­­мен, үлкен құлшыныспен оқып шықтым. Жазушының ше­­берлігіне тәнті болдым. Қа­сым­дағы азаматтарға да айтып­жүрдім.

Көркем шығарманың та­қы­ры­бы өте өзекті. Бір ғасыр бұ­рын­ғы ата-бабаларымыз бастан кешкен зұлматқа толы зобалаң заман жан-жақты суреттеледі. Шұрайлы тіл, образ жасау ше­бер­лігі, нақты деректер, жер-су аттарының дәлдігі, кешегі өткен тарихи оқиғалардың әсерлі баяндалуы, кейіпкерлер характер­лерінің шынайылықпен берілуі, композициялық құрылымы – бәрі де романның көркемдігін арттыра түскен.

Әз-тарихты қайта жаңғырту – жаңа романның басты құн­дылығы.

Бұл – бас кейіпкерлер Шәйі мен Тазабек арқылы бүкіл ұлт­тың мұң-зарын, қайғы-қасіретін, ұлт болып қалу-қалмау жолын­да­ғы бабаларымыздың жанкешті тірлігін көрсеткен көркем шы­ғар­ма!

Бұл – азаматтардың ар-на­мы­сын ту етіп, елдікті сақтау, ұлт­­ты қорғап  қалу тұрғысындағы көзсіз ерліктерін көркем бейнелеген тарихи туынды!

Бұл – 1916 жылғы Ұлт-азат­тық көтерілістің, 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасының қаһар­ман­дары мен құрбандарына қойылған, құнын мәңгі­жой­май­тын әдеби ескерткіш.

Қазақ әдебиетінің көркемдік деңгейі, жазушының жанкешті еңбегі осындай тың әрі көркем туындылармен өлшенсе керек.

 

Дәурен БЕРІКҚАЖЫ,
ақын

ШЫНАЙЫ ӨНЕР ШЫНАЙЫ СУРЕТКЕР ҮШІН

Шынымды айтсам, көркем­дік мұраны кім, қалай іріктеп жатқанынан еш хабарым жоқ. Жалпы оны іріктеп жатқан біреу бар ма өзі? Ал көркемдікке деген көзқарас десең, ол расымен өз­гер­ді. Қазіргі жағдайды бұрын­ғы­мен салыстыруға келмейді тіпті. Қазір бәрі «данышпан», мо­раль­дық құқы бары да, жоғы да өз деңгейіндегі «көтерем көр­кем­дікті» көкке көтеріп әуре. Жал­ғыз әдебиет қана емес, жалпы өнер атаулыдасондай бір хаос белең алып тұр. Ал оның пайдасынан зияны көп. Әлбетте, шынайы өнер шынайы суреткер үшін!

Өмірлік шығарма жазу үшін қалам иесіне тазалық керек. «Поэзия – это храм. Стихи – это молитва. Разве можно на этом де­лать деньги? На храм можно только жертвовать» (Ольга Муравьева) демекші, қалам иесі ең бастысы өзін алдамау керек. Бізде ақындығын алға тартып елге ақылгөйсу һәм періште позасын ұстану деген бір «ауру» бар. Бізді алға жібермейтінсол дерт.

