БАЛАЛАРДЫҢ БАҒБАНЫ
«Тау баурайындағы жасыл баққа бөленген менің ауылымды Талдыбұлақ дейтін. Ауылдың ортасынан қақ жарып өтетін мөлдір бұлақтың екі жиегі саусақтың саласындай самсаған көк өрім тал болатын. Жер аты осыдан шыққан шығар, сірә! Ауылда тұма көп еді. Солардың ішіндегі ең киелісі Қаратұма. Суы мөлдір әрі суық. Тұрғындардың дені ауыз суды осы тұмадан ішеді. Шалғай кеткендері аңсап жүреді. Аптасына бір рет өз еркімен Қаратұманың көзін ашып, жолын аршып, жағалай көк тастармен көмкеріп жөнге келтіріп жүретін Торымқан апай. Ауылымның сарқылмас сабасындай сол қайнарды қазір мен де сағынамын», – дейді ағамыз көңілді бір шағында берген сұхбатында.
Қастек ағамыз ұлы бабасы Баянбай мен бәйбішесі Үмітқанның бауырында ержетіпті. Атасы мінезі қиындау, жеккөргенін жасырмайтын, жақсы көргенін сездірмейтін тұйық адам екен. Үлкен-кіші ығатын, әжесіне қатаң қабақпен қарап, ызғар шашып отыратын көрінеді. Тіпті, Қастек ағамызды да басынан жиі-жиі сипамай, тек жолаушылап келгенде ғана маңдайынан иіскейді екен. Дегенмен де, ақсақалдың тағылым аларлық қырлары да бар еді. Ағаш шауып, темір соғыпты. Маңайындағылары атасының бастаған ісін бір бұйымға айналғанша асыға күтісіпті. Атасы жонған ожау, қасық, саптаяқ, астауды қай үйден көрсе де жас бала-ағамыз, тіпті елдің дені кімдікі екенін бірден таныпты.
– Ағаш шабу, темір соғудың да өз поэзиясы бар екенін мен бала жүрегімен түсінгем едім, сонда, – дейді ағамыз.
Атасының шеберлігінің әсері болар, қалай дегенде жас бала үлкендерге ұқсағысы келеді, ағамыз сурет салумен көп әуестеніпті. Оқулықтағы ақын-жазушылардың портреттерін салып, үйдін қабырғаларына жабыстырып, авторлық фотокөрме жасапты. Таңнан тұрып ертеден қара кешке дейін тыным таппайтын әжесі әлгі суреттерді көргенде: –Мыналардың көздері қандай жаман еді, – деп аузы күбірлеп, теріс айналып кетеді екен. Бұл авторлық фотокөрмеге «мастанған» ағамыз ауылдағы Екпінді орта мектебінің сегізінші сыныбын бітіргеннен соң, Алматыдағы көркемсурет училищесіне сынақ тапсырады. Ауылдағы мектептен шығып, маман ұстаздың алдын көрмеген баланың талабы іске аспайтыны белгілі. Көңілі қалған «жас суретші» енді жазушылыққа бет бұрады.
«Сабақты ине сәтімен» дегендей, осы бір кезде белгілі ақын Ысмайлов Төлеужан кездесіп, үйірмеге қатыстырып, көзін ашып, көкірегін оятқан еді. Әдебиет деген ғажап әлемде ол алғашқыда әңгіме жазып біраз еңбектенеді. Тіпті, Алматы облыстық газеті жариялаған бәйгеде «Алдауға түскен қыз» атты әңгімесі үшін жүлде де алады. Алайда, ағамыз поэзияға бұрылады…
Сол кездегі «Қазақстан пионері», «Пионер» басылымдарында, кейінірек «Балдырған» журналында өлеңдері жиі басылады. Алматыға бір келгенде Қабдікәрім Ыдырысов ағасы: «Қолжазбаңды алып келсеңші, сенің жинақ шығаратын уақытың болды ғой» деген соң «Балдырған» журналында істейтін Қадыр Мырза-Әлі екеуі бір дәптер өлеңінің ішінен бір баспа табақ өлеңдерін топтастырып, пышақтың қырындай «Арғымақ» атты кітап жарық көреді, ағамыздың… Сөйтіп, қазақ балалар әдебиеті әлемінің алғашқы баспалдағына ағамыз аяқ басыпты.
Міне, содан бері ағамыздың көркем де танымдық өлеңдері бастауыш сынып оқулықтарына кіріп, радиодан оқылды. Үлкенді-кішілі сахналарда ойналды, ән-
дерге, мультфильмдерге өзек болды. Бірсыпыра шығармалары ұлттар тіліне аударылды. Мәскеудегі «Детская литература» баспасынан «Богатыри под дождем», «Жалын» баспасынан «Зайчик в очках» орыс тілінде шығып, Одақ оқырмандарына таралды. Жалпы, шығармалары оннан астам тілдерге аударылды. «Тәтті сабақ» атты кітабы үшін Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығы берілді. «Дарабоз» әдеби сыйлығының бас бәйгесінің иегері. 1965 жылдың «Жетісу» газетінде, 1971-1995 жылдары «Жазушы», «Жалын» баспаларында басшылық қызметтерінде істеді. 30-ға жуық кітаптардың авторы.
Бүгінде қазақ балалар әдебиетінің ірі өкілдерінің бірі – Қастек Баянбаев ағамыз 80 жасқа толып отыр. Өзінің бір сұхбатында: «Көптеген замандастарым сияқты ауылда туып-өсіп, кейін қалаға сіңгенімен де балалық шағымды бір шалғайда қалдырып кеткен сияқтымын. Бірақ мен одан біржола қол үзген жоқпын, қайта жасым ұлғайған сайын, сол бір қимас дәуренге қарай жақындай түскен сияқтымын. Жазу үстінде өмірде де сол жалаңаяқ қара баланың өзі болып ойланамын. Менің басты тақырыбым – балалық шағым. Әрбір шығармаға желі құрғанда, жағрапиясын жасағанда, кейіпкерлерін тұлғалағанда, өз ауылымның табиғат көрінісін, өзім білетін балалар бейнелерін, әдет-қылықтарын еске түсіремін, соларды пайдаланамын», – дейді.
Інілері, әрі әріптестері атынан мінезі, әрекеті, шеберлігі, ұлы бабасына тартқан, еңбекқорлығы асыл әжесіне бейім, кешегі бала, бүгінгі сол балалардың рухани бағбаны аталған Қастек ағамызға зор денсаулық, еңбегіне жеміс, жас өскін балаларға көркем шығармалар жаза беруіне тілектеспіз.
Шәкен КҮМІСБАЙҰЛЫ,
жазушы.