Өміржан ӘБДІХАЛЫҚ,
жазушы

ОҚЫРМАННЫҢ КӨРКЕМДІК ТАЛАБЫ АСА ӨЗГЕРЕ ҚОЙМАДЫ

Көркемдік мұра дегенде биыл­­ғы Мемлекеттік сыйлыққа ұсы­нылып, жоғары деңгейдегі марапатқа іліне алмай қалған «Ба­балар сөзі» еске түседі. Осы­ның өзі біраз нәрседен хабар бе­реді. Яғни біз (мемлекет, қоғам) көркемдігі дау туғыз­бай­тын бабалар мұрасын қалай ба­ға­ладық? Жауап белгілі – «Бабалар сөзі» ең жоғарғы мемлекеттік марапатқа лайықсыз деп танылды. Міне, біздің тарихымызға, әдебиетіміз­дің қайнар бұлағына деген көзқарасымыз, берген бағамыз… Ал көркем әдеби мұ­ра­ның іріктелуіне келсек, әлі күн­ге ХХ ғасыр әдебиетін сүзгі­ден өткізіп, іріктейік деген бастаманы естіген жоқпын. Арагі­дік мұндай шаруаның қажеттілігі айтыла қалса, жаттанды жауап бар: уақыт өзі іріктейді. «Уақыт өзі іріктейді, уақыт өзі сүзгіден өткізеді, уақыт өз орнына қояды» деген сөздердің бәрі жалтарма жауап­тар. Бұл – ұлт әдебиеті алдындағы, оқырман алдындағы жауапкершіліктен қашу. Иә, қазақ совет әдебиеті тұсындағы жазылған совет идеологиясын наси­хаттайын кейбір шығарма­лар жолшыбай сусып түсіп қа­лып жатыр. Алайда, бұл көркем­дік мұра өзінен-өзі іріктеліп жатыр деген сөз емес. Сондық­тан қалай болғанда да көркем әде­­биет іріктеліп, сүзгіден өткі­зі­ліп, оның статусы берілу тиіс. Бұл әдебиеттің жас оқырманы үшін, болашақ оқыр­ма­­ны үшін жасалған жұмыс әрі бағдар болар еді.

Әр оқырманның көркемдікке деген көзқарасы өзінің ішкі мәдени-рухани деңгейімен өл­ше­неді. Бізге дейінгі жасалған көр­кемдік деңгейге оқырман есепті айтсам, көңілім толады. Өйткені, сол шығармалардың көркемдік биік деңгейі бірнеше буын ұрпақтың тілін қалып­тас­ты­рып, ойлау жүйесіне көркем­дік тұрғыдан ықпал ете отырып, ішкі қуатын өсірді. Менің ойымша, қазақ әдебиеті оқырманының көркемдік талабы соншалықты өзгеріске түскен жоқ. Оқырман­ның көркемдікке көзқарасы өз­герді, бұрынғыдай қуатты сөз­ді, кестелі тілді қажет етпейді деген пікірді тілдік қоры таяз, көркем ойлау дағдысы қалып­та­сып үлгермеген, өмірді өз қа­лауың­ша көшіре салуды әдебиет деп біліп, солай шалажансар шығармалар жазып жүрген кей­бір ақын-жазушылар оқырман атынан айтып жүргендей көрі­неді. Бұл – әлсіз қаламгердің сауатсыз қорғанысы.

Орынды немесе орынсыз, қажетті я қажатсіз деп бір жақты баға беруге болмайды. «Қалың мал» романы өз заманындағы үлкен тұрмыс-әлеуметтік мәсе­ле­ні көтерген, адам таңдауы, қа­лауы мәселесін айтқан әрі ескі мен жаңаның айқасын, жаңа уақыт тынысын берген шығарма деп ойлаймын. Оны оқу, оқымау мәселесін оқырманның өз еркіне қалдырайық.

Өкінішке қарай, өмірлік шы­ғарма жазу үшін қаламгерге не керек екеніне әлі күнге нақты жауап жоқ. Ал туындының уа­қыт өте келе кітап сөресінен түсіп немесе баспадан шыққан қал­пы су жаңа күйінде тұрып қал­уы, болмаса қолдан-қолға өтіп оқылуы – шығарманың көтерген жүгі тұғыр идеясына және жазушының алған тақы­рып­ты қалай игеріп, қалай орындап шыққанына байланысты.Классикалық шығар­мал­ар­дың оқырман саны азаймай, әр заманда өзгеше, түрлене талқы­ла­­нып жатуының негізгі себебі – адамды жырлауы, адамның ішкі күйін, оның айналамен қарым-қатынасындағы көзге көрінбейтін нәзік тұстарын аша отырып, адам болмыс-бітімінің толық ашылмаған құпиясын ашудағы жекелеген жетістік­терінде жатыр деп ойлаймын